DOI article:
Olszewska, Anna; Porębski, Mieczysław [Honoree]; Porębski, Mieczysław [Oth.]: Obecność prac humanisty: o Mieczysławie Porębskim w 2013
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.23935#0019
OBECNOŚĆ PRAC HUMANISTY. O MIECZYSŁAWIE PORĘBSKIM W 2013
13
Listę prac Porębskiego, uporządkowaną wedle wysokości nakładów, kontynuować należy tytułem od-
noszącym się do ikonografii historycznej w sztuce polskiej XIX stulecia. Malowane dzieje są najstarszym
spośród dotychczas wymienionych opracowań autora. Polskie Wydawnictwo Naukowe wydało je w 1961
i 1962. Łączny nakład sięgnął 10 tysięcy egzemplarzy. Jednakże w następnych latach pozycji już więcej nie
wznowiono. Podstawę publikacji stanowił doktorat ukończony w 1959 r. pod kierunkiem profesora Juliusza
Starzyńskiego, toteż pracę uznawano za szczególnie znaczącą przede wszystkim w starszych wypowiedziach
odnośnie do dorobku autora. W latach 70., w opinii profesora Andrzeja Ryszkiewicza, praca uchodziła za
próbę systematyzującego i strukturalnego odczytania społecznej funkcji omawianych dzieł w życiu narodu37.
Jako kontynuację tej książki do dziś podaje się przede wszystkim Interregnum, wydane w połowie lat 70.38
Obydwie publikacje pojawiają się obecnie we wskazówkach bibliograficznych do egzaminów ze sztuki no-
woczesnej dla przyszłych historyków sztuki. Malowane dzieje stały się inspiracją tematyki osobnego kursu
adresowanego do studentów historii39. Pozycja pojawia się na listach lektur polonistyki i literaturoznawstwa40.
W ostatnich latach wagę tych prac podkreśliła profesor Maria Poprzęcka. Jej zdaniem, Mieczysław Porębski
jako historyk sztuki wieku XIX jest zbyt słabo obecny w świadomości odbiorców41. Dodać do tego można
fakt, że jeszcze na początku lat 80. w tomie Tessera, dedykowanym profesorowi w 60. rocznicę urodzin,
wśród rzadkich odwołań do jego prac zdecydowanie przeważały nawiązania do studiów nad wiekiem XIX
właśnie42. Możliwe, że przyczyna relatywnie słabej recepcji po roku 2000 tkwi w historii ich rozpowszech-
niania. Ani Interregnum, ani Malowane dzieje nie miały wznowień, mimo że powstały jeszcze przed rokiem
198043. Do dziś pozostaje w rozproszeniu także większość artykułów Mieczysława Porębskiego z zakresu tej
problematyki. Autor publikował je pierwotnie w obiegu akademickim, w trudno dostępnych tytułach o niskim
nakładzie.
Ikonosfera pozostaje dziś jedną z najczęściej przywoływanych prac w dorobku Mieczysława Porębskie-
go. Jej dwie edycje z lat 70.: polska oraz tłumaczenie serbsko-chorwackie łącznie stanowią nakład 8300 eg-
zemplarzy44. O dystrybucję tego tekstu autor zadbał w sposób szczególny. Książka ukazała się po raz pierwszy
w 1972, w poczytnej serii Biblioteka Myśli Współczesnej. Belgradzkie wydanie z 1978 r. przygotowała nauko-
wa oficyna Prosveta. Nie był to bynajmniej początek rozpowszechniania Ikonosfery poza Polską. Już w rok po
pierwszej edycji dwa końcowe rozdziały zostały opublikowane w wersji niemieckiej, angielskiej i francuskiej
w 11 numerze czasopisma „Polish Perspectives"43. Miesięcznik o profilu społeczno-ekonomiczno-kulturalnym,
wydawany był przez RSW Prasa-Książka-Ruch, pod patronatem Instytutu Polskiego Spraw Zagranicznych.
Trudno ocenić jego realne oddziaływanie. Niemniej fakt ukazania się tych artykułów oznacza, że już na począt-
ku lat 70. trzy tłumaczenia fragmentów Ikonosfery mogły pozostawać do dyspozycji jej autora.
W ślad za pierwszą edycją Ikonosfery ukazały się recenzje książki. Jednak w 1973 r. pracę przyjęto bez
entuzjazmu. W „Miesięczniku Literackim" Andrzej Jakimowicz „kapitulował". Przyznał, że Porębski jest kry-
tykiem, który zaskakuje, który pięknie pisze, jednych zachwyca, innych szokuje, ale zapowiedział - „znajdą
się tacy, którzy będą rozważać czy i na ile jest to książka prawidłowa. Ja im chętnie i z góry ustępuję placu"46.
37 Fragmenty Opinii o dorobku prof. M. Porębskiego, 7 V 1977, wystawionej z okazji nadania tytułu profesora zwyczajnego za:
P. Krakowsk i, Historia sztuki nowoczesnej na Uniwersytecie Jagiellońskim, [w:] Stulecie Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Ja-
giellońskiego (1882-1982). Materiały sesji naukowej odbytej w dniu 27 maja 1983, red. L. Kalinowski, Warszawa-Kraków 1990, s. 145.
38 M. Po r ę b s к i, Interregnum. Studia z historii sztuki polskiej XIX i XX w., PWN, Warszawa 1975 (nakład powyżej 3 tysięcy egzemplarzy).
39 Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii, kurs: Temat historyczny w malarstwie; a także Instytut Historii Sztuki, kurs: Polskie ma-
larstwo historyczne od końca XVIII w.
40 Na Uniwersytecie Warszawkim, w ramach kursu: Teoria i historia sztuk plastycznych w kontekście porównawczym (w Instytucie
Literatury Polskiej), na Uniwersytecie Jagiellońskim w ramach kursu: Kultura XIX w. (w Instytucie Polonistyki).
4IM. P o p r z ç с к a, [wypowiedź] [w:] Archiwa: Ocalona Bibliotekaprof. Porębskiego, „Dwutygodnik.com", 2011, nr 61, http://
www.dwutygodnik.com [dostęp: 23 sierpnia 2013].
42 Tessera, passim.
43 Podobnie do niewznawianych książek Mieczysława Porębskiego zaliczyć możemy Sztukę naszego czasu. Zbiór szkiców i artykułów
krytycznych z lat 1945-1955 wydaną w 1956 r. przez warszawską „Sztukę", w nakładzie 5 tysięcy egzemplarzy. Tej pozycji nie udało się
odnaleźć w aktualnych sylabusach polskich uczelni.
44 Wwersji serbsko-chorwackiej: Mjeèislav P o r e m b s к i, Ikonosfera, Beograd 1978; przekładu dokonał Peter Vujièiè, posłowie
zaś napisał Rodoslav Do lue; wydanie tłumaczenia drukowano w 3 tysiącach egzemplarzy.
45 M. P o r ę b s к i, L'Iconosphère, „Perspectives Polonaises", 16, 1973, nr 11, s. 11-22, wersja niemiecka: s. 12-23.
46 A. J а к i m o w i с z, Struktura stawania się (nierecenzja z książki M. Porębskiego Ikonosfera"), „Miesięcznik Literacki", 8,
1973, nr 7-10, s. 137.
13
Listę prac Porębskiego, uporządkowaną wedle wysokości nakładów, kontynuować należy tytułem od-
noszącym się do ikonografii historycznej w sztuce polskiej XIX stulecia. Malowane dzieje są najstarszym
spośród dotychczas wymienionych opracowań autora. Polskie Wydawnictwo Naukowe wydało je w 1961
i 1962. Łączny nakład sięgnął 10 tysięcy egzemplarzy. Jednakże w następnych latach pozycji już więcej nie
wznowiono. Podstawę publikacji stanowił doktorat ukończony w 1959 r. pod kierunkiem profesora Juliusza
Starzyńskiego, toteż pracę uznawano za szczególnie znaczącą przede wszystkim w starszych wypowiedziach
odnośnie do dorobku autora. W latach 70., w opinii profesora Andrzeja Ryszkiewicza, praca uchodziła za
próbę systematyzującego i strukturalnego odczytania społecznej funkcji omawianych dzieł w życiu narodu37.
Jako kontynuację tej książki do dziś podaje się przede wszystkim Interregnum, wydane w połowie lat 70.38
Obydwie publikacje pojawiają się obecnie we wskazówkach bibliograficznych do egzaminów ze sztuki no-
woczesnej dla przyszłych historyków sztuki. Malowane dzieje stały się inspiracją tematyki osobnego kursu
adresowanego do studentów historii39. Pozycja pojawia się na listach lektur polonistyki i literaturoznawstwa40.
W ostatnich latach wagę tych prac podkreśliła profesor Maria Poprzęcka. Jej zdaniem, Mieczysław Porębski
jako historyk sztuki wieku XIX jest zbyt słabo obecny w świadomości odbiorców41. Dodać do tego można
fakt, że jeszcze na początku lat 80. w tomie Tessera, dedykowanym profesorowi w 60. rocznicę urodzin,
wśród rzadkich odwołań do jego prac zdecydowanie przeważały nawiązania do studiów nad wiekiem XIX
właśnie42. Możliwe, że przyczyna relatywnie słabej recepcji po roku 2000 tkwi w historii ich rozpowszech-
niania. Ani Interregnum, ani Malowane dzieje nie miały wznowień, mimo że powstały jeszcze przed rokiem
198043. Do dziś pozostaje w rozproszeniu także większość artykułów Mieczysława Porębskiego z zakresu tej
problematyki. Autor publikował je pierwotnie w obiegu akademickim, w trudno dostępnych tytułach o niskim
nakładzie.
Ikonosfera pozostaje dziś jedną z najczęściej przywoływanych prac w dorobku Mieczysława Porębskie-
go. Jej dwie edycje z lat 70.: polska oraz tłumaczenie serbsko-chorwackie łącznie stanowią nakład 8300 eg-
zemplarzy44. O dystrybucję tego tekstu autor zadbał w sposób szczególny. Książka ukazała się po raz pierwszy
w 1972, w poczytnej serii Biblioteka Myśli Współczesnej. Belgradzkie wydanie z 1978 r. przygotowała nauko-
wa oficyna Prosveta. Nie był to bynajmniej początek rozpowszechniania Ikonosfery poza Polską. Już w rok po
pierwszej edycji dwa końcowe rozdziały zostały opublikowane w wersji niemieckiej, angielskiej i francuskiej
w 11 numerze czasopisma „Polish Perspectives"43. Miesięcznik o profilu społeczno-ekonomiczno-kulturalnym,
wydawany był przez RSW Prasa-Książka-Ruch, pod patronatem Instytutu Polskiego Spraw Zagranicznych.
Trudno ocenić jego realne oddziaływanie. Niemniej fakt ukazania się tych artykułów oznacza, że już na począt-
ku lat 70. trzy tłumaczenia fragmentów Ikonosfery mogły pozostawać do dyspozycji jej autora.
W ślad za pierwszą edycją Ikonosfery ukazały się recenzje książki. Jednak w 1973 r. pracę przyjęto bez
entuzjazmu. W „Miesięczniku Literackim" Andrzej Jakimowicz „kapitulował". Przyznał, że Porębski jest kry-
tykiem, który zaskakuje, który pięknie pisze, jednych zachwyca, innych szokuje, ale zapowiedział - „znajdą
się tacy, którzy będą rozważać czy i na ile jest to książka prawidłowa. Ja im chętnie i z góry ustępuję placu"46.
37 Fragmenty Opinii o dorobku prof. M. Porębskiego, 7 V 1977, wystawionej z okazji nadania tytułu profesora zwyczajnego za:
P. Krakowsk i, Historia sztuki nowoczesnej na Uniwersytecie Jagiellońskim, [w:] Stulecie Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Ja-
giellońskiego (1882-1982). Materiały sesji naukowej odbytej w dniu 27 maja 1983, red. L. Kalinowski, Warszawa-Kraków 1990, s. 145.
38 M. Po r ę b s к i, Interregnum. Studia z historii sztuki polskiej XIX i XX w., PWN, Warszawa 1975 (nakład powyżej 3 tysięcy egzemplarzy).
39 Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii, kurs: Temat historyczny w malarstwie; a także Instytut Historii Sztuki, kurs: Polskie ma-
larstwo historyczne od końca XVIII w.
40 Na Uniwersytecie Warszawkim, w ramach kursu: Teoria i historia sztuk plastycznych w kontekście porównawczym (w Instytucie
Literatury Polskiej), na Uniwersytecie Jagiellońskim w ramach kursu: Kultura XIX w. (w Instytucie Polonistyki).
4IM. P o p r z ç с к a, [wypowiedź] [w:] Archiwa: Ocalona Bibliotekaprof. Porębskiego, „Dwutygodnik.com", 2011, nr 61, http://
www.dwutygodnik.com [dostęp: 23 sierpnia 2013].
42 Tessera, passim.
43 Podobnie do niewznawianych książek Mieczysława Porębskiego zaliczyć możemy Sztukę naszego czasu. Zbiór szkiców i artykułów
krytycznych z lat 1945-1955 wydaną w 1956 r. przez warszawską „Sztukę", w nakładzie 5 tysięcy egzemplarzy. Tej pozycji nie udało się
odnaleźć w aktualnych sylabusach polskich uczelni.
44 Wwersji serbsko-chorwackiej: Mjeèislav P o r e m b s к i, Ikonosfera, Beograd 1978; przekładu dokonał Peter Vujièiè, posłowie
zaś napisał Rodoslav Do lue; wydanie tłumaczenia drukowano w 3 tysiącach egzemplarzy.
45 M. P o r ę b s к i, L'Iconosphère, „Perspectives Polonaises", 16, 1973, nr 11, s. 11-22, wersja niemiecka: s. 12-23.
46 A. J а к i m o w i с z, Struktura stawania się (nierecenzja z książki M. Porębskiego Ikonosfera"), „Miesięcznik Literacki", 8,
1973, nr 7-10, s. 137.