DOI Artikel:
Juszkiewicz, Piotr; Porębski, Mieczysław [Bearb.]; Porębski, Mieczysław [Gefeierte Pers.]: Powrót do innej przyszłości: zmiana koncepcji obrazu w myśli Mieczysława Porębskiego (1948, 1957)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.23935#0064
58
PIOTR JUSZKIEWICZ
kwitem symboli, animowanym przez odbiorczą aktywność14, a więc sensem nie pustym o tyle, o ile tworzą
go, dostrzeżone przez badawcze oko, determinanty: „Przesłanki historyczne i społeczne", które „stanowią za-
sadniczą otoczkę mitów"15. W tej perspektywie zapewne pojawiła się myśl o jednostce ludzkiej jako o „oczy-
wistej fikcji", bo wytworzonej w społecznym procesie psychologicznej determinacji. Zapewne nie była ta
myśl tak bardzo obca uczestnikom i twórcom socrealistycznej kultury, w obrębie której nieustannie głoszono
prymat kolektywu.
Wniosek drugi byłby zaś taki, że ostatnie zdanie, mówiące o próbie efektywnego związania realności
działania i marzenia pozwala ponownie całą ideę strukturalnego malarstwa z jej etosem zmagania się z mate-
rią, nieulegania iluzjom, prymatem świadomej decyzji, zobaczyć jako krytykę tego, co w kulturze poprzedza-
ło socrealizm, socrealizmu samego, ale poprowadzonej z perspektywy, którą socrealizm właśnie ukształtował
nie oczywiście w sensie artystycznej trywialnej poetyki, ale skutecznej iluzji egalitarnych haseł, prymatu
obowiązku społecznego, pedagogicznej wyższości trzeźwego klerka-racjonalisty, a wreszcie przekonania
o dokonującej się transgresji historii, tak doniosłej, że zdolnej do zmiany antropologicznych mechanizmów
tworzenia kultury16.
RETURN TO ANOTHER FUTURE. THE CHANGE IN CONCEPTION OF PICTURE IN
MIECZYSŁAW PORĘBSKTS THOUGHT (1948, 1957)
In Przegląd Artystyczny which in 1957 distanced itself openly from socialist realism, Mieczysław Porębski (until then the editor-
in-chief of the magazine) published an article entitled Iluzja, przypadek, struktura {Illusion, accident, structure), a kind of manifesto
of the new, abstract painting. In announcing it, Porębski used a lot of ideas and fragments drawn almost directly from his text of nine
years' earlier, written for the catalogue of the First Modem Art Exhibition in the Palace of Fine Arts in Kraków. It might seem that
years later the author simply returned to his reflection on modem art that had been interrupted by socialist realism, and continued it
without further hindrance, according to its natural dynamics. But such a way of thinking would not reflect the truth apparent upon
comparing the two texts by Porębski, and would simultaneously be a metaphor for the most common view of socialist realism in Polish
art history, as a kind of break in the natural development of artistic creativity, leaving at best an aversion for socially engaged art. An
analysis of the changes made by Porębski in the newly adapted parts of the earlier text shows how the socialist realist pressure changed
the concept of modem painting formulated in 1957, its spatial structure, and the status of meaning of the work of art.
(translated by Katarzyna Pisarek)
14 R. В a r t h e s, Critique et vérité, Éditions du Seuil, Paris 1966; przekład polski (fragment) - tłum. W. Błońska, [w:] Współczesna
teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprać. H. Markiewicz, t. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 155.
15 R. С a i 1 1 o i s, Mit i człowiek, [w:] idem, Żywioł i ład, s. 23.
16 Por. M. Porębski, Ikonosfera, PIW, Warszawa 1972.
PIOTR JUSZKIEWICZ
kwitem symboli, animowanym przez odbiorczą aktywność14, a więc sensem nie pustym o tyle, o ile tworzą
go, dostrzeżone przez badawcze oko, determinanty: „Przesłanki historyczne i społeczne", które „stanowią za-
sadniczą otoczkę mitów"15. W tej perspektywie zapewne pojawiła się myśl o jednostce ludzkiej jako o „oczy-
wistej fikcji", bo wytworzonej w społecznym procesie psychologicznej determinacji. Zapewne nie była ta
myśl tak bardzo obca uczestnikom i twórcom socrealistycznej kultury, w obrębie której nieustannie głoszono
prymat kolektywu.
Wniosek drugi byłby zaś taki, że ostatnie zdanie, mówiące o próbie efektywnego związania realności
działania i marzenia pozwala ponownie całą ideę strukturalnego malarstwa z jej etosem zmagania się z mate-
rią, nieulegania iluzjom, prymatem świadomej decyzji, zobaczyć jako krytykę tego, co w kulturze poprzedza-
ło socrealizm, socrealizmu samego, ale poprowadzonej z perspektywy, którą socrealizm właśnie ukształtował
nie oczywiście w sensie artystycznej trywialnej poetyki, ale skutecznej iluzji egalitarnych haseł, prymatu
obowiązku społecznego, pedagogicznej wyższości trzeźwego klerka-racjonalisty, a wreszcie przekonania
o dokonującej się transgresji historii, tak doniosłej, że zdolnej do zmiany antropologicznych mechanizmów
tworzenia kultury16.
RETURN TO ANOTHER FUTURE. THE CHANGE IN CONCEPTION OF PICTURE IN
MIECZYSŁAW PORĘBSKTS THOUGHT (1948, 1957)
In Przegląd Artystyczny which in 1957 distanced itself openly from socialist realism, Mieczysław Porębski (until then the editor-
in-chief of the magazine) published an article entitled Iluzja, przypadek, struktura {Illusion, accident, structure), a kind of manifesto
of the new, abstract painting. In announcing it, Porębski used a lot of ideas and fragments drawn almost directly from his text of nine
years' earlier, written for the catalogue of the First Modem Art Exhibition in the Palace of Fine Arts in Kraków. It might seem that
years later the author simply returned to his reflection on modem art that had been interrupted by socialist realism, and continued it
without further hindrance, according to its natural dynamics. But such a way of thinking would not reflect the truth apparent upon
comparing the two texts by Porębski, and would simultaneously be a metaphor for the most common view of socialist realism in Polish
art history, as a kind of break in the natural development of artistic creativity, leaving at best an aversion for socially engaged art. An
analysis of the changes made by Porębski in the newly adapted parts of the earlier text shows how the socialist realist pressure changed
the concept of modem painting formulated in 1957, its spatial structure, and the status of meaning of the work of art.
(translated by Katarzyna Pisarek)
14 R. В a r t h e s, Critique et vérité, Éditions du Seuil, Paris 1966; przekład polski (fragment) - tłum. W. Błońska, [w:] Współczesna
teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprać. H. Markiewicz, t. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 155.
15 R. С a i 1 1 o i s, Mit i człowiek, [w:] idem, Żywioł i ład, s. 23.
16 Por. M. Porębski, Ikonosfera, PIW, Warszawa 1972.