DOI Artikel:
Juszkiewicz, Piotr; Porębski, Mieczysław [Gefeierte Pers.]; Porębski, Mieczysław [Bearb.]: Powrót do innej przyszłości: zmiana koncepcji obrazu w myśli Mieczysława Porębskiego (1948, 1957)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.23935#0063
POWRÓT DO INNEJ PRZYSZŁOŚCI. ZMIANA KONCEPCT OBRAZU W MYŚLI MIECZYSŁAWA PORĘBSKIEGO (1948, 1957)
57
ludzkiego istnienia. Tak jak było zawsze. Gdy przemija czas zaklęć magicznych, bogów i bohaterów, gdy
izolowany byt jednostkowy staje się coraz oczywistszą fikcją, malarstwo strukturalne bez wyobrażeniowych
stereotypów, bez anegdoty usiłuje odnaleźć zagubione proporcje pomiędzy realnością, działaniem i marze-
niem '-.
Mieczysław Porębski wielokrotnie przyznawał się do inspiracji francuską antropologią, a wśród nich
zapewne w największym stopniu myślą Rogera Caillois. We wstępie do wyboru pism tego francuskiego my-
śliciela Porębski wspomina, że przed 1960 rokiem znał już wznowione w 1949 roku pisma Caillois z tomu
Mit i człowiek^. Charakter poglądu na mit tego autora przystaje do nieco wyniosłej, jak pisałem, postawy
klerka, który czuje się dziedzicem oświeceniowego odczarowania świata i człowieka, wzmocnionego przez
marksizm i psychoanalizę. Mit dla Caillois bowiem jest pozwalającym się zdiagnozować objawem historycz-
nie uwarunkowanych i zlokalizowanych konfliktów psychicznych, rozładowywanych w trakcie związku mitu
z obrzędem - a więc w specyficznie wydzielonej czasoprzestrzeni święta, która stanowi obszar kontrolowa-
nego przekroczenia normy. Mit jest więc dlań, powtórzmy, objawem, dającym się badać - nie tyle ze wzglę-
du na swą treść, ile na mechanizm tworzenia mitycznych znaczeń, pustych de facto, bo ich treścią jest ich
funkcja kompensacyjna, a zatem nieświadome czynniki determinujące ludzką uczuciowość. Scjentystyczny
i natural i styczny stosunek do mitu zapewne trafiał do przekonania Mieczysławowi Porębskiemu, którego jak
wynika z tekstów tu omawianych, kształtowało bardziej przekonanie o wadze nauki, postępu, niewątpliwych
związkach sztuki i nauki, niż uniwersalizująca naturę ludzką teoria mitów i archetypów Junga, którą zresztą
Caillois nazwał „żałosną próbą psychoanalityczną".
JEDNOSTKA LUDZKA OCZYWISTĄ FIKCJĄ
Płynęłyby z tego co najmniej dwa wnioski - pierwszy, że znaczenie obrazu - tak jak wynika to z tekstu
z 1957 roku, jest funkcją społeczną, ma charakter projekcyjny, jak to później ujmie Barthes: jest jedynie roz-
12 Ibidem, s. 37.
13 M. P o r ç b s к i, Przedmowa, [w:] R. С a i 1 1 o i s, Żywioł i lad, przeł. A. Tatarkiewicz, PIW, Warszawa 1973, s. 6.
57
ludzkiego istnienia. Tak jak było zawsze. Gdy przemija czas zaklęć magicznych, bogów i bohaterów, gdy
izolowany byt jednostkowy staje się coraz oczywistszą fikcją, malarstwo strukturalne bez wyobrażeniowych
stereotypów, bez anegdoty usiłuje odnaleźć zagubione proporcje pomiędzy realnością, działaniem i marze-
niem '-.
Mieczysław Porębski wielokrotnie przyznawał się do inspiracji francuską antropologią, a wśród nich
zapewne w największym stopniu myślą Rogera Caillois. We wstępie do wyboru pism tego francuskiego my-
śliciela Porębski wspomina, że przed 1960 rokiem znał już wznowione w 1949 roku pisma Caillois z tomu
Mit i człowiek^. Charakter poglądu na mit tego autora przystaje do nieco wyniosłej, jak pisałem, postawy
klerka, który czuje się dziedzicem oświeceniowego odczarowania świata i człowieka, wzmocnionego przez
marksizm i psychoanalizę. Mit dla Caillois bowiem jest pozwalającym się zdiagnozować objawem historycz-
nie uwarunkowanych i zlokalizowanych konfliktów psychicznych, rozładowywanych w trakcie związku mitu
z obrzędem - a więc w specyficznie wydzielonej czasoprzestrzeni święta, która stanowi obszar kontrolowa-
nego przekroczenia normy. Mit jest więc dlań, powtórzmy, objawem, dającym się badać - nie tyle ze wzglę-
du na swą treść, ile na mechanizm tworzenia mitycznych znaczeń, pustych de facto, bo ich treścią jest ich
funkcja kompensacyjna, a zatem nieświadome czynniki determinujące ludzką uczuciowość. Scjentystyczny
i natural i styczny stosunek do mitu zapewne trafiał do przekonania Mieczysławowi Porębskiemu, którego jak
wynika z tekstów tu omawianych, kształtowało bardziej przekonanie o wadze nauki, postępu, niewątpliwych
związkach sztuki i nauki, niż uniwersalizująca naturę ludzką teoria mitów i archetypów Junga, którą zresztą
Caillois nazwał „żałosną próbą psychoanalityczną".
JEDNOSTKA LUDZKA OCZYWISTĄ FIKCJĄ
Płynęłyby z tego co najmniej dwa wnioski - pierwszy, że znaczenie obrazu - tak jak wynika to z tekstu
z 1957 roku, jest funkcją społeczną, ma charakter projekcyjny, jak to później ujmie Barthes: jest jedynie roz-
12 Ibidem, s. 37.
13 M. P o r ç b s к i, Przedmowa, [w:] R. С a i 1 1 o i s, Żywioł i lad, przeł. A. Tatarkiewicz, PIW, Warszawa 1973, s. 6.