Rocznik Historii Sztuki (35.2010)

214

AGNIESZKA JAŹWIŃSKA-PUDLIS

Konieczne prace przy zbieraniu i porządkowaniu spuścizny po zmarłym dostarczyły być może pretekstu, by
odebrać z prywatnych rąk weneckiej rodziny część niewygodnej dokumentacji pozostałej po Algarottim,
bliskim współpracowniku króla. Domenico Michelesi (1735-1773) otrzymał od Bonoma Algarottiego - jako
biograf jego brata - prawo do konsultacji wszystkich „papierów". Wiadomo z rozlicznych relacji, że ze
względu na długą i postępującą chorobę Francesco Algarotti miał świadomość zbliżającej się śmierci i do
ostatnich dni porządkował swoje sprawy zawodowe i prywatne. Sądzić więc można, że owymi „papierami"
zadysponowano według woli zmarłego4.

Zgodnie z tym, co podają wszystkie biogramy5, Francesco Algarotti urodził się w rodzinie bogatego
kupca weneckiego w roku 1712. Żadne współczesne źródła nie przekazują dokładniejszych informacji
na temat faktycznego stanu majątku jego ojca. Wiadomo, że posiadał reprezentacyjny pałac w dzielnicy
Cannaregio, jak również włości na terra ferma, zwane do dziś Villa Algarotti6. Jednakże z listów do brata
znajdujących się w Treviso7 dowiadujemy się, że przebywającemu w Paryżu młodemu Francesco stale bra-
kowało pieniędzy. Czy wiódł on zbyt wystawne życie, czy może pobyt w stolicy Francji przekraczał moż-
liwości finansowe familii Algarotti, której po śmierci ojca - Rocca Algarottiego - pogorszyły się warunki
materialne? Nie wiadomo. Z całą pewnością ów ponoć „bajecznie bogaty" syn kupca wynajmował wraz
ze swoim służącym w Paryżu skromniutkie mieszkanko i stale użalał się na ceny zagranicznych krawców
oraz towarów i usług. Gorączkowo rozpoczął też starania o to, by przy boku jakiegoś możnego protektora
móc realizować swoje pragnienia stałego obcowania z nauką i sztuką. Gotów był nawet zaciągnąć się na
służbę jako szpieg, o czym świadczy jego korespondencja z bratem. Można z całkowitą pewnością stwier-
dzić, że spełnił swoje ambicje życiowe. Dzięki tajnym misjom i intymnej przyjaźni z Fryderykiem II udało
mu się zdobyć zarówno pozycję społeczną, jak i fundusze, konieczne do tego, by stać się arbitrem sztuki
i móc w pełni rozwinąć naturalne talenty. Jednak tak zbudowana kariera miała kruche podstawy i Alga-
rotti - mimo wkładu w wiele ważnych przedsięwzięć kulturalnych - został krótko po śmierci zapomniany.

Przygotowanie intelektualne Francesca Algarottiego było znakomite. Od najmłodszych lat kształcił się
w najlepszych instytutach. Jako dziecko odbył pierwszą długą podróż - w wieku lat 12 przybył do Rzymu,
gdzie miał uczęszczać do słynnego Collegio Nazareno. Zachowały się przekazy, z których wynika, iż ze
względu na duże uzdolnienia i obiecaną w Watykanie protekcję wpływowego wuja od dzieciństwa wróżono
mu wybitną karierę w stanie duchownym. W Rzymie spędził jednak tylko rok. Oficjalnym powodem było
delikatne zdrowie - prawdopodobnie chłopiec nie czuł się dobrze w internacie. Po kilkuletnim pobycie
w Wenecji ponownie wyjechał z rodzinnego domu, do Bolonii, gdzie tym razem spędził sześć lat. Pobyt
w środowisku naukowym Bolonii miał fundamentalne znaczenie dla rozwoju intelektualnego tego powszech-
nie uznawanego za zdolnego i chłonnego wiedzy chłopca. Jego nauczycielami byli wybitni przedstawiciele
włoskiego świata nauki. Prywatnym opiekunem został słynny matematyk - wykładający podówczas astro-
nomię i hydraulikę - Eustachio Manfredi. Francesco Maria Zanotti uczył go filozofii. Już jako mały chłopiec
- przed pierwszym wyjazdem do Rzymu - Algarotti rozpoczął naukę greki u Carla Lodolego. W późni ej-

4 Michelesi sam pisze o metodzie pracy oraz o materiałach, z jakich korzystał przy jej pisaniu. D. Michelessi, A lettori,
[w:] F. Algarotti, Opère, vol. I, Wenecja 1792, s. II III.

5 W zasadzie najobszerniejsze opracowania biografii Algarottiego odnajdujemy w wymienionych wyżej pracach Idy Treat
i Domenica Michelessiego oraz E. В o n o r a, Algarotti Francesco, [w:] Dizionario Biografico degli Italiani, vol. I, Roma 1960, s.
356-360; idem, Algarotti nota critico-bibliografica, [w:] llluministi Italiani, t. II, Operę di Francesco Algarotti e Saverio
Bettinelli, Milano 1969. Bonora podaje ponadto dość obszerną bibliografię przedmiotu. Liczne opracowania monograficzne
rozszerzają te biogramy o wiele faktów i pozwalają zweryfikować niektóre pomyłki powtarzane kolejno przez wszystkich autorów,
niemniej - co wynika z ich specyfiki - są bardzo wycinkowe i nie przekazują pełnego obrazu postaci.

6 W 1718 r. ojciec Algarottiego zakupił XVII-wieczne Casino di Villeggiatura, które około 1740 r. bracia Bonomo i Francesco
rozbudowali w okazały zespół budowli z centralną willą. Znajduje się on w okolicach Mestre, dziś powszechnie znany jest pod
nazwą Villa Algarotti-Berchet od nazwiska jednego z jego kolejnych właścicieli.

7 Z kilku większych zbiorów manuskryptów zawierających materiały związane z życiem i działalnością Algarottiego jednym
z najważniejszych jest tzw. Fondo Algarotti przechowywane w Treviso (Biblioteca Comunale). Dużą wagę mają zbiory znajdujące
się w Turynie (Biblioteca Reale), Bresci (Biblioteca Queriniana) oraz w Dreźnie (Sachsischen Hauptstaatsarchiv) i Londynie (British
Library). Szczegółowe fakty z licznych podróży Algarottiego, nieznacznie zweryfikowane, o ile nie zostało to oddzielnie zaznaczone,
podaję za wymienioną pracą Idy Treat. Z przedmowy jej autorstwa wynika, żc podawane fakty pochodzą głównie z dokumentów,
które z całą pewnością przed rokiem 1913 wchodziły w korpus Fondo Algarotti z Biblioteca Comunale di Treviso. Treat nie podaje
sygnatur dokumentów i nie przytacza ich również w brzmieniu oryginalnym, a jedynie wc własnym tłumaczeniu na francuski.
Ponieważ nie do wszystkich archiwów udało mi się dotrzeć, sygnatury dokumentów podaję tylko w wypadku, gdy konsultowałam
je osobiście.