DOI Artikel:
Szulc, Paulina: Dekoracja rzeźbiarska fasady Teatru Wielkiego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0142
136
PAULINA SZULC
Winckelmanna, poprzedzającą piątą część rozdziału czwartego, poświęconego malarstwu greckiemu^^. Na
iiustracji ukazane zostały trzy młode tańczące kobiety. Rozwiane w tańcu peplosy odsłaniają nagie ciała
tancerek. Akompaniuje im stojący po iewej stronie auleta, który opiera się o kolumnę, a na postumencie
obok niego widoczna jest iira. Za grupą postaci stoi tłiar z rzeźbą na szczycie, przedstawiającą brodatego
mężczyznę owiniętego w himation. Po prawej stronie znajdują się kosz, leżący dzban i trzy tyrsy.
Zaproponowana przez Acciardiego kompozycja tympanonu zbiiżona jest do zamysłu Corazziego
(d. 3, 4). Można przypuszczać, że iiustracja zamieszczona w pubiikacji Winckeimanna, choć rzeźbiarz
nie odwzorował jej wiernie, mogła być dia niego źródłem inspiracji. Przemawia za tym ustawienie trzech
tańczących młodych kobiet, układ ich rąk, szat, towarzyszący im muzyk, otaczające całą grupę przedmioty
oraz rzeźba na postumencie.
W przyczółku Acciardi zaprojektował płaskorzeźbę z grupą dziewięciu postaci, między którymi stoi
postument z popiersiem starca i rozmieszczone są różne przedmioty: naczynia, dwa trójnogi^, instru-
menty muzyczne. W lewym rogu tympanonu rzeźbiarz umieścił postać leżącego mężczyzny, ułożonego
w pozycji znanej ze sztuki antycznej. Przywodzi on na myś) postaci ukazywane podczas sympozjonów,
przedstawienia Endymiona oraz personifikacje rzeUh Obok siedzą kobieta i mężczyzna, którego tułów
przypomina wielokrotnie powtarzane przez artystów nowożytnych^^, między innymi
Michała Anioła, na którym być może wzorował się Acciardi.
Centralną część tympanonu zajmuje grupa trzech kobiet, w umowie okreśione jako nimfy, nazywane
były również muzamEE !ch identyfikacja jest niemożiiwa, ponieważ nie mają atrybutów. Kobieta od lewej
ubrana jest w pepios, jej dwie towarzyszki mają rozwiane szaty, odsłaniające nagie ciała. Kobiety ukazane
zostały w tańcu, co może przywodzić na myśi rytuały związane z kuitem Dionizosa. Według Ludwika
Kozubowskiego płaskorzeźba ma przedstawiać „początek wystaw teatrainych'^^. W takim wypadku mogły-
by to być bachantki. które parokrotnie pojawiają się w dekoracji Teatru Wieikiego. Ustawienie kobiet
przypomina przedstawienia trzech Charyt (rzymskich Gracji), które były jednym z najpopulamiejszych
wzorów antycznych wykorzystywanych od renesansu^.
Po prawej stronie tancerek na postumencie stoi popiersie brodatego, starszego mężczyzny z wieńcem
iaurowym na głowie. Pod popiersiem wisi feston, o podstawę oparte są iira z iiśćmi dębowymi, tympanon
(rodzaj bębenka ręcznego przypominający tamburyn) oraz zwój. Można przypuszczać, że jest to jeden
z wieikich pisarzy antycznych. Według umowy z Acciardim miał to być Anakreont. takie też imię widocz-
ne jest na projekcie Corazziego z 1827 r. Obecnie na postumencie widnieje napis ХОФОКЛНХ. W cza-
sie powojennej inwentaryzacji została wykonana fotografia zniszczonego tympanonu przechowywanego
w pracowni rzeźbiarskiej^, z iedwo widocznego na niej napisu można raczej odczytywać imię Sofokiesa
6^ J.J. Winckelmann. Ge^c/?/c/?fe ć/er ÆMffyf Jey H/feff/?M???y, Drezno 1764, s. 262. Rycina przedstawia prawdopodobnie nigdy
nieistniejące malowidlo antyczne. fałszerstwo Giovanniego Casanovy. W kolejnych wydaniach już jej nie zamieszczono.
6° Trójnóg między parą a tancerką zostal dodany w czasie odbudowy (Warszawa. Archiwum Zakładowe TW-ON. AG-051, Pro-
tokół Komisji z dn. 2 VIII 1955 r. w sprawie przejęcia modeli rzeźb Teatru Wielkiego, s. 10).
Zob. .1. Ostrowski. Се^о??//?со?/о??^ o/7?/vcr^ m GrccA* or;r/ /?o???o?? H?*f. Warszawa-Kraków 1991, il. 28. 43-46. 49-50,
53-54: E. Papuci-Władyka, Уг/ы/го ^fo?*ożyf??e/' Grec/7. Warszawa-Kraków 2001. il. 128: J. Boardman, ,4/Аен/ол ^ef/ F/gMre lwev,
London 1975, il. 265: J.D. Beazley, Æ//c /?e?/-F?g???*e tó^e-fom/er^, Oxford 1963, il. 427.2, 264.12
62 Zob. M.L. Bernhard. Уг/м/го /?e//e??;Tfvcz??o. Warszawa 1993, s. 363. il. 270; odlew gipsowy 7or^o Re/vec/ef*e należał do
koiekcji Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie znajduje się w Starej Pomarańczami w Łazienkach Królewskich w Warszawie.
63 .1. M i z i o ł e k, P/q/гяо OM/vczr?ego / reMe.yowowego wrofM. Or//ewy g/p^owe r/r/e/ тгег/ТолЛ/с/? / /с/? ro/o w Ам/fMfze о/*?у^?усгме/',
[w:] F/ą/oyr, №'c/ro/yJf?/o/ / /мм/. ATó/ewi/:o / M??/wefyvfec/:<7 Æo/eÆc/'o or//ewów g?)o^owyc/? w JJtffyzow/e. red. J. Miziołek. H. Kowalski,
Warszawa 2012, s. 60-63.
6^ Warszawa. Archiwum m.st. Warszawy, Zbiór Korotyńskich. sygn. Kor. IV/2; Malinowska, /oc. c/7.
66 Kozubowski, op. c//., s. 479.
66 Antyczne przedstawienia Charyt/Gracji znane są m.in. z fresku pompejańskiego z połowy I w. W Pompejach odkryto również
mozaikę z tego typu przedstawieniem (oba dzieła znajdują się w Museo Archeologico Nazionale w Neapolu), z dzieł rzeźbiarskich znane
są kopie hellenistycznej grupy, być może ze szkoły Praksytelesa (za najiepszą uważa się znajdującą się w Sienie, w Libreria Piccolomini).
Takie ujęcie trzech Charyt. zwanych Gracjami. wykorzystywali zarówno malarze. m.in. Rafael, Botticelli. Rubens, jak i rzeźbiarze,
np. Canova i Thorvaldsen, por. T. Dobrowolski. /Treźńa f?eo/:/orycz??o / rowa??/vczf?o w Bo/yce, Wrocław 1974, s. 10, 166, il. 2-11.
67 Warszawa. Archiwum Zakładowe TW-ON, Inwentaryzacja i odbudowa, Pracownie Konserwacji Zabytków. Przedsiębiorstwo
Państwowe. Pracownia Lotograficzna, sygn. 360/531.
PAULINA SZULC
Winckelmanna, poprzedzającą piątą część rozdziału czwartego, poświęconego malarstwu greckiemu^^. Na
iiustracji ukazane zostały trzy młode tańczące kobiety. Rozwiane w tańcu peplosy odsłaniają nagie ciała
tancerek. Akompaniuje im stojący po iewej stronie auleta, który opiera się o kolumnę, a na postumencie
obok niego widoczna jest iira. Za grupą postaci stoi tłiar z rzeźbą na szczycie, przedstawiającą brodatego
mężczyznę owiniętego w himation. Po prawej stronie znajdują się kosz, leżący dzban i trzy tyrsy.
Zaproponowana przez Acciardiego kompozycja tympanonu zbiiżona jest do zamysłu Corazziego
(d. 3, 4). Można przypuszczać, że iiustracja zamieszczona w pubiikacji Winckeimanna, choć rzeźbiarz
nie odwzorował jej wiernie, mogła być dia niego źródłem inspiracji. Przemawia za tym ustawienie trzech
tańczących młodych kobiet, układ ich rąk, szat, towarzyszący im muzyk, otaczające całą grupę przedmioty
oraz rzeźba na postumencie.
W przyczółku Acciardi zaprojektował płaskorzeźbę z grupą dziewięciu postaci, między którymi stoi
postument z popiersiem starca i rozmieszczone są różne przedmioty: naczynia, dwa trójnogi^, instru-
menty muzyczne. W lewym rogu tympanonu rzeźbiarz umieścił postać leżącego mężczyzny, ułożonego
w pozycji znanej ze sztuki antycznej. Przywodzi on na myś) postaci ukazywane podczas sympozjonów,
przedstawienia Endymiona oraz personifikacje rzeUh Obok siedzą kobieta i mężczyzna, którego tułów
przypomina wielokrotnie powtarzane przez artystów nowożytnych^^, między innymi
Michała Anioła, na którym być może wzorował się Acciardi.
Centralną część tympanonu zajmuje grupa trzech kobiet, w umowie okreśione jako nimfy, nazywane
były również muzamEE !ch identyfikacja jest niemożiiwa, ponieważ nie mają atrybutów. Kobieta od lewej
ubrana jest w pepios, jej dwie towarzyszki mają rozwiane szaty, odsłaniające nagie ciała. Kobiety ukazane
zostały w tańcu, co może przywodzić na myśi rytuały związane z kuitem Dionizosa. Według Ludwika
Kozubowskiego płaskorzeźba ma przedstawiać „początek wystaw teatrainych'^^. W takim wypadku mogły-
by to być bachantki. które parokrotnie pojawiają się w dekoracji Teatru Wieikiego. Ustawienie kobiet
przypomina przedstawienia trzech Charyt (rzymskich Gracji), które były jednym z najpopulamiejszych
wzorów antycznych wykorzystywanych od renesansu^.
Po prawej stronie tancerek na postumencie stoi popiersie brodatego, starszego mężczyzny z wieńcem
iaurowym na głowie. Pod popiersiem wisi feston, o podstawę oparte są iira z iiśćmi dębowymi, tympanon
(rodzaj bębenka ręcznego przypominający tamburyn) oraz zwój. Można przypuszczać, że jest to jeden
z wieikich pisarzy antycznych. Według umowy z Acciardim miał to być Anakreont. takie też imię widocz-
ne jest na projekcie Corazziego z 1827 r. Obecnie na postumencie widnieje napis ХОФОКЛНХ. W cza-
sie powojennej inwentaryzacji została wykonana fotografia zniszczonego tympanonu przechowywanego
w pracowni rzeźbiarskiej^, z iedwo widocznego na niej napisu można raczej odczytywać imię Sofokiesa
6^ J.J. Winckelmann. Ge^c/?/c/?fe ć/er ÆMffyf Jey H/feff/?M???y, Drezno 1764, s. 262. Rycina przedstawia prawdopodobnie nigdy
nieistniejące malowidlo antyczne. fałszerstwo Giovanniego Casanovy. W kolejnych wydaniach już jej nie zamieszczono.
6° Trójnóg między parą a tancerką zostal dodany w czasie odbudowy (Warszawa. Archiwum Zakładowe TW-ON. AG-051, Pro-
tokół Komisji z dn. 2 VIII 1955 r. w sprawie przejęcia modeli rzeźb Teatru Wielkiego, s. 10).
Zob. .1. Ostrowski. Се^о??//?со?/о??^ o/7?/vcr^ m GrccA* or;r/ /?o???o?? H?*f. Warszawa-Kraków 1991, il. 28. 43-46. 49-50,
53-54: E. Papuci-Władyka, Уг/ы/го ^fo?*ożyf??e/' Grec/7. Warszawa-Kraków 2001. il. 128: J. Boardman, ,4/Аен/ол ^ef/ F/gMre lwev,
London 1975, il. 265: J.D. Beazley, Æ//c /?e?/-F?g???*e tó^e-fom/er^, Oxford 1963, il. 427.2, 264.12
62 Zob. M.L. Bernhard. Уг/м/го /?e//e??;Tfvcz??o. Warszawa 1993, s. 363. il. 270; odlew gipsowy 7or^o Re/vec/ef*e należał do
koiekcji Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie znajduje się w Starej Pomarańczami w Łazienkach Królewskich w Warszawie.
63 .1. M i z i o ł e k, P/q/гяо OM/vczr?ego / reMe.yowowego wrofM. Or//ewy g/p^owe r/r/e/ тгег/ТолЛ/с/? / /с/? ro/o w Ам/fMfze о/*?у^?усгме/',
[w:] F/ą/oyr, №'c/ro/yJf?/o/ / /мм/. ATó/ewi/:o / M??/wefyvfec/:<7 Æo/eÆc/'o or//ewów g?)o^owyc/? w JJtffyzow/e. red. J. Miziołek. H. Kowalski,
Warszawa 2012, s. 60-63.
6^ Warszawa. Archiwum m.st. Warszawy, Zbiór Korotyńskich. sygn. Kor. IV/2; Malinowska, /oc. c/7.
66 Kozubowski, op. c//., s. 479.
66 Antyczne przedstawienia Charyt/Gracji znane są m.in. z fresku pompejańskiego z połowy I w. W Pompejach odkryto również
mozaikę z tego typu przedstawieniem (oba dzieła znajdują się w Museo Archeologico Nazionale w Neapolu), z dzieł rzeźbiarskich znane
są kopie hellenistycznej grupy, być może ze szkoły Praksytelesa (za najiepszą uważa się znajdującą się w Sienie, w Libreria Piccolomini).
Takie ujęcie trzech Charyt. zwanych Gracjami. wykorzystywali zarówno malarze. m.in. Rafael, Botticelli. Rubens, jak i rzeźbiarze,
np. Canova i Thorvaldsen, por. T. Dobrowolski. /Treźńa f?eo/:/orycz??o / rowa??/vczf?o w Bo/yce, Wrocław 1974, s. 10, 166, il. 2-11.
67 Warszawa. Archiwum Zakładowe TW-ON, Inwentaryzacja i odbudowa, Pracownie Konserwacji Zabytków. Przedsiębiorstwo
Państwowe. Pracownia Lotograficzna, sygn. 360/531.