DOI article:
Szulc, Paulina: Dekoracja rzeźbiarska fasady Teatru Wielkiego w Warszawie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0137
DEKORACJA RZEZBJARSKA FASADY TEATRU WIELKJEGO W WARSZAWIE
13!
działałność przedstawieniem ^ę-wzAł/ Gioacchino Rossiniego. Gmach teatrałny od razu stał się
miejscem, w którym koncentrowało się nie tyłko życie kułturałne Warszawy. Piac Teatrainy z ratuszem
stał się centrum miasta^.
W czasie obiężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. budynek teatru został poważnie uszkodzony. Do
końca tego roku prowadzono w konspiracji prace zabezpieczające, a grupa architektów z Zakładu Archi-
tektury Politechniki Warszawskiej pod kierownictwem profesora Lecha Niemojewskiego opracowywała
plany jego odbudowy. W czasie Powstania Warszawskiego w wyniku pożarów zniszczone zostały wszyst-
kie dotychczasowe zabezpieczenia i kolejne elementy architektoniczne. Spłonęły zabudowania wzdłuż
ulic Focha, Trębackiej i Wierzbowej, wschodnie skrzydło oraz znajdujące się w nim Archiwum Teatrów
Miejskich, z przechowywanymi tam planami i rysunkami Corazziego-f Mimo to Teatr Wiełki był jednym
z lepiej zachowanych budynków po wojnie, dzięki czemu konieczność jego odbudowy nie budziła wąt-
pliwości. Szczegółnie dobrze zachowała się fasada z dużymi fragmentami dekoracji rzeźbiarskiej (il. 1).
Początkowo odbudowę Teatru Wielkiego miała przeprowadzić pracownia Lecha Niemojewskiego.
Architekt musiał jednak zrezygnować z podjęcia się tego zadania z powodu pogarszającego się stanu
zdrowia-T W 1947 r. teren ograniczony placem Teatralnym i ulicami Marszałka Focha - obecnie Moliera,
Trębacką i Wierzbową wydzierżawiły władze wojskowe. Do 1949 r. wojsko odbudowało według projektu
Romualda Gutta zachodnie skrzydło z nowymi wnętrzami - Teatr Narodowy (wówczas pod nazwą Wojska
Polskiego) oraz z dokładnie odtworzonymi Salami Redutowymi^^.
Na początku 1950 r. Teatr Wielki, łącznie z Teatrem Narodowym. przeszedł w administrację Mini-
sterstwa Kultury i Sztuki. Zarządzeniem ministra Włodzimierza Sokorskiego z dnia 28 lutego 1950 r.
(uzupełnione 15 kwietnia 1952) powołano oddzielne przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Teatr Wielki
Opery i Baletu w Warszawie (TWOiB)^. Na stanowisko dyrektora Teatru Wielkiego został mianowany
Arnold Szyfman, twórca i wieloletni dyrektor Teatru Polskiego. Początkowo prace budowlane prowa-
dzono według dokumentacji przygotowanej w pracowni profesora Biegańskiego, pierwszego generalnego
projektanta „Odbudowy Teatru Wielkiego'2 Jednak jego projekt uznano za „zbyt skromny dla Warszawy,
geograBcznego środka Europy. Chciano zbudować coś wspaniałego, co zadziwiłoby świaf'-^.
W roku powołania TWOiB władze miejskie zatwierdziły projekt lokalizacji rozbudowy teatru mię-
dzy ulicami Wierzbową i Focha, Trębacką i placem Teatralnym (ok. 12 000 nT). W kwietniu 1951 r.
Szyfman przesłał opracowany przez siebie program użytkowy wszystkim architektom imiennie zaproszo-
nym przez Stowarzyszenie Architektów Polskich do wzięcia udziału w konkursie zamkniętym na gmach
Teatru Wielkiego Opery i Baletu w Warszawie^. W paździemiku ogłoszono konkurs na odbudowę teatru.
Nowy gmach miał pomieścić Teatr Wielki, Teatr Narodowy, Szkołę Baletową i jedyne w Polsce Muzeum
Teatrałne-^. Powołano sześć zespołów. Rozstrzygnięcie konkursu nastąpiło jeszcze w 1951 rf^ Pierwszą
nagrodę otrzymał Bohdan Pniewski. Odbudowa i rozbudowa Teatru Wielkiego była jego jednym z naj-
ważniejszych dzieE^.
19 listopada 1965 r., w dwusetną rocznicę powstania sceny narodowej, odbyło się uroczyste otwarcie
odbudowanego Teatru Wielkiego, kilkakrotnie większego od przedwojennego. Tego dnia pracę rozpoczęło
również Muzeum Teatralne. 20 listopada miała miejsce inauguracyjna premiera ó*/7*<3yz77ego <Two7Y/ Stani-
sława Moniuszki.
2° Jeszcze kilkanaście iat po wybudowaniu teatru plac nazywany był Marywiiskim iub Ratuszowym. Nazwa Teatralny na pewno
była powszechna od iat 60. XIX w. (Szczubiewski. 7bo/r ИТе/ł;' w Ro/'^zow/e /333-/993, s. 16, il6).
2' Spłonął międz^' innymi projekt Corazziego z 1825 r.. jego fotografla zachowała się w zbiorach Biegańskiego, zob. Biegański,
7bo/r И7е№/ w IJFrryzow/g, s. 48. ii. 52. Na początku paździemika 1944 w pożarze Bibiioteki Ordynackiej Krasińskich spłonęło również
archiwum byłych warszawskich Teatrów Rządowych (Szczubtewski, 7Ьй//' IT/c/ł/ w Ио/^zow/e 7333-7993, s. 612).
22 M. Czapelski. /?с/?&?м P/?/ew^/r/ - rror^zowył/ o/*c/?//ek/ AY w/еАм, Warszawa 2008, s. 288.
22 W. Wagner, DzM Zум/го 0M<7ow///c/u'c /eo/ro/Mcgo Uor^zowy, ,.Teatr", 16, 1952, s. 7; S. Rakowski, 7eo//* JT/e/7/ w Rh/*-
yzow/e wer//Mg ///'o/'e/r/м 7?о/м/омо P/z/ewy/r/ego, „Stoiica. liustrowana kronika odbudowy Warszawy", 7, 1952. nr 24, s. 7.
24 Monitor Poiski nr A-27, 1950, poz. 322.
22 M. Ponikowska, Opracowanie materiałów dotyczących „Odbudowy Teatru Wieikiego", Warszawa, Archiwum Zakładowe
Teatru Wieikiego - Opery Narodowej. teczka A, Historia odbudowy Teatru Wieikiego w Warszawie, 29 XII 1953-31 I i964, s. 13, 79.
26 А'о///гм/'^ Х4АР /?/' 733 Mo g//M7e/? 7ео//*м IT/e/A/ego 0/7е/*у / 7?я/е/м w ИЬг^сомм'е, „Architektura", 1 (51), 1952, s. 1-36.
22 Rakowski. op. c//., s. 7.
2s Ponikowska, op. c//., s. 59, 62.
29 Czapeiski, op. c//., s. 287.
13!
działałność przedstawieniem ^ę-wzAł/ Gioacchino Rossiniego. Gmach teatrałny od razu stał się
miejscem, w którym koncentrowało się nie tyłko życie kułturałne Warszawy. Piac Teatrainy z ratuszem
stał się centrum miasta^.
W czasie obiężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. budynek teatru został poważnie uszkodzony. Do
końca tego roku prowadzono w konspiracji prace zabezpieczające, a grupa architektów z Zakładu Archi-
tektury Politechniki Warszawskiej pod kierownictwem profesora Lecha Niemojewskiego opracowywała
plany jego odbudowy. W czasie Powstania Warszawskiego w wyniku pożarów zniszczone zostały wszyst-
kie dotychczasowe zabezpieczenia i kolejne elementy architektoniczne. Spłonęły zabudowania wzdłuż
ulic Focha, Trębackiej i Wierzbowej, wschodnie skrzydło oraz znajdujące się w nim Archiwum Teatrów
Miejskich, z przechowywanymi tam planami i rysunkami Corazziego-f Mimo to Teatr Wiełki był jednym
z lepiej zachowanych budynków po wojnie, dzięki czemu konieczność jego odbudowy nie budziła wąt-
pliwości. Szczegółnie dobrze zachowała się fasada z dużymi fragmentami dekoracji rzeźbiarskiej (il. 1).
Początkowo odbudowę Teatru Wielkiego miała przeprowadzić pracownia Lecha Niemojewskiego.
Architekt musiał jednak zrezygnować z podjęcia się tego zadania z powodu pogarszającego się stanu
zdrowia-T W 1947 r. teren ograniczony placem Teatralnym i ulicami Marszałka Focha - obecnie Moliera,
Trębacką i Wierzbową wydzierżawiły władze wojskowe. Do 1949 r. wojsko odbudowało według projektu
Romualda Gutta zachodnie skrzydło z nowymi wnętrzami - Teatr Narodowy (wówczas pod nazwą Wojska
Polskiego) oraz z dokładnie odtworzonymi Salami Redutowymi^^.
Na początku 1950 r. Teatr Wielki, łącznie z Teatrem Narodowym. przeszedł w administrację Mini-
sterstwa Kultury i Sztuki. Zarządzeniem ministra Włodzimierza Sokorskiego z dnia 28 lutego 1950 r.
(uzupełnione 15 kwietnia 1952) powołano oddzielne przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Teatr Wielki
Opery i Baletu w Warszawie (TWOiB)^. Na stanowisko dyrektora Teatru Wielkiego został mianowany
Arnold Szyfman, twórca i wieloletni dyrektor Teatru Polskiego. Początkowo prace budowlane prowa-
dzono według dokumentacji przygotowanej w pracowni profesora Biegańskiego, pierwszego generalnego
projektanta „Odbudowy Teatru Wielkiego'2 Jednak jego projekt uznano za „zbyt skromny dla Warszawy,
geograBcznego środka Europy. Chciano zbudować coś wspaniałego, co zadziwiłoby świaf'-^.
W roku powołania TWOiB władze miejskie zatwierdziły projekt lokalizacji rozbudowy teatru mię-
dzy ulicami Wierzbową i Focha, Trębacką i placem Teatralnym (ok. 12 000 nT). W kwietniu 1951 r.
Szyfman przesłał opracowany przez siebie program użytkowy wszystkim architektom imiennie zaproszo-
nym przez Stowarzyszenie Architektów Polskich do wzięcia udziału w konkursie zamkniętym na gmach
Teatru Wielkiego Opery i Baletu w Warszawie^. W paździemiku ogłoszono konkurs na odbudowę teatru.
Nowy gmach miał pomieścić Teatr Wielki, Teatr Narodowy, Szkołę Baletową i jedyne w Polsce Muzeum
Teatrałne-^. Powołano sześć zespołów. Rozstrzygnięcie konkursu nastąpiło jeszcze w 1951 rf^ Pierwszą
nagrodę otrzymał Bohdan Pniewski. Odbudowa i rozbudowa Teatru Wielkiego była jego jednym z naj-
ważniejszych dzieE^.
19 listopada 1965 r., w dwusetną rocznicę powstania sceny narodowej, odbyło się uroczyste otwarcie
odbudowanego Teatru Wielkiego, kilkakrotnie większego od przedwojennego. Tego dnia pracę rozpoczęło
również Muzeum Teatralne. 20 listopada miała miejsce inauguracyjna premiera ó*/7*<3yz77ego <Two7Y/ Stani-
sława Moniuszki.
2° Jeszcze kilkanaście iat po wybudowaniu teatru plac nazywany był Marywiiskim iub Ratuszowym. Nazwa Teatralny na pewno
była powszechna od iat 60. XIX w. (Szczubiewski. 7bo/r ИТе/ł;' w Ro/'^zow/e /333-/993, s. 16, il6).
2' Spłonął międz^' innymi projekt Corazziego z 1825 r.. jego fotografla zachowała się w zbiorach Biegańskiego, zob. Biegański,
7bo/r И7е№/ w IJFrryzow/g, s. 48. ii. 52. Na początku paździemika 1944 w pożarze Bibiioteki Ordynackiej Krasińskich spłonęło również
archiwum byłych warszawskich Teatrów Rządowych (Szczubtewski, 7Ьй//' IT/c/ł/ w Ио/^zow/e 7333-7993, s. 612).
22 M. Czapelski. /?с/?&?м P/?/ew^/r/ - rror^zowył/ o/*c/?//ek/ AY w/еАм, Warszawa 2008, s. 288.
22 W. Wagner, DzM Zум/го 0M<7ow///c/u'c /eo/ro/Mcgo Uor^zowy, ,.Teatr", 16, 1952, s. 7; S. Rakowski, 7eo//* JT/e/7/ w Rh/*-
yzow/e wer//Mg ///'o/'e/r/м 7?о/м/омо P/z/ewy/r/ego, „Stoiica. liustrowana kronika odbudowy Warszawy", 7, 1952. nr 24, s. 7.
24 Monitor Poiski nr A-27, 1950, poz. 322.
22 M. Ponikowska, Opracowanie materiałów dotyczących „Odbudowy Teatru Wieikiego", Warszawa, Archiwum Zakładowe
Teatru Wieikiego - Opery Narodowej. teczka A, Historia odbudowy Teatru Wieikiego w Warszawie, 29 XII 1953-31 I i964, s. 13, 79.
26 А'о///гм/'^ Х4АР /?/' 733 Mo g//M7e/? 7ео//*м IT/e/A/ego 0/7е/*у / 7?я/е/м w ИЬг^сомм'е, „Architektura", 1 (51), 1952, s. 1-36.
22 Rakowski. op. c//., s. 7.
2s Ponikowska, op. c//., s. 59, 62.
29 Czapeiski, op. c//., s. 287.