DOI Artikel:
Szulc, Paulina: Dekoracja rzeźbiarska fasady Teatru Wielkiego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0136
130
PAULINA SZULC
koncepcje budowy teatru pubbcznego, stworzone przez najwybitniejszych architektów tak zwanej szkoły
stanisławowskiej, takich jak Dominik Merlini, Efraim Schroeger, Szymon Bogumił Zug, Jakub Kubicki
i August MoszyńskE, pozostały jednak w sferze projektów. Ich studia stanowiły etap w warszawskiej
sztuce budowania teatrów, a kilkadziesiąt iat później zostały przywołane w projekcie Teatru Narodowego
(Wie)kiego).
Do decyzji o wzniesieniu nowego teatru miało przyczynić się odrodzenie warszawskiego życia inte-
iektualnego i działainość Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Możiiwe, że jedyną osobą w sferach rządowych,
której szczegóinie biiska była myś! wybudowania gmachu teatralnego, był Stanisław StaszicT Decyzja
o budowie została podjęta już w 1810 r., ale z powodu braku środków termin był przesuwany aż do
1825 r., kiedy to ostatecznie wskazano miejsce dla Teatru Narodowego^ - plac pomarywilski w sąsiedz-
twie nowego ratusza. Wcześniej znajdował się tam zbudowany z inicjatywy Marii Kazimiery Sobieskiej
„pierwszy w Warszawie dom towarowy^, zwany Marie-Ville, w gwarze warszawskiej - Marywil. Budynek
wzniesiony przez Tylmana z Gameren należał do najokazalszych w mieścieT
Plac Marywilski był największą działką należącą do miasta, co ułatwiało sprawy finansowe i prawne.
W 1819 r., po zburzeniu Pociejowa, zbudowano według projektu Chrystiana Piotra Aignera tak zwany Dom
Jarmarczny, znany również jako Gmach pod Kolumnami, przeznaczony na miejskie kramy^. Stał się on
później wschodnim skrzydłem Teatru Wielkiego. W 1825 r. Marywil, jak wiadomo z archiwaliów będący
już w złym stanie, został przeznaczony do rozbiôrki'k Prawdopodobnie bardziej istotnym powodem było
kształtowanie nowego miejskiego centrum dla celów gospodarczych i kulturalnych^. W tym samym czasie
prezydent Warszawy Karol Woyda ogłosił konkurs architektoniczny na nowy gmach teatralny. Wybrano
projekt Antonia Corazziego i jemu powierzono realizację.
Wmurowanie kamienia węgielnego pod budynek Teatru Narodowego odbyło się 19 listopada 1825 r.
w obecności namiestnika Królestwa Polskiego generała Józefa Zajączka'T Nadzór nad budową sprawo-
wał Ludwik Kozubowski. W czasie prac konkursowy projekt Corazziego uległ pewnym modyłłkacjom.
Zmian dokonano na życzenie cara i dotyczyły one wyglądu fasady. Natomiast sam plan teatru pozostał
niezmieniony. Budynek składał się z trzech członów: korpusu, w którym mieścił się właściwy teatr z salą
teatralną, oraz dwóch skrzydeł -- wschodniego, Aignerowskiego Gmachu pod Kolumnami^, i zachodniego
mieszczącego Sale Redutowe. W skrzydłach od 1833 r. znajdowały się kawiarnie i cukiemie, z bilardem
lub występami muzyczno-wokalnymi^. Po 1833 r. wschodnie skrzydło nazywane było Marywilem'C Prace
budowlane prowadzono z przerwami, wstrzymano je z powodu wybuchu powstania listopadowego, pie-
niądze przeznaczono na cele wojskowe, teatr zaś użytkowany był jako magazyn i koszary. Po powstaniu
nazwę Tćr/tr zmieniono na łDc/ł/ (ros. ^ольм/оп). Wówczas też ważyły się losy gmachu,
prezes Dyrekcji Teatrów i Wszelkich Widowisk Dramatycznych i Muzycznych w Królestwie, generał
Józef Rautenstrauch'^, zdecydował, aby nie kończyć budowy i zrezygnować z dekoracji, pozostawiając
pusty fronton i nie ustawiając przewidzianej w projekcie kwadrygi Apollina'T Zgodnie z poleceniem
rządu rosyjskiego zaproponował przekształcenie budynku teatru na cerkiew, czego ostatecznie zaniechano
z powodów finansowych i zaawansowanych prac wykończeniowych'^. Pod koniec 1832 r. lub, jak propo-
nuje Piotr Biegański, na początku 1833 r. zakończono budowę teatru, a 24 lutego zainaugurowano jego
6 Biegański, 7eo//* lUe/Ai м' Uh/'S'jorr/'e, s. 18; zob. M. Kwiatkowski, y/<7/;A/ow ztMgMy/. X/*ó/-,4/*c/;/'/ek/, Wrocław-Warsza-
wa-Kraków 1983, s. 159-164.
" 7ń/ć/e/M, s. 30.
^ Biegański, O p/*ce^//*ze////e/' ko/////02yc/'/..., s. 41.
9 A. Rychłowska-Kozłowska. ALo/yrr//, Warszawa 1975. s. 12. 14.
T. Jaroszewski. С//г)^//ом R/o//*zl/gMe/i ,4/*cZ?Z/eł/ n'o/'s-ron^k/ego А/о^усг?г/мм, Warszawa 1970, s. 224.
7ń/<7e/M. s. 226: Biegański. O powy/ом/м 7ео//*м łJ7'e/Zr/ego..., s. 169.
Biegański, 7eo//* lf/e/ł/ w lK7/*^zow/e, s. 73.
'3 „Kurier Warszawski", 1825. nr 276. s. 1.
'4 Corazzi wprowadził niewielkie zmiany, rozciągnął ryzalit środkowy na całość skrzydła oraz dodał maski i liry wykonane
z gipsu (Jaroszewski, oy. c/7., s. 226).
Biegański, 7eo//* JJ7'e/ł/w Rh/*s'jow/e, s. 105.
'6 J. Szczublewski. 7e<7//* łJ7'e//r/ w IJtrrsrow/e 7<$33-7PP3, Warszawa 1993, s. 13-14.
'9 Z. Zacharewicz, 77ом/е/?^//*омс/? Jóre/] [w:] РоМ/ 5*/ои7//к 7ł/og/*q//cr//y, t. XXX, red. E. Rostworowski, Wrocław 1987,
s. 657.
's Szczublewski, 7eo//* №7'e/ł/ w Rh/'^zow/'e 7533-7P93, s. 6.
'9 A. Lauterbach, JJo/*yz<7n^<7, Warszawa 1925, s. 195.
PAULINA SZULC
koncepcje budowy teatru pubbcznego, stworzone przez najwybitniejszych architektów tak zwanej szkoły
stanisławowskiej, takich jak Dominik Merlini, Efraim Schroeger, Szymon Bogumił Zug, Jakub Kubicki
i August MoszyńskE, pozostały jednak w sferze projektów. Ich studia stanowiły etap w warszawskiej
sztuce budowania teatrów, a kilkadziesiąt iat później zostały przywołane w projekcie Teatru Narodowego
(Wie)kiego).
Do decyzji o wzniesieniu nowego teatru miało przyczynić się odrodzenie warszawskiego życia inte-
iektualnego i działainość Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Możiiwe, że jedyną osobą w sferach rządowych,
której szczegóinie biiska była myś! wybudowania gmachu teatralnego, był Stanisław StaszicT Decyzja
o budowie została podjęta już w 1810 r., ale z powodu braku środków termin był przesuwany aż do
1825 r., kiedy to ostatecznie wskazano miejsce dla Teatru Narodowego^ - plac pomarywilski w sąsiedz-
twie nowego ratusza. Wcześniej znajdował się tam zbudowany z inicjatywy Marii Kazimiery Sobieskiej
„pierwszy w Warszawie dom towarowy^, zwany Marie-Ville, w gwarze warszawskiej - Marywil. Budynek
wzniesiony przez Tylmana z Gameren należał do najokazalszych w mieścieT
Plac Marywilski był największą działką należącą do miasta, co ułatwiało sprawy finansowe i prawne.
W 1819 r., po zburzeniu Pociejowa, zbudowano według projektu Chrystiana Piotra Aignera tak zwany Dom
Jarmarczny, znany również jako Gmach pod Kolumnami, przeznaczony na miejskie kramy^. Stał się on
później wschodnim skrzydłem Teatru Wielkiego. W 1825 r. Marywil, jak wiadomo z archiwaliów będący
już w złym stanie, został przeznaczony do rozbiôrki'k Prawdopodobnie bardziej istotnym powodem było
kształtowanie nowego miejskiego centrum dla celów gospodarczych i kulturalnych^. W tym samym czasie
prezydent Warszawy Karol Woyda ogłosił konkurs architektoniczny na nowy gmach teatralny. Wybrano
projekt Antonia Corazziego i jemu powierzono realizację.
Wmurowanie kamienia węgielnego pod budynek Teatru Narodowego odbyło się 19 listopada 1825 r.
w obecności namiestnika Królestwa Polskiego generała Józefa Zajączka'T Nadzór nad budową sprawo-
wał Ludwik Kozubowski. W czasie prac konkursowy projekt Corazziego uległ pewnym modyłłkacjom.
Zmian dokonano na życzenie cara i dotyczyły one wyglądu fasady. Natomiast sam plan teatru pozostał
niezmieniony. Budynek składał się z trzech członów: korpusu, w którym mieścił się właściwy teatr z salą
teatralną, oraz dwóch skrzydeł -- wschodniego, Aignerowskiego Gmachu pod Kolumnami^, i zachodniego
mieszczącego Sale Redutowe. W skrzydłach od 1833 r. znajdowały się kawiarnie i cukiemie, z bilardem
lub występami muzyczno-wokalnymi^. Po 1833 r. wschodnie skrzydło nazywane było Marywilem'C Prace
budowlane prowadzono z przerwami, wstrzymano je z powodu wybuchu powstania listopadowego, pie-
niądze przeznaczono na cele wojskowe, teatr zaś użytkowany był jako magazyn i koszary. Po powstaniu
nazwę Tćr/tr zmieniono na łDc/ł/ (ros. ^ольм/оп). Wówczas też ważyły się losy gmachu,
prezes Dyrekcji Teatrów i Wszelkich Widowisk Dramatycznych i Muzycznych w Królestwie, generał
Józef Rautenstrauch'^, zdecydował, aby nie kończyć budowy i zrezygnować z dekoracji, pozostawiając
pusty fronton i nie ustawiając przewidzianej w projekcie kwadrygi Apollina'T Zgodnie z poleceniem
rządu rosyjskiego zaproponował przekształcenie budynku teatru na cerkiew, czego ostatecznie zaniechano
z powodów finansowych i zaawansowanych prac wykończeniowych'^. Pod koniec 1832 r. lub, jak propo-
nuje Piotr Biegański, na początku 1833 r. zakończono budowę teatru, a 24 lutego zainaugurowano jego
6 Biegański, 7eo//* lUe/Ai м' Uh/'S'jorr/'e, s. 18; zob. M. Kwiatkowski, y/<7/;A/ow ztMgMy/. X/*ó/-,4/*c/;/'/ek/, Wrocław-Warsza-
wa-Kraków 1983, s. 159-164.
" 7ń/ć/e/M, s. 30.
^ Biegański, O p/*ce^//*ze////e/' ko/////02yc/'/..., s. 41.
9 A. Rychłowska-Kozłowska. ALo/yrr//, Warszawa 1975. s. 12. 14.
T. Jaroszewski. С//г)^//ом R/o//*zl/gMe/i ,4/*cZ?Z/eł/ n'o/'s-ron^k/ego А/о^усг?г/мм, Warszawa 1970, s. 224.
7ń/<7e/M. s. 226: Biegański. O powy/ом/м 7ео//*м łJ7'e/Zr/ego..., s. 169.
Biegański, 7eo//* lf/e/ł/ w lK7/*^zow/e, s. 73.
'3 „Kurier Warszawski", 1825. nr 276. s. 1.
'4 Corazzi wprowadził niewielkie zmiany, rozciągnął ryzalit środkowy na całość skrzydła oraz dodał maski i liry wykonane
z gipsu (Jaroszewski, oy. c/7., s. 226).
Biegański, 7eo//* JJ7'e/ł/w Rh/*s'jow/e, s. 105.
'6 J. Szczublewski. 7e<7//* łJ7'e//r/ w IJtrrsrow/e 7<$33-7PP3, Warszawa 1993, s. 13-14.
'9 Z. Zacharewicz, 77ом/е/?^//*омс/? Jóre/] [w:] РоМ/ 5*/ои7//к 7ł/og/*q//cr//y, t. XXX, red. E. Rostworowski, Wrocław 1987,
s. 657.
's Szczublewski, 7eo//* №7'e/ł/ w Rh/'^zow/'e 7533-7P93, s. 6.
'9 A. Lauterbach, JJo/*yz<7n^<7, Warszawa 1925, s. 195.