DOI Artikel:
Krzyżagórska-Pisarek, Katarzyna: Samson i Dalila Rubensa: problematyka atrybucji a polityka wystawiennicza muzeów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0208
202
KATARZYNA KRZYŻAGÓRSKA-PISAREK
wynika z różnic w kompozycji i w szczegółach pomiędzy wersjami, miniatura Franckena nie mogła powstać
ani według modello (lub ryciny), ani według obrazu z National Gallery, a jedynie na podstawie oryginału
z domu Rockoxa.
BADANIA ARCHIWALNE
Oryginał Samsona i Dalili Rubensa został po raz ostatni odnotowany w antwerpskich inwentarzach
w 1640 г., a po sprzedaży kolekcji zmarłego Rockoxa w 1641 r. ślad po nim zaginął. Późniejsze wzmianki
w inwentarzach odnosiły się jedynie do jego kopii. Najważniejsza z nich pochodzi z inwentarza antwerpskiej
kolekcji Guillelmo Potteau, datowanego na 2 sierpnia 1692 г.: „następny obraz nad kominkiem, przedsta-
wiający Samsona i Dalilę, będący kopią według Rubensa"33. Fakt, że ta kopia obrazu Rubensa Samsona
i Dalili została opisana jako obraz nad kominek, wydaje sie świadczyć, że chodziło o tę samą wersję tematu.
Po roku 1692 nie ma więcej wzmianek o obrazie Samson i Dalila (o oryginale lub kopii) w antwerpskich
inwentarzach.
Obraz, który dziś znajduje się w National Gallery pochodzi najprawdopodobniej z kolekcji księcia
Liechtenstein, Johanna Adama Andreasa I (1657-1712), jak na to wskazują inwentarze kolekcji z 1767, 1780
i 1805 r.54, mimo że brakuje na nim przybitych w 1733 r. woskowych pieczęci. Zgadza się zarówno sam opis
obrazu, jak i jego rozmiary, chociaż obraz był tam przypisany nie Rubensowi, ale Janowi van den Hoecke.
Książę Andréas I kolekcjonował z pasją dzieła Rubensa, a jego zbiór był wyjątkowo bogaty we wczesne
prace tego artysty. Kupował obrazy w czasach, kiedy duża liczba flamandzkich dzieł przedostawała się na
rynek sztuki z prywatnych antwerpskich kolekcji, których właściciele znali jeszcze samego artystę. Można
by przypuszczać, że wysoki poziom książęcej kolekcji i ekspertyzy, jak również późniejszych doradców,
takich jak Wilhelm von Bode, powinny były pozwolić na rozpoznanie autorstwa Rubensa w malowidle, które
należało do książęcych zbiorów przez 181 lat (1700-1881).
Jan Denucé opublikował interesującą korespondencję z lat 1698-169955 między handlarzem Marcusem
Forchoudt (lub Forchondt) z Wiednia, działającym na rzecz księcia Liechtenstein, a jego bratem Guillermo
w Antwerpii. Warto w tym miejscu wspomnieć, że rodzina marszandów Forchondt pochodziła z Wrocławia,
jak wykazał Eric Duverger56. Zacytujmy wszystkie fragmenty odnoszące się do sprzedaży Samsona i Dalili.
Pierwszy list, datowany na 3 września 1698 г., napisany przez Marcusa z Wiednia do brata Guillermo
w Antwerpii brzmiał następująco: „Proszę dowiedz się czy Radca Scgers, który mieszkał przy ulicy Meir
(Antwerpia), nadal ma w swoim posiadaniu obraz Samson i Dalila Rubensa, nocną scenę na desce, i portret
Hiszpana Van Dycka, oraz czy sprzedałby oba za 2 tys. guldenów"57.
13 grudnia 1698 r. Marcus ponownie napisał do Guillermo: „Wczoraj odwiedziłem Księcia Liech-
tenstein a on mnie poinstruował, aby cię poprosić o obejrzenie obrazu Samson i Dalila Rubensa, a jeżeli
dojdziesz do wniosku, że jest to bez żadnych wątpliwości oryginał Rubensa namalowany po jego powro-
cie z Włoch, w jego dobrym malarskim stylu, abyś go zakupił za 1250 pattacon [srebrne monety warte
48 stuiver (groszy)]"58. 17 czerwca 1699 r. Marcus Forchondt napisał: „Zgodnie z planem otrzymałem
obraz Samson i Dalila Rubensa, ale gdy przyglądam mu się z bliska, wydaje mi się, że jest to kopia, a pan
Scgers sprzedał go jako Rubensa, co nie jest słuszne; obawiam się, że książę Adam nie chce go zatrzy-
mać"59. 4 lipca 1699 r. napisał znowu: „Książę Adam jest tutaj. Wyślij szybko portret Van Dycka, gdyż
tak oto nie weźmie obrazu Samsona"60. 18 lipca 1699 r. Marcus napisał: „z (twojego ostatniego listu z 3.)
53 Denucé, The Antwerp..., s. 166. „Item, noch een schoustuck, verbeldende Sampson ende Dalida, synde eene copye naer
Rubens".
54 Zob. przyp. 32.
55 J. Denucé, Art-Export in the I7th century in Antwerp: The Firm Forchoudt, Antwerp 1931.
56 E. D u v e r g e r, Le commerce d'art entre la Flandre et l'Europe centrale auXVIIe siècle. Notes et remarques, [w:] Evolution
générale et développements régionaux en histoire de l'art. Actes du XXIImc Congrès Internationale d'Histoire de l'Art, Budapest
1969, vol. II, Budapest 1972, s. 164.
57 Denucé, Art-Export..., s. 243.
58 Ibidem, s. 248.
59 Ibidem, s. 249.
60 Ibidem, s. 250.
KATARZYNA KRZYŻAGÓRSKA-PISAREK
wynika z różnic w kompozycji i w szczegółach pomiędzy wersjami, miniatura Franckena nie mogła powstać
ani według modello (lub ryciny), ani według obrazu z National Gallery, a jedynie na podstawie oryginału
z domu Rockoxa.
BADANIA ARCHIWALNE
Oryginał Samsona i Dalili Rubensa został po raz ostatni odnotowany w antwerpskich inwentarzach
w 1640 г., a po sprzedaży kolekcji zmarłego Rockoxa w 1641 r. ślad po nim zaginął. Późniejsze wzmianki
w inwentarzach odnosiły się jedynie do jego kopii. Najważniejsza z nich pochodzi z inwentarza antwerpskiej
kolekcji Guillelmo Potteau, datowanego na 2 sierpnia 1692 г.: „następny obraz nad kominkiem, przedsta-
wiający Samsona i Dalilę, będący kopią według Rubensa"33. Fakt, że ta kopia obrazu Rubensa Samsona
i Dalili została opisana jako obraz nad kominek, wydaje sie świadczyć, że chodziło o tę samą wersję tematu.
Po roku 1692 nie ma więcej wzmianek o obrazie Samson i Dalila (o oryginale lub kopii) w antwerpskich
inwentarzach.
Obraz, który dziś znajduje się w National Gallery pochodzi najprawdopodobniej z kolekcji księcia
Liechtenstein, Johanna Adama Andreasa I (1657-1712), jak na to wskazują inwentarze kolekcji z 1767, 1780
i 1805 r.54, mimo że brakuje na nim przybitych w 1733 r. woskowych pieczęci. Zgadza się zarówno sam opis
obrazu, jak i jego rozmiary, chociaż obraz był tam przypisany nie Rubensowi, ale Janowi van den Hoecke.
Książę Andréas I kolekcjonował z pasją dzieła Rubensa, a jego zbiór był wyjątkowo bogaty we wczesne
prace tego artysty. Kupował obrazy w czasach, kiedy duża liczba flamandzkich dzieł przedostawała się na
rynek sztuki z prywatnych antwerpskich kolekcji, których właściciele znali jeszcze samego artystę. Można
by przypuszczać, że wysoki poziom książęcej kolekcji i ekspertyzy, jak również późniejszych doradców,
takich jak Wilhelm von Bode, powinny były pozwolić na rozpoznanie autorstwa Rubensa w malowidle, które
należało do książęcych zbiorów przez 181 lat (1700-1881).
Jan Denucé opublikował interesującą korespondencję z lat 1698-169955 między handlarzem Marcusem
Forchoudt (lub Forchondt) z Wiednia, działającym na rzecz księcia Liechtenstein, a jego bratem Guillermo
w Antwerpii. Warto w tym miejscu wspomnieć, że rodzina marszandów Forchondt pochodziła z Wrocławia,
jak wykazał Eric Duverger56. Zacytujmy wszystkie fragmenty odnoszące się do sprzedaży Samsona i Dalili.
Pierwszy list, datowany na 3 września 1698 г., napisany przez Marcusa z Wiednia do brata Guillermo
w Antwerpii brzmiał następująco: „Proszę dowiedz się czy Radca Scgers, który mieszkał przy ulicy Meir
(Antwerpia), nadal ma w swoim posiadaniu obraz Samson i Dalila Rubensa, nocną scenę na desce, i portret
Hiszpana Van Dycka, oraz czy sprzedałby oba za 2 tys. guldenów"57.
13 grudnia 1698 r. Marcus ponownie napisał do Guillermo: „Wczoraj odwiedziłem Księcia Liech-
tenstein a on mnie poinstruował, aby cię poprosić o obejrzenie obrazu Samson i Dalila Rubensa, a jeżeli
dojdziesz do wniosku, że jest to bez żadnych wątpliwości oryginał Rubensa namalowany po jego powro-
cie z Włoch, w jego dobrym malarskim stylu, abyś go zakupił za 1250 pattacon [srebrne monety warte
48 stuiver (groszy)]"58. 17 czerwca 1699 r. Marcus Forchondt napisał: „Zgodnie z planem otrzymałem
obraz Samson i Dalila Rubensa, ale gdy przyglądam mu się z bliska, wydaje mi się, że jest to kopia, a pan
Scgers sprzedał go jako Rubensa, co nie jest słuszne; obawiam się, że książę Adam nie chce go zatrzy-
mać"59. 4 lipca 1699 r. napisał znowu: „Książę Adam jest tutaj. Wyślij szybko portret Van Dycka, gdyż
tak oto nie weźmie obrazu Samsona"60. 18 lipca 1699 r. Marcus napisał: „z (twojego ostatniego listu z 3.)
53 Denucé, The Antwerp..., s. 166. „Item, noch een schoustuck, verbeldende Sampson ende Dalida, synde eene copye naer
Rubens".
54 Zob. przyp. 32.
55 J. Denucé, Art-Export in the I7th century in Antwerp: The Firm Forchoudt, Antwerp 1931.
56 E. D u v e r g e r, Le commerce d'art entre la Flandre et l'Europe centrale auXVIIe siècle. Notes et remarques, [w:] Evolution
générale et développements régionaux en histoire de l'art. Actes du XXIImc Congrès Internationale d'Histoire de l'Art, Budapest
1969, vol. II, Budapest 1972, s. 164.
57 Denucé, Art-Export..., s. 243.
58 Ibidem, s. 248.
59 Ibidem, s. 249.
60 Ibidem, s. 250.