DOI article:
Prix, Dalibor: Asymetryczne sklepienia na Ślas̜ku w XIV wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0017
ASYMETRYCZNE SKLEPIENIA NA SLĄSKU W XIV WIEKU
11
skiepienia w pomieszczeniach parteru i I piętra^^, zatem także w omawianej tu sali posiedzeń^^. Wnętrza
otrzymały podłogi z cegieł. W tym samym roku założono dachy, ratusz został ukończony i wyposażo-
ny w niezbędne urządzenia. Prace prowadził jakiś Piotr muraton a zadowoiona z ich efektu rada (tym
razem w składzie: burmistrz Henseł Wemer i rajcy Hensle, Mikołaj, Burghard i Piotr) wypłaciła temuż
Piotrowi 15 paździemika 1378 r. 112 grzywien i 6 groszy^. Piotr Heynynen był członkiem rady zarówno
przy rozpoczynaniu budowy, jak i przy jej kończeniu. Można stąd pośrednio wnioskować, że budowa
ratusza przebiegała zgodnie z wołą rajców dysponujących funduszami miasta oraz, że skłepienie sali na
I piętrze zaspokajało ich gusty i potrzebę reprezentacji. Ratusz był jednocześnie na tyle ważną budowlą
użyteczności pubłicznej, że prac przy nim nie przerwał nawet pożar Namysłowa w 1377 r., po którym
wprowadzono specjałny podatek na odbudowę miasta w wysokości 1 grzywny groszy. Z niewiełkim
tylko opóźnieniem, w 1381 r., rozpoczęto dobudowę do ratusza wiełkiej czworobocznej wieży^. Wieża
ta, wyposażona w ganek, była jednak gotowa dopiero w 1389, w tym roku wzmiankowany był budowni-
czy, który ją ukończył - mistrz murarski Tinetz^^. W 1414 r. dach ratusza pokryto dachówką ceramiczną.
o czym świadczy wzmianka o karze w wysokości trzech pieców wypalanych cegieł przeznaczonych na
ten ce), którą został obciążony pewien mieszczanin, więziony wcześniej w ratuszu^.
Już Hanuianka słusznie zwróciła uwagę na ścisłe związki styłistyczne między sklepieniem sah ratusza
w Namysłowie a podobnych rozmiarów i anałogicznie ukształtowaną salą ł piętra północnego skrzydła
ratusza w Srodzie Słąskiej^^. Skłepienie prostokątnego w rzucie pomieszczenia z aneksem w płytkim ryza-
łicie ełewacji północnej zostało podziełone według schematu z Namysłowa. Żebra o dwuwklęsłym profilu
osadzono na ścianach na drobnych, zgeometryzowanych konsolach. Cełowo gładkie zwomiki ozdobione
były małowanymi przedstawieniami czeskiego iwa o rozdwojonym ogonie w czerwonym po!u i śiąskiego
czarnego orła. Inaczej niż w Namysłowie motyw żebra łączącego się z kiuczem łuku tarczowego występuje
tu dwukrotnie, w przeciwłegłych kątach sali (il. 6, 7). Zasada zestawiania żeber w zupełnie nieregularną
kompozycję ustąpiła tym samym dążeniu do uzyskania co najmniej częściowej symetrii^'. W przypadku
Srody brak jest źródeł umożłiwiających dokładniejsze datowanie. Uznając za słuszną precyzyjną anałizę
tego skłepienia przeprowadzoną przez Hanulankę, trzeba odnieść jego powstanie do łat ok. 1400, ewen-
tualnie przed 1413^.
Trzecim w grupie asymetrycznych sklepień występujących w ratuszach jest skłepienie znane z bogatego
pruskiego Torunia. Na parterze budynku łączącego funkcje ratusza i domu kupców, w skrzydle północnym,
w prostokątnym pomieszczeniu wagi sąsiadującym z przejazdem oraz w drugim, w północno-zachodnim
narożu gmachu, założono niskie asymetryczne skłepienia o drobnych żebrach z ceramicznych kształtek.
z końca XV w.: ,.Pretorium Aedicifacio ex fundamento", co uzupełniono wyżej w epoce baroku stwierdzeniem: „RathbauB gebauet".
Wynika stąd. że w Namysłowie nieprzerwanie łączono informacje kroniki z zachowaną do dziś budowlą.
34 H????o/c^ /оомяА foh 5v (4v): „ł378. łn firden .Tahr dy gewełbe gebawenn vonn dy sałer oben vnnd vnndern mit
ziegełnn besatczt seyn...".
зз Ogólnikowo, ałe w zasadzie poprawnie już K. Bimłer, ZM/' Z/oMge.s'c/n'c/zte vo?? Y/oo'?' KrcA Vo77?s/oM, „Quełłen zur schłe-
sischen Kunstgeschichte", 6. hrsg. K. Bimłer, Bresłau 1941. s. 43-78: za nim Eysymontt. op. c?T; Hanułanka, op. c?/., s. 59-60:
Stułin, Włodarek, Aowps/ón'. //ofzzyz.., s. 161-162. W literaturze jeszcze długo utrzymywał się pogląd Hansa Lutschego i Kurta
Degena o przekryciu sali sklepieniem dopiero w XV lub XVI w.. np. T. Chrzanowski, M. Kornecki, V/^sło OpoMicgo.
ók/ srcć/zz/ow/cczo <7o /roóco w/e/:z? A7Y. Kraków ł974. s. 67. Niejasno Dc/?/o-//oz?<7/?z?c/z <7cr К????^/<7е??/г7??о/е7* /?? 7*o/e??. Xc/z/cs/c??. hrsg.
S. Brzezicki. Ch. Nielsen, G. Grajewski. D. Popp, München-Berlin 2005, s. 642: „...Netzgewólbe (ł374-78 oder 15./16. Jh.)".
36 Н???7оМ /oo????A F?*o/?c??//..., fol. 5v (4v): „Vnnd do man schreyo noch Cristi gepurdt M° ccc° lxxviii wart es gantcz vnd gar
mit dache vnd aller ander notdorfftigkeÿt vorbrocht vnd volendet durch Petrum den mewrer vnd wart das selbige Jahr mit Ehim am
tage Hedwigis abegericht vnnd gegebenn Hundert margk grosschen xii margk vnd 6 grosschen. Bey den Rotmannen Hensel wemer
burgermeyster Hensel Kaseler Nitsche Schutcze. Burckardt vnd Peter der Heynyne".
37 И????о/су /oo????zT F?*o/?c??//..., fol. 6v (5v): „1381. Torm an dem Rothawse mit dem Schcrgaden angehabenn. vnnd awb dem
grunde gemawert ist".
з^ Н????о/су /oo?????T F7-o/?c??//..., fol. 7r (6r): „1389. Thorm Am rothhawse durch das gemewer In deBem Jahr vorbrecht ist, Durch
meister Tynetcz den mewrer, den angehaben wart wy oben bey Burckardt obgemeldt auch Burgermeister".
з^ H??77o/c^ /oo????zT F?*o/?c??/z..., fol. 12v (llv): ,,...vff dem RathawBe... vnde bussen sulde Drey ofen ziegel Dach wort thun...".
4° O sklepieniu T. Kozaczewski, ^т-ог/о V/çy/:o, «Śląsk w Zabytkach Sztuki??, Wroclaw 1963, s. 56-60; zwlaszcza Hanulanka,
op. cz'/.. s. 60-61; przejrzyście S. Stulin, A. Włodarek, X?*o<7o X/ęyło. /Zo/zzs-z, [w:] H?*c/?z7eAfz?7'o gozycM w PoMc..., t. 2, Ko/o/og
zo/?vf/:ôw, s. 229.
4* Na ten temat Prix, D. Prix, Zwz/zzÆz' i/^Ao-czc^z'c..., s. 171.
42 Hanulanka, op. c;7., 1971,przyp. 47nas. 60;spostrzeżeniaautorkiuzupełnih Stulin, Włodarek, Yz'or/oV/çs'/:??. //o/zzyz...,
s. 229. Zob. także De/;/o-//o???//?z?c/z... Xc/z/ej/c??..., s. 923, gdzie przebudowa starszego ratusza datowana ok. 1413 r., a sklepienie sali
określone jako 5p?-z'7?ggcu?ó//?c, w odróżnieniu od ratusza w Namysłowie, gdzie rzekomo występuje ?Ve/zgcwd//?c.
11
skiepienia w pomieszczeniach parteru i I piętra^^, zatem także w omawianej tu sali posiedzeń^^. Wnętrza
otrzymały podłogi z cegieł. W tym samym roku założono dachy, ratusz został ukończony i wyposażo-
ny w niezbędne urządzenia. Prace prowadził jakiś Piotr muraton a zadowoiona z ich efektu rada (tym
razem w składzie: burmistrz Henseł Wemer i rajcy Hensle, Mikołaj, Burghard i Piotr) wypłaciła temuż
Piotrowi 15 paździemika 1378 r. 112 grzywien i 6 groszy^. Piotr Heynynen był członkiem rady zarówno
przy rozpoczynaniu budowy, jak i przy jej kończeniu. Można stąd pośrednio wnioskować, że budowa
ratusza przebiegała zgodnie z wołą rajców dysponujących funduszami miasta oraz, że skłepienie sali na
I piętrze zaspokajało ich gusty i potrzebę reprezentacji. Ratusz był jednocześnie na tyle ważną budowlą
użyteczności pubłicznej, że prac przy nim nie przerwał nawet pożar Namysłowa w 1377 r., po którym
wprowadzono specjałny podatek na odbudowę miasta w wysokości 1 grzywny groszy. Z niewiełkim
tylko opóźnieniem, w 1381 r., rozpoczęto dobudowę do ratusza wiełkiej czworobocznej wieży^. Wieża
ta, wyposażona w ganek, była jednak gotowa dopiero w 1389, w tym roku wzmiankowany był budowni-
czy, który ją ukończył - mistrz murarski Tinetz^^. W 1414 r. dach ratusza pokryto dachówką ceramiczną.
o czym świadczy wzmianka o karze w wysokości trzech pieców wypalanych cegieł przeznaczonych na
ten ce), którą został obciążony pewien mieszczanin, więziony wcześniej w ratuszu^.
Już Hanuianka słusznie zwróciła uwagę na ścisłe związki styłistyczne między sklepieniem sah ratusza
w Namysłowie a podobnych rozmiarów i anałogicznie ukształtowaną salą ł piętra północnego skrzydła
ratusza w Srodzie Słąskiej^^. Skłepienie prostokątnego w rzucie pomieszczenia z aneksem w płytkim ryza-
łicie ełewacji północnej zostało podziełone według schematu z Namysłowa. Żebra o dwuwklęsłym profilu
osadzono na ścianach na drobnych, zgeometryzowanych konsolach. Cełowo gładkie zwomiki ozdobione
były małowanymi przedstawieniami czeskiego iwa o rozdwojonym ogonie w czerwonym po!u i śiąskiego
czarnego orła. Inaczej niż w Namysłowie motyw żebra łączącego się z kiuczem łuku tarczowego występuje
tu dwukrotnie, w przeciwłegłych kątach sali (il. 6, 7). Zasada zestawiania żeber w zupełnie nieregularną
kompozycję ustąpiła tym samym dążeniu do uzyskania co najmniej częściowej symetrii^'. W przypadku
Srody brak jest źródeł umożłiwiających dokładniejsze datowanie. Uznając za słuszną precyzyjną anałizę
tego skłepienia przeprowadzoną przez Hanulankę, trzeba odnieść jego powstanie do łat ok. 1400, ewen-
tualnie przed 1413^.
Trzecim w grupie asymetrycznych sklepień występujących w ratuszach jest skłepienie znane z bogatego
pruskiego Torunia. Na parterze budynku łączącego funkcje ratusza i domu kupców, w skrzydle północnym,
w prostokątnym pomieszczeniu wagi sąsiadującym z przejazdem oraz w drugim, w północno-zachodnim
narożu gmachu, założono niskie asymetryczne skłepienia o drobnych żebrach z ceramicznych kształtek.
z końca XV w.: ,.Pretorium Aedicifacio ex fundamento", co uzupełniono wyżej w epoce baroku stwierdzeniem: „RathbauB gebauet".
Wynika stąd. że w Namysłowie nieprzerwanie łączono informacje kroniki z zachowaną do dziś budowlą.
34 H????o/c^ /оомяА foh 5v (4v): „ł378. łn firden .Tahr dy gewełbe gebawenn vonn dy sałer oben vnnd vnndern mit
ziegełnn besatczt seyn...".
зз Ogólnikowo, ałe w zasadzie poprawnie już K. Bimłer, ZM/' Z/oMge.s'c/n'c/zte vo?? Y/oo'?' KrcA Vo77?s/oM, „Quełłen zur schłe-
sischen Kunstgeschichte", 6. hrsg. K. Bimłer, Bresłau 1941. s. 43-78: za nim Eysymontt. op. c?T; Hanułanka, op. c?/., s. 59-60:
Stułin, Włodarek, Aowps/ón'. //ofzzyz.., s. 161-162. W literaturze jeszcze długo utrzymywał się pogląd Hansa Lutschego i Kurta
Degena o przekryciu sali sklepieniem dopiero w XV lub XVI w.. np. T. Chrzanowski, M. Kornecki, V/^sło OpoMicgo.
ók/ srcć/zz/ow/cczo <7o /roóco w/e/:z? A7Y. Kraków ł974. s. 67. Niejasno Dc/?/o-//oz?<7/?z?c/z <7cr К????^/<7е??/г7??о/е7* /?? 7*o/e??. Xc/z/cs/c??. hrsg.
S. Brzezicki. Ch. Nielsen, G. Grajewski. D. Popp, München-Berlin 2005, s. 642: „...Netzgewólbe (ł374-78 oder 15./16. Jh.)".
36 Н???7оМ /oo????A F?*o/?c??//..., fol. 5v (4v): „Vnnd do man schreyo noch Cristi gepurdt M° ccc° lxxviii wart es gantcz vnd gar
mit dache vnd aller ander notdorfftigkeÿt vorbrocht vnd volendet durch Petrum den mewrer vnd wart das selbige Jahr mit Ehim am
tage Hedwigis abegericht vnnd gegebenn Hundert margk grosschen xii margk vnd 6 grosschen. Bey den Rotmannen Hensel wemer
burgermeyster Hensel Kaseler Nitsche Schutcze. Burckardt vnd Peter der Heynyne".
37 И????о/су /oo????zT F?*o/?c??//..., fol. 6v (5v): „1381. Torm an dem Rothawse mit dem Schcrgaden angehabenn. vnnd awb dem
grunde gemawert ist".
з^ Н????о/су /oo?????T F7-o/?c??//..., fol. 7r (6r): „1389. Thorm Am rothhawse durch das gemewer In deBem Jahr vorbrecht ist, Durch
meister Tynetcz den mewrer, den angehaben wart wy oben bey Burckardt obgemeldt auch Burgermeister".
з^ H??77o/c^ /oo????zT F?*o/?c??/z..., fol. 12v (llv): ,,...vff dem RathawBe... vnde bussen sulde Drey ofen ziegel Dach wort thun...".
4° O sklepieniu T. Kozaczewski, ^т-ог/о V/çy/:o, «Śląsk w Zabytkach Sztuki??, Wroclaw 1963, s. 56-60; zwlaszcza Hanulanka,
op. cz'/.. s. 60-61; przejrzyście S. Stulin, A. Włodarek, X?*o<7o X/ęyło. /Zo/zzs-z, [w:] H?*c/?z7eAfz?7'o gozycM w PoMc..., t. 2, Ko/o/og
zo/?vf/:ôw, s. 229.
4* Na ten temat Prix, D. Prix, Zwz/zzÆz' i/^Ao-czc^z'c..., s. 171.
42 Hanulanka, op. c;7., 1971,przyp. 47nas. 60;spostrzeżeniaautorkiuzupełnih Stulin, Włodarek, Yz'or/oV/çs'/:??. //o/zzyz...,
s. 229. Zob. także De/;/o-//o???//?z?c/z... Xc/z/ej/c??..., s. 923, gdzie przebudowa starszego ratusza datowana ok. 1413 r., a sklepienie sali
określone jako 5p?-z'7?ggcu?ó//?c, w odróżnieniu od ratusza w Namysłowie, gdzie rzekomo występuje ?Ve/zgcwd//?c.