DOI Artikel:
Krzyżagórska-Pisarek, Katarzyna: Samson i Dalila Rubensa: problematyka atrybucji a polityka wystawiennicza muzeów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0205
SAMSONIDALILA RUBKNSA
199
w szczegółach (martwa natura w tle). Jednak brakujący kawałek stopy Samsona i płeców starej kobiety (jeżeli
przyjąć dodatkowe fragmenty po bokach za nieautentyczne) zdają się przeczyć tej teorii. Dodatkowo cie-
plejszy koloryt szkicu i atmosferyczne światło świecy różnią się od zimnego, ostrego kolorytu i oświetlenia
na obrazie z Londynu. Podobna różnica jest także widoczna w subtelniejszej w kolorze miniaturowej kopiii
obrazu w kunstkamerze Franckena.
Co jest równie zastanawiające, to fakt, że rysunek przygotowawczy do obrazu (pióro, lawowanie sepią,
papier o wymiarach 164 x 162 mm, Amsterdam, prywatna kolekcja) podpisany monogramem V.D.
(Van Dyck?), został także odkryty przez Burcharda w 1926 r, i przypisany Rubensowi. Jego pochodzenie
jest nieznane. Po raz pierwszy rysunek pokazano na wystawie w 1933 г., a potem znajdował się w prywatnej
kolekcji J.Q. Regteren Altena w Amsterdamie.
Podsumowując: obraz Samson i Dalila, olejny szkic do niego oraz rysunek przygotowawczy pojawiły
się na rynku sztuki niemalże w tym samym czasie, po 300 latach od ich zniknięcia.
ANALIZA HISTORYCZNA I PORÓWNAWCZA
Chcąc stwierdzić, czy obraz z Londynu jest faktycznie oryginalnym obrazem należącym dawniej do
Rockoxa, możemy oprzeć się na dowodach historycznych. W British Muséum zachowana jest rycina holen-
derskiego rytownika Jacoba Mathama (Haarlem 1571 - Haarlem 1631) z około 1611-1613 r. (miedzioryt,
375 x 440 mm), zadedykowana Rockoxowi48, a więc zapewne wykonana za jego zgodą, która przedstawia
obraz Rubensa Samson i Dalila znajdujący się wówczas w jego domu (il. 4). Łaciński napis na rycinie zazna-
cza, że przedstawia ona oryginalny obraz namalowany przez Rubensa, który można podziwiać w domu
Rockoxa. Jest to jedyna rycina Mathama wykonana według tego artysty. Nicolaas Rockox ( 1560-1640) był
dziewięciokrotnym burmistrzem Antwerpii, radnym, humanistą i miłośnikiem antyku, numizmatykiem,
kolekcjonerem sztuki oraz przyjacielem i mecenasem Rubensa. Wraz z tym ostatnim, obok Balthasara More-
tusa, Grotiusa, Jordaensa, Van Dycka i Snijdersa, był jedną z kluczowych postaci życia intelektualnego
Antwerpii 1. poł. XVII w. To Rockox zamówił u Rubensa duży Pokłon Trzech Króli (1609, Prado, Madryt)
do antwerpskiego ratusza, jak również słynny tryptyk Zdjęcie z krzyża (1611) do katedry w Antwerpii.
U Rubensa zamówił również tryptyk Niewiernego Tomasza (1613-1615), na nagrobek własny i swej żony
Adriany Perez w kościelnej kaplicy. Dawna rezydencja Rockoxa położona przy Keizerstraat, została zaku-
piona i odrestaurowana w 1970 r. przez Kredietbank. Pomieszczeniom przywrócono ich pierwotny układ
i splendor. Wyposażenie wnętrz zrekonstruowano na podstawie dwóch inwentarzy Rockoxa: z lat 1622-1624,
i pośmiertnego, sporządzonego w 1640 r. Inwentarz kolekcji Rockoxa spisany po jego śmierci, 19-20 grud-
nia 1640, odnotował: „W dużym salonie, obraz, olej na desce w swojej ramie, Samson i Dalila, wykonany
przez Rubensa"49. Według znanej wersji wydarzeń opartej na testamencie Rockoxa i badaniach archiwal-
nych50, po śmierci kolekcjonera całe wyposażenie jego domu, w tym 87 obrazów, zostało sprzedane na aukcji
6 czerwca 1641 r. (i w następne dni) w Vrijdagse Markt na rzecz biednych. Dom odziedziczył jego siostrze-
niec, Adriaan van den Heetvelde, który zmarł bezpotomnie, a wtedy został sprzedany w 1714 r, również na
korzyść biednych.
O tym, że malowidło wisiało nad kominkiem u Rockoxa, wiemy również na podstawie miniaturo-
wej kopii oryginału w kunstkamerze Rockoxa zatytułowanej Bankiet w Domu Nicolaasa Rockoxa lub Pięć
zmysłów (olej, deska, 62,3 x 96,5 cm, około 1630-1635, Alte Pinakothek, Monachium), pędzla Fransa
Franckena II, wykonanej w Antwerpii około 1630-1635 r, prawdopodobnie na zamówienie samego Roc-
koxa (ił. 5). Jak wynika z inwentarzy kolekcji Rockoxa, obraz ten był najprawdopodobniej w jego posia-
48 C.G.V. S с h n e e v o o g t, Catalogue des estampes gravées d'après P.P. Rubens, avec l'indication des collections où se
trouvent les tableaux et les gravures, Harlem 1873, s. 6, nr 41. Tekst dedykacji na rycinie: Nob. et Ampliss. V. D. Nicolaeo Rocoxio
/ Equiti, pluries Antwerpiae Consuli, elegantiarum omnium / Apprime studioso, Iconem hanc in aes a se incesa, cultus et ob /
servantiae causa, tu quod archetypum tabula artefice Pet. Pauli / Rubenij manu depicta apud ipsu(m) c(um) admiratione spectantur,
Matha(m) L. M. D. D.
49 .). D e n u с ć, The Antwerp art-galleries: inventories of the art collections in Antwerp in the 16th and 17th century, Antwerp
1932, s. 86. „In de groote Saleth: Eene schilderije, oliverwe op panneel in syne lyste beteeckenende Sampson ende Dalila, van
dmaexcsel van den heer Rubens".
э0 C. de S t a e 1 e n, Rubens 's 'Samson and Delilah ' in the National Gallery: new facts relating to ils provenance, „The
Burlington Magazine", CXLVI, July 2004, s. 467.
199
w szczegółach (martwa natura w tle). Jednak brakujący kawałek stopy Samsona i płeców starej kobiety (jeżeli
przyjąć dodatkowe fragmenty po bokach za nieautentyczne) zdają się przeczyć tej teorii. Dodatkowo cie-
plejszy koloryt szkicu i atmosferyczne światło świecy różnią się od zimnego, ostrego kolorytu i oświetlenia
na obrazie z Londynu. Podobna różnica jest także widoczna w subtelniejszej w kolorze miniaturowej kopiii
obrazu w kunstkamerze Franckena.
Co jest równie zastanawiające, to fakt, że rysunek przygotowawczy do obrazu (pióro, lawowanie sepią,
papier o wymiarach 164 x 162 mm, Amsterdam, prywatna kolekcja) podpisany monogramem V.D.
(Van Dyck?), został także odkryty przez Burcharda w 1926 r, i przypisany Rubensowi. Jego pochodzenie
jest nieznane. Po raz pierwszy rysunek pokazano na wystawie w 1933 г., a potem znajdował się w prywatnej
kolekcji J.Q. Regteren Altena w Amsterdamie.
Podsumowując: obraz Samson i Dalila, olejny szkic do niego oraz rysunek przygotowawczy pojawiły
się na rynku sztuki niemalże w tym samym czasie, po 300 latach od ich zniknięcia.
ANALIZA HISTORYCZNA I PORÓWNAWCZA
Chcąc stwierdzić, czy obraz z Londynu jest faktycznie oryginalnym obrazem należącym dawniej do
Rockoxa, możemy oprzeć się na dowodach historycznych. W British Muséum zachowana jest rycina holen-
derskiego rytownika Jacoba Mathama (Haarlem 1571 - Haarlem 1631) z około 1611-1613 r. (miedzioryt,
375 x 440 mm), zadedykowana Rockoxowi48, a więc zapewne wykonana za jego zgodą, która przedstawia
obraz Rubensa Samson i Dalila znajdujący się wówczas w jego domu (il. 4). Łaciński napis na rycinie zazna-
cza, że przedstawia ona oryginalny obraz namalowany przez Rubensa, który można podziwiać w domu
Rockoxa. Jest to jedyna rycina Mathama wykonana według tego artysty. Nicolaas Rockox ( 1560-1640) był
dziewięciokrotnym burmistrzem Antwerpii, radnym, humanistą i miłośnikiem antyku, numizmatykiem,
kolekcjonerem sztuki oraz przyjacielem i mecenasem Rubensa. Wraz z tym ostatnim, obok Balthasara More-
tusa, Grotiusa, Jordaensa, Van Dycka i Snijdersa, był jedną z kluczowych postaci życia intelektualnego
Antwerpii 1. poł. XVII w. To Rockox zamówił u Rubensa duży Pokłon Trzech Króli (1609, Prado, Madryt)
do antwerpskiego ratusza, jak również słynny tryptyk Zdjęcie z krzyża (1611) do katedry w Antwerpii.
U Rubensa zamówił również tryptyk Niewiernego Tomasza (1613-1615), na nagrobek własny i swej żony
Adriany Perez w kościelnej kaplicy. Dawna rezydencja Rockoxa położona przy Keizerstraat, została zaku-
piona i odrestaurowana w 1970 r. przez Kredietbank. Pomieszczeniom przywrócono ich pierwotny układ
i splendor. Wyposażenie wnętrz zrekonstruowano na podstawie dwóch inwentarzy Rockoxa: z lat 1622-1624,
i pośmiertnego, sporządzonego w 1640 r. Inwentarz kolekcji Rockoxa spisany po jego śmierci, 19-20 grud-
nia 1640, odnotował: „W dużym salonie, obraz, olej na desce w swojej ramie, Samson i Dalila, wykonany
przez Rubensa"49. Według znanej wersji wydarzeń opartej na testamencie Rockoxa i badaniach archiwal-
nych50, po śmierci kolekcjonera całe wyposażenie jego domu, w tym 87 obrazów, zostało sprzedane na aukcji
6 czerwca 1641 r. (i w następne dni) w Vrijdagse Markt na rzecz biednych. Dom odziedziczył jego siostrze-
niec, Adriaan van den Heetvelde, który zmarł bezpotomnie, a wtedy został sprzedany w 1714 r, również na
korzyść biednych.
O tym, że malowidło wisiało nad kominkiem u Rockoxa, wiemy również na podstawie miniaturo-
wej kopii oryginału w kunstkamerze Rockoxa zatytułowanej Bankiet w Domu Nicolaasa Rockoxa lub Pięć
zmysłów (olej, deska, 62,3 x 96,5 cm, około 1630-1635, Alte Pinakothek, Monachium), pędzla Fransa
Franckena II, wykonanej w Antwerpii około 1630-1635 r, prawdopodobnie na zamówienie samego Roc-
koxa (ił. 5). Jak wynika z inwentarzy kolekcji Rockoxa, obraz ten był najprawdopodobniej w jego posia-
48 C.G.V. S с h n e e v o o g t, Catalogue des estampes gravées d'après P.P. Rubens, avec l'indication des collections où se
trouvent les tableaux et les gravures, Harlem 1873, s. 6, nr 41. Tekst dedykacji na rycinie: Nob. et Ampliss. V. D. Nicolaeo Rocoxio
/ Equiti, pluries Antwerpiae Consuli, elegantiarum omnium / Apprime studioso, Iconem hanc in aes a se incesa, cultus et ob /
servantiae causa, tu quod archetypum tabula artefice Pet. Pauli / Rubenij manu depicta apud ipsu(m) c(um) admiratione spectantur,
Matha(m) L. M. D. D.
49 .). D e n u с ć, The Antwerp art-galleries: inventories of the art collections in Antwerp in the 16th and 17th century, Antwerp
1932, s. 86. „In de groote Saleth: Eene schilderije, oliverwe op panneel in syne lyste beteeckenende Sampson ende Dalila, van
dmaexcsel van den heer Rubens".
э0 C. de S t a e 1 e n, Rubens 's 'Samson and Delilah ' in the National Gallery: new facts relating to ils provenance, „The
Burlington Magazine", CXLVI, July 2004, s. 467.