DOI Artikel:
Sprawozdanie z działalności Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk za okres od stycznia do września 2010 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0246
240
SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI KOMITETU NAUK O SZTUCE PAN
badań naukowych i ich ukierunkowaniem. Zdaniem prof. Tadeusza Lubelskiego, dla samego pożytku upra-
wiających daną dyscyplinę ważne jest, aby zawrzeć w raporcie informację o wszystkich ośrodkach, które
w jej zakresie kształcą. Profesor Kowalczyk zasugerował, by ująć tego typu sprawozdanie problemami, a nie
przyjmować - tak jak to uczynił prof. Grzybkowski - układu typologicznego do scharakteryzowania ośrod-
ków. Profesor uznał też, iż Instytut Sztuki PAN został w tym układzie, jako ośrodek typowo dokumentacyjny,
zmarginalizowany. Profesor Lech Sokół stwierdził, że odmienności między dyscyplinami winny dyktować
odmienność w składanych raportach o każdej z nich: np. jedne dziedziny są nastawione na nowe metody
badawcze, natomiast inne na prace o charakterze dokumentacyjnym. Zdrowy rozsądek winien też dyktować
ramy objętościowe przygotowywanych raportów. Profesor Andrzej Grzybkowski przypomniał, że chodzi
wyłącznie o ostatnie pięciolecie i o książki indywidualne, a nie zbiorowe. Profesor Kowalczyk zauważył, iż
patrząc z takiej perspektywy, typowe prace materiałowe trudno jest awansować do rangi oryginalnych prac
koncepcyjnych; prowadzone grupowo prace katalogowe to coś zupełnie innego. Profesor Zofia Helman-Bed-
narczyk uznała, że raporty zyskają szczególnie swoją przydatność jako swego rodzaju „spisy".
18 czerwca 2010 r. odbyło się zebranie Komitetu, w którego części otwartej, naukowej, dr Katarzyna
Murawska-Muthesius (Muzeum Narodowe w Warszawie; Birkbeck College, University of London) wygło-
siła bogato ilustrowany referat pt. Karykatura kawiarniana jako medium nowoczesności: Jama Michalika
w Krakowie. Prelegentkę zajęła twórczo zapładniająca się relacja między „kawiarnią jako kuźnią [...] kreu-
jącą nowoczesne formy podmiotowości i komunikacji, sprzyjającą rozrywce, a karykaturą jako wywrotowym
medium, alternatywną formą wypowiedzi artystycznej, posługującą się degradacją i deformacją jako naj-
wyższym dowodem kunsztu, [...] jedyną drogą odsłonięcia prawdziwego oglądu świata". Siedząc w swym
referacie swoistą interakcję kawiarni i karykatury, referentka podążyła tropem analizowanego przez Baude-
laire'a procesu wykuwania się modernizmu, pragnącego ukształtować swrego nowoczesnego człowieka i jego
formy ekspresji. W tej perspektywie kawiarnia i karykatura to, zdaniem prelegentki, najskuteczniejsze
„nośniki [...] do konstruowania [...] nowoczesnych miejskich podmiotowości, które [...] charakteryzuje
wyostrzenie spojrzenia, bunt wobec norm i kanonów, ale także tendencja do wykluczania obcego, [...] fili-
stra, Żyda, kobiety". Sama zaś karykatura kawiarniana to inkubator „publicznej debaty, eksperymentu for-
malnego, przekraczania granic" między sztukami i ich gatunkami. W szerszej perspektywie, swego rodzaju
prehistorii XX-wiecznej kultury, podjęte zostały rozważania nad rolą komizmu i satyry, rewolty i groteski,
parodii i szyderstwa w kształtowaniu się estetyki modernizmu w jej docelowej wersji syntezy i synestezji
sztuk. Istotne jest tu posługiwanie się ideą performatywności i „synestetycznego impulsu" karykatury oraz
ideą kawiarni jako przestrzeni kształtowania się estetyki modernizmu, w której twórczo koegzystują kary-
katura, występy kabaretowe, muzyka, pokazy cieni, projektowanie wnętrz i gazetki ścienne. W zakończeniu
prelegentka podkreśliła, że idea sztuki kawiarnianej praktykowanej w Jamie Michalikowej w Krakowie,
widziana na tle wiedeńskiej macierzy Młodej Polski, „promieniowała na sztukę polskiego modernizmu, znaj-
dując [...] post scriptum w sztuce Tadeusza Kantora".
Dyskusję po referacie zapoczątkował prof. Jerzy Kowalczyk, gratulując prelegentce wielkiej umiejęt-
ności widzenia i interpretacji. Kraków to prawdziwy genius loci karykatury, stwierdził profesor, to także
zbawienne miejsce dla takich wydawnictw, jak „Przekrój", to również miasto-kwintesencja Młodej Polski.
Referentka stwierdziła, że karykatura to również tekst w znaczeniu rozumianym przez tekstualizm; to także
medium i modus wypowiedzi intertekstualnej. Profesor Lech Sokół przypomniał o Baudelaire'owskich wąt-
kach w refleksji nad rodzącą się nowoczesnością, пр. o typowej dla nowoczesności momentalności, tak traf-
nie oddawanej w szybkim geście karykaturzysty. Wspomniał też o bliskich Baudelaire'owi rysunkowych
przykładach C. Guise i o powiązaniu idei komizmu i protestu z jego koncepcją karykatury. Baudelaire'owska
koncepcja śmiechu powiązana była z demonizmem, a ten z kolei z odejściem od realizmu, zaś przez kary-
katurę i jej demoniczny protestujący śmiech prowadziła droga do sztuki modernistycznej. Realizm był w tej
perspektywie wyrazem ateizmu, a zło pojmowane metafizycznie. Dyskutant odniósł się też do pojęcia per-
formatyki, tak jak było ono rozumiane w sztokholmskim „Czerwonym Pokoju", gdzie rozwijano współdzia-
łanie między sztukami plastycznymi a teatralnością życia. Profesor Wojciech Chyła nawiązał do kluczowej
dla sztuki modernistycznej dyskusyjnej i polemicznej kwestii: rozumienia deformacji i realizmu w służbie
krytyki społecznej; wyrazem tego była słynna dyskusja Brecht - Lukacs i mniej znana: Balazs - Lukacs.
Deformacja w sztuce modernistycznej, tak jak karykatura, osiąga słynne lessingowskie pejoratywne „podo-
bieństwo przez wyolbrzymianie niedoskonałości modela". W tym jest ona krytyczna, demonicznie prze-
śmiewcza, buntownicza. Tak rozumiane podobieństwa Brecht połączył więc z krytycznym, społecznym
SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI KOMITETU NAUK O SZTUCE PAN
badań naukowych i ich ukierunkowaniem. Zdaniem prof. Tadeusza Lubelskiego, dla samego pożytku upra-
wiających daną dyscyplinę ważne jest, aby zawrzeć w raporcie informację o wszystkich ośrodkach, które
w jej zakresie kształcą. Profesor Kowalczyk zasugerował, by ująć tego typu sprawozdanie problemami, a nie
przyjmować - tak jak to uczynił prof. Grzybkowski - układu typologicznego do scharakteryzowania ośrod-
ków. Profesor uznał też, iż Instytut Sztuki PAN został w tym układzie, jako ośrodek typowo dokumentacyjny,
zmarginalizowany. Profesor Lech Sokół stwierdził, że odmienności między dyscyplinami winny dyktować
odmienność w składanych raportach o każdej z nich: np. jedne dziedziny są nastawione na nowe metody
badawcze, natomiast inne na prace o charakterze dokumentacyjnym. Zdrowy rozsądek winien też dyktować
ramy objętościowe przygotowywanych raportów. Profesor Andrzej Grzybkowski przypomniał, że chodzi
wyłącznie o ostatnie pięciolecie i o książki indywidualne, a nie zbiorowe. Profesor Kowalczyk zauważył, iż
patrząc z takiej perspektywy, typowe prace materiałowe trudno jest awansować do rangi oryginalnych prac
koncepcyjnych; prowadzone grupowo prace katalogowe to coś zupełnie innego. Profesor Zofia Helman-Bed-
narczyk uznała, że raporty zyskają szczególnie swoją przydatność jako swego rodzaju „spisy".
18 czerwca 2010 r. odbyło się zebranie Komitetu, w którego części otwartej, naukowej, dr Katarzyna
Murawska-Muthesius (Muzeum Narodowe w Warszawie; Birkbeck College, University of London) wygło-
siła bogato ilustrowany referat pt. Karykatura kawiarniana jako medium nowoczesności: Jama Michalika
w Krakowie. Prelegentkę zajęła twórczo zapładniająca się relacja między „kawiarnią jako kuźnią [...] kreu-
jącą nowoczesne formy podmiotowości i komunikacji, sprzyjającą rozrywce, a karykaturą jako wywrotowym
medium, alternatywną formą wypowiedzi artystycznej, posługującą się degradacją i deformacją jako naj-
wyższym dowodem kunsztu, [...] jedyną drogą odsłonięcia prawdziwego oglądu świata". Siedząc w swym
referacie swoistą interakcję kawiarni i karykatury, referentka podążyła tropem analizowanego przez Baude-
laire'a procesu wykuwania się modernizmu, pragnącego ukształtować swrego nowoczesnego człowieka i jego
formy ekspresji. W tej perspektywie kawiarnia i karykatura to, zdaniem prelegentki, najskuteczniejsze
„nośniki [...] do konstruowania [...] nowoczesnych miejskich podmiotowości, które [...] charakteryzuje
wyostrzenie spojrzenia, bunt wobec norm i kanonów, ale także tendencja do wykluczania obcego, [...] fili-
stra, Żyda, kobiety". Sama zaś karykatura kawiarniana to inkubator „publicznej debaty, eksperymentu for-
malnego, przekraczania granic" między sztukami i ich gatunkami. W szerszej perspektywie, swego rodzaju
prehistorii XX-wiecznej kultury, podjęte zostały rozważania nad rolą komizmu i satyry, rewolty i groteski,
parodii i szyderstwa w kształtowaniu się estetyki modernizmu w jej docelowej wersji syntezy i synestezji
sztuk. Istotne jest tu posługiwanie się ideą performatywności i „synestetycznego impulsu" karykatury oraz
ideą kawiarni jako przestrzeni kształtowania się estetyki modernizmu, w której twórczo koegzystują kary-
katura, występy kabaretowe, muzyka, pokazy cieni, projektowanie wnętrz i gazetki ścienne. W zakończeniu
prelegentka podkreśliła, że idea sztuki kawiarnianej praktykowanej w Jamie Michalikowej w Krakowie,
widziana na tle wiedeńskiej macierzy Młodej Polski, „promieniowała na sztukę polskiego modernizmu, znaj-
dując [...] post scriptum w sztuce Tadeusza Kantora".
Dyskusję po referacie zapoczątkował prof. Jerzy Kowalczyk, gratulując prelegentce wielkiej umiejęt-
ności widzenia i interpretacji. Kraków to prawdziwy genius loci karykatury, stwierdził profesor, to także
zbawienne miejsce dla takich wydawnictw, jak „Przekrój", to również miasto-kwintesencja Młodej Polski.
Referentka stwierdziła, że karykatura to również tekst w znaczeniu rozumianym przez tekstualizm; to także
medium i modus wypowiedzi intertekstualnej. Profesor Lech Sokół przypomniał o Baudelaire'owskich wąt-
kach w refleksji nad rodzącą się nowoczesnością, пр. o typowej dla nowoczesności momentalności, tak traf-
nie oddawanej w szybkim geście karykaturzysty. Wspomniał też o bliskich Baudelaire'owi rysunkowych
przykładach C. Guise i o powiązaniu idei komizmu i protestu z jego koncepcją karykatury. Baudelaire'owska
koncepcja śmiechu powiązana była z demonizmem, a ten z kolei z odejściem od realizmu, zaś przez kary-
katurę i jej demoniczny protestujący śmiech prowadziła droga do sztuki modernistycznej. Realizm był w tej
perspektywie wyrazem ateizmu, a zło pojmowane metafizycznie. Dyskutant odniósł się też do pojęcia per-
formatyki, tak jak było ono rozumiane w sztokholmskim „Czerwonym Pokoju", gdzie rozwijano współdzia-
łanie między sztukami plastycznymi a teatralnością życia. Profesor Wojciech Chyła nawiązał do kluczowej
dla sztuki modernistycznej dyskusyjnej i polemicznej kwestii: rozumienia deformacji i realizmu w służbie
krytyki społecznej; wyrazem tego była słynna dyskusja Brecht - Lukacs i mniej znana: Balazs - Lukacs.
Deformacja w sztuce modernistycznej, tak jak karykatura, osiąga słynne lessingowskie pejoratywne „podo-
bieństwo przez wyolbrzymianie niedoskonałości modela". W tym jest ona krytyczna, demonicznie prze-
śmiewcza, buntownicza. Tak rozumiane podobieństwa Brecht połączył więc z krytycznym, społecznym