DOI Artikel:
Burno, Filip: Metropolia, "stolica narodu" i centrum hispanidad: architectura Madrytu 1850-1975
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0191
METROPOLIA, „STOLICA NARODU" I CENTRUM HISPANIDAD
185
Źródłem inspiracji dla hiszpańskich architektów „drugiej fali modernizmu" były jednak nie tylko rzeź-
biarskie formy Le Corbusiera, ale także minimalizm Mięsa van der Rohe. Powojenne, amerykańskie dzieła
tego niemieckiego architekta podziwiał min. Francisco Cabrero. Po powrocie ze Stanów Zjednoczonych
zaprojektował on biurowiec Arriba (1960-1962, ulica Castellana 272), w którym wpływ chicagowskich apar-
tamentowców Promontory (1946) jest bardzo wyraźny.
W Madrycie powstało wiele budowli modernistycznych, w których elewacje są interesującymi abstrak-
cyjnymi kompozycjami plastycznymi. Działanie prostymi kubicznymi formami i efektami graficznymi
w fasadzie cechuje na przykład Instytut Badań Neuropsychiatrycznych, zbudowany według projektu Manu-
ela Manzano w 1964 r. (ulica Nueva Zelanda 4). Najlepszym przykładem tej odmiany architektury moder-
nistycznej jest Dom Studentów Brazylijskich (Alfonso D'Escragnolle, 1959-1962, il. 44).
Madrycki modernizm to nie tylko pojedyncze realizacje, ale także planowanie miejskich przestrzeni.
Urbanistykę stolicy Hiszpanii z lat 1960-1980 należy ocenić znacznie bardziej krytycznie niż architekturę.
Pod koniec lat 50. we frankistowskiej Hiszpanii nastąpiła zmiana polityki ekonomicznej. Ustawa
„O Zasadach Ruchu Narodowego" z 1958 r. anulowała falangistowski program syndykalizmu. Polityka
„odwilży" gen. Franco i Narodowy Plan Stabilizacji z 1959 r. doprowadziły do otwarcia kraju na inwestycje
zagraniczne. Przełom lat 50. i 60. to początek koniunktury gospodarczej i rozwoju ekonomicznego, z którym
był związany gwałtowany rozwój dużych miast.
W latach 1957-1966 we władzach państwa nie dominowali już faszyzujący falangiści, ale technokraci,
zwolennicy „katolickiego neokapitalizmu". Byli to głównie ekonomiści związani z Opus Dei, np. Laureano
López Rodó i Navarro Rubio. Opowiadali się oni za liberalizacją gospodarki i jednoczesnym nadzorem pań-
stwa nad obywatelami w sprawach politycznych i światopoglądowo-obyczajowych143. Totalitarny system
pierwszej powojennej dekady przekształcił się w wolnorynkowy autorytaryzm.
Architektura i urbanistyka modernistyczna miały duże znaczenie w wykreowaniu nowego obrazu pań-
stwa Franco. Mamy tu do czynienia z ciekawym przykładem włączenia modernizmu do polityki władzy.
W architekturze hiszpańskiej lat 60., zwanych „latami rozwoju" (Anos de Desarrollo)144, przeważały właśnie
formy międzynarodowego modernizmu. Oczywiście dominowały one nie tylko za sprawą władzy państwo-
wej. Zleceniodawcami były w ówczas przede wszystkim wielkie firmy. W dużych miastach Hiszpanii powsta-
wało wiele nowych biurowców opartych na modelu amerykańskiej architektury korporacyjnej, m.in. projek-
tach Mięsa van der Rohe czy spółki SOM145. Wzorowanie się na ich twórczości widać także w architekturze
powstającej na potrzeby dynamicznie rozwijającego się wówczas w Hiszpanii przemysłu turystycznego;
dobrym przykładem może być madrycki hotel „Melia" (Antonio Lamela Martmez, 1963-1965, ul. Princesa 25).
Wpływ wzorców amerykańskich widać także w planowaniu centrum. Najlepszym przykładem jest
AZCA (Asociación Mixta de Compensation de la Manzana A de la Zona Comercial de la Avenida del Gene-
rahsimo). W 1954 r. władze miejskie rozpisały konkurs na Centro Comercial, dzielnicę finansową, w której
powstać miały siedziby największych firm krajowych i koncernów międzynarodowych. Śmiałe założenie
urbanistyczne zaplanowano po zachodniej stronie Paseo de la Castellana (na północ od Nuevos Ministerios),
w miejscu, w którym na początku lat 40. zamierzano zbudować dzielnicę reprezentacyjną. W 1957 r. do
realizacji skierowano projekt Antonia Perpińy (1918-1995). Plan ten, wielokrotnie modyfikowany, zatwier-
dzono dopiero siedem lat później (il. 45). Przewidywał on stworzenie strefy nowoczesnych wieżowców,
podobnej do wznoszonej od końca lat 50. paryskiej dzielnicy La Défense.
Budowę AZCA zaczęto na początku lat 70. Jej architektura miała wzmocnić wizerunek Madrytu jako
nowoczesnej metropolii - centrum biznesu w Hiszpanii. Większość zabudowy w tej strefie to późnomoderni-
styczne wieżowce, zaprojektowane w latach 70. - prostopadłościenne lub cylindryczne wieże z taflami szkła
zamontowanymi w kurtynowych ścianach osłonowych. Do najlepszych wysokościowców AZCA należy zali-
143 Vincent, op. cit., s. 180-182 i 203.
144 W latach 60. frankistowska władza głosiła program rozwoju (desarrollismd). Opierał się on na wspieraniu konsumpcyjnego
modelu życia, szczególnie amerykańskiego modern living, i na rozwoju kultury popularnej, która służyła za nośnik ideologii (kulturę
masową kontrolowało Ministerio de la Vivenda). W Hiszpanii dominowała wówczas „kultura samochodu, futbolu i telewizji".
Obywatele mieli kupować, konsumować, cieszyć się ze wzrostu gospodarczego i unikać krytyki władzy. Program ten skierowany
był przede wszystkim do nowej klasy średniej, np. pracowników wielkich koncernów, biur i korporacji. Problem ten omawia m.in.
G. J uli er, Radical Modernism in Spanish Design, [w:] Modernism in Design, ed. P. Greenhalgh, Reaktion Books, London
1990, s. 207.
145 U r r u t i a, op. cit., s. 60.
185
Źródłem inspiracji dla hiszpańskich architektów „drugiej fali modernizmu" były jednak nie tylko rzeź-
biarskie formy Le Corbusiera, ale także minimalizm Mięsa van der Rohe. Powojenne, amerykańskie dzieła
tego niemieckiego architekta podziwiał min. Francisco Cabrero. Po powrocie ze Stanów Zjednoczonych
zaprojektował on biurowiec Arriba (1960-1962, ulica Castellana 272), w którym wpływ chicagowskich apar-
tamentowców Promontory (1946) jest bardzo wyraźny.
W Madrycie powstało wiele budowli modernistycznych, w których elewacje są interesującymi abstrak-
cyjnymi kompozycjami plastycznymi. Działanie prostymi kubicznymi formami i efektami graficznymi
w fasadzie cechuje na przykład Instytut Badań Neuropsychiatrycznych, zbudowany według projektu Manu-
ela Manzano w 1964 r. (ulica Nueva Zelanda 4). Najlepszym przykładem tej odmiany architektury moder-
nistycznej jest Dom Studentów Brazylijskich (Alfonso D'Escragnolle, 1959-1962, il. 44).
Madrycki modernizm to nie tylko pojedyncze realizacje, ale także planowanie miejskich przestrzeni.
Urbanistykę stolicy Hiszpanii z lat 1960-1980 należy ocenić znacznie bardziej krytycznie niż architekturę.
Pod koniec lat 50. we frankistowskiej Hiszpanii nastąpiła zmiana polityki ekonomicznej. Ustawa
„O Zasadach Ruchu Narodowego" z 1958 r. anulowała falangistowski program syndykalizmu. Polityka
„odwilży" gen. Franco i Narodowy Plan Stabilizacji z 1959 r. doprowadziły do otwarcia kraju na inwestycje
zagraniczne. Przełom lat 50. i 60. to początek koniunktury gospodarczej i rozwoju ekonomicznego, z którym
był związany gwałtowany rozwój dużych miast.
W latach 1957-1966 we władzach państwa nie dominowali już faszyzujący falangiści, ale technokraci,
zwolennicy „katolickiego neokapitalizmu". Byli to głównie ekonomiści związani z Opus Dei, np. Laureano
López Rodó i Navarro Rubio. Opowiadali się oni za liberalizacją gospodarki i jednoczesnym nadzorem pań-
stwa nad obywatelami w sprawach politycznych i światopoglądowo-obyczajowych143. Totalitarny system
pierwszej powojennej dekady przekształcił się w wolnorynkowy autorytaryzm.
Architektura i urbanistyka modernistyczna miały duże znaczenie w wykreowaniu nowego obrazu pań-
stwa Franco. Mamy tu do czynienia z ciekawym przykładem włączenia modernizmu do polityki władzy.
W architekturze hiszpańskiej lat 60., zwanych „latami rozwoju" (Anos de Desarrollo)144, przeważały właśnie
formy międzynarodowego modernizmu. Oczywiście dominowały one nie tylko za sprawą władzy państwo-
wej. Zleceniodawcami były w ówczas przede wszystkim wielkie firmy. W dużych miastach Hiszpanii powsta-
wało wiele nowych biurowców opartych na modelu amerykańskiej architektury korporacyjnej, m.in. projek-
tach Mięsa van der Rohe czy spółki SOM145. Wzorowanie się na ich twórczości widać także w architekturze
powstającej na potrzeby dynamicznie rozwijającego się wówczas w Hiszpanii przemysłu turystycznego;
dobrym przykładem może być madrycki hotel „Melia" (Antonio Lamela Martmez, 1963-1965, ul. Princesa 25).
Wpływ wzorców amerykańskich widać także w planowaniu centrum. Najlepszym przykładem jest
AZCA (Asociación Mixta de Compensation de la Manzana A de la Zona Comercial de la Avenida del Gene-
rahsimo). W 1954 r. władze miejskie rozpisały konkurs na Centro Comercial, dzielnicę finansową, w której
powstać miały siedziby największych firm krajowych i koncernów międzynarodowych. Śmiałe założenie
urbanistyczne zaplanowano po zachodniej stronie Paseo de la Castellana (na północ od Nuevos Ministerios),
w miejscu, w którym na początku lat 40. zamierzano zbudować dzielnicę reprezentacyjną. W 1957 r. do
realizacji skierowano projekt Antonia Perpińy (1918-1995). Plan ten, wielokrotnie modyfikowany, zatwier-
dzono dopiero siedem lat później (il. 45). Przewidywał on stworzenie strefy nowoczesnych wieżowców,
podobnej do wznoszonej od końca lat 50. paryskiej dzielnicy La Défense.
Budowę AZCA zaczęto na początku lat 70. Jej architektura miała wzmocnić wizerunek Madrytu jako
nowoczesnej metropolii - centrum biznesu w Hiszpanii. Większość zabudowy w tej strefie to późnomoderni-
styczne wieżowce, zaprojektowane w latach 70. - prostopadłościenne lub cylindryczne wieże z taflami szkła
zamontowanymi w kurtynowych ścianach osłonowych. Do najlepszych wysokościowców AZCA należy zali-
143 Vincent, op. cit., s. 180-182 i 203.
144 W latach 60. frankistowska władza głosiła program rozwoju (desarrollismd). Opierał się on na wspieraniu konsumpcyjnego
modelu życia, szczególnie amerykańskiego modern living, i na rozwoju kultury popularnej, która służyła za nośnik ideologii (kulturę
masową kontrolowało Ministerio de la Vivenda). W Hiszpanii dominowała wówczas „kultura samochodu, futbolu i telewizji".
Obywatele mieli kupować, konsumować, cieszyć się ze wzrostu gospodarczego i unikać krytyki władzy. Program ten skierowany
był przede wszystkim do nowej klasy średniej, np. pracowników wielkich koncernów, biur i korporacji. Problem ten omawia m.in.
G. J uli er, Radical Modernism in Spanish Design, [w:] Modernism in Design, ed. P. Greenhalgh, Reaktion Books, London
1990, s. 207.
145 U r r u t i a, op. cit., s. 60.