DOI Artikel:
Kaźmierczak, Joanna: Motyw ikonograficzny Tonącego Okrętu Kościoła w grafice niemieckiej około 1490 – około 1550 roku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0007
MOTYW IKONOGRAFICZNY TONĄCEGO OKRĘTU KOŚCIOŁA W GRAFICE NIEMIECKIEJ...
7
1. Tonący Okręt Kościoła, drzeworyt karty tytułowej, w: Joseph Griinpeck, Spiegel der natürlichen, kindischen
und prophetischen sehungen aller trubsalen..., Lipsk 1522. Bayerische Staatsbibliothek, sygn. Res/4 Astr.p. 525,13.
© München, Bayerische Staatsbibliothek <http://daten.digitale-saimnlungen.de/bsb00086359/image_5>
CC BY-NC-SA 4.0 (zmiany w stosunku do oryginału: kadrowanie, tryb czarno-biały)
płynącego statku ukazana została grupa świętych, pomiędzy którymi zamieszczono wyobrażenia św. Anny
Samotrzeć i Pietas Christin. Święci - ale także przedstawiciele doczesnej władzy świeckiej i duchownej
- zaludniają Okręt św. Urszuli na drzeworycie Hansa Süssa von Kulmbach (1513/1515), gdzie maszt ma
formę krucyfiksu. Motyw antenna crucis12, krzyża-masztu, pojawia się również kilkakrotnie w ilustracjach
zamieszczonych w Das Schiff des Heils Johanna Geilera von Kaysersberg, gdzie - także w sensie wizual-
nym - podkreślona zostaje analogia zachodząca między drzewem krzyża a drzewem poznania dobra i zła13.
W każdym z wymienionych wyżej przypadków mamy do czynienia z następującym ciągiem myślowym:
okręt symbolizuje Kościół jako wspólnotę, będącą jednocześnie uobecnieniem Ciała Chrystusa w świecie
doczesnym. Chrystus może jednocześnie występować w roli sternika okrętu14, wiodącego wspólnotę wier-
nych do portu zbawienia. Tak ukazany został na jednej z ilustracji (oznaczonej nr 49) w Schatzbehalt er
Stephana Fridolina, wydanym w Norymberdze w 1491 r. przez Antona Kobergera, z drzeworytami powsta-
łymi w warsztacie Michaela Wolgemuta i Wilhelma Pleydenwurffa. Okręt, w którym płyną apostołowie
pod przewodnictwem Chrystusa-sternika, ukazany został na drugim planie. Plan pierwszy zajmuje scena
Uzdrowienia opętanego nad brzegiem jeziora Genezaret, której opis w Ewangeliach św. Mateusza15,
zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska dnia 25 maja 2007 w 550. rocznicę nadania miastu honorowego przywileju
przez króla Kazimierza Jagiellończyka, red. E. Śledź, Gdańsk 2008.
11 Na marginesie warto wspomnieć o tym, że w piętnastowiecznym Gdańsku zobaczyć można było jeszcze jedną realizację
motywu Okrętu Kościoła - unńeszczono go obok scen pasyjnych (Droga na Golgotę oraz Ukrzyżowanie) w obrębie dekoracji malarskiej
kaplicy św. Olafa w kościele Mariackim (ok. 1425). Freski te uległy całkowitemu zniszczeniu w 1945 r. Zob. J. Domasłowski, hasło:
Malowidło w kaplicy Sw. Olafa, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce..., t. 2, s. 33.
12 Metafora ta pojawia się już w pismach św. Ambrożego {De virginitate, 18, 118).
13 Das schiff des heils auff das aller kürtzest hie ufi geleget nach der figur die doctor Johannes von Eck gemacht hat zu[m]
Ingoltstat, bewegt auß den predigten des wirdigen Herren doctor Johannes geiler von Kaisersperg etwan Predicant zu[m] Straßburg in
dem Elsas, Straßburg, Johannes Grüninger, 1512.
14 Por. Pseudo-Ambroży, Sermo 46, 4, 10.
15 Mt 8,28-34.
7
1. Tonący Okręt Kościoła, drzeworyt karty tytułowej, w: Joseph Griinpeck, Spiegel der natürlichen, kindischen
und prophetischen sehungen aller trubsalen..., Lipsk 1522. Bayerische Staatsbibliothek, sygn. Res/4 Astr.p. 525,13.
© München, Bayerische Staatsbibliothek <http://daten.digitale-saimnlungen.de/bsb00086359/image_5>
CC BY-NC-SA 4.0 (zmiany w stosunku do oryginału: kadrowanie, tryb czarno-biały)
płynącego statku ukazana została grupa świętych, pomiędzy którymi zamieszczono wyobrażenia św. Anny
Samotrzeć i Pietas Christin. Święci - ale także przedstawiciele doczesnej władzy świeckiej i duchownej
- zaludniają Okręt św. Urszuli na drzeworycie Hansa Süssa von Kulmbach (1513/1515), gdzie maszt ma
formę krucyfiksu. Motyw antenna crucis12, krzyża-masztu, pojawia się również kilkakrotnie w ilustracjach
zamieszczonych w Das Schiff des Heils Johanna Geilera von Kaysersberg, gdzie - także w sensie wizual-
nym - podkreślona zostaje analogia zachodząca między drzewem krzyża a drzewem poznania dobra i zła13.
W każdym z wymienionych wyżej przypadków mamy do czynienia z następującym ciągiem myślowym:
okręt symbolizuje Kościół jako wspólnotę, będącą jednocześnie uobecnieniem Ciała Chrystusa w świecie
doczesnym. Chrystus może jednocześnie występować w roli sternika okrętu14, wiodącego wspólnotę wier-
nych do portu zbawienia. Tak ukazany został na jednej z ilustracji (oznaczonej nr 49) w Schatzbehalt er
Stephana Fridolina, wydanym w Norymberdze w 1491 r. przez Antona Kobergera, z drzeworytami powsta-
łymi w warsztacie Michaela Wolgemuta i Wilhelma Pleydenwurffa. Okręt, w którym płyną apostołowie
pod przewodnictwem Chrystusa-sternika, ukazany został na drugim planie. Plan pierwszy zajmuje scena
Uzdrowienia opętanego nad brzegiem jeziora Genezaret, której opis w Ewangeliach św. Mateusza15,
zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska dnia 25 maja 2007 w 550. rocznicę nadania miastu honorowego przywileju
przez króla Kazimierza Jagiellończyka, red. E. Śledź, Gdańsk 2008.
11 Na marginesie warto wspomnieć o tym, że w piętnastowiecznym Gdańsku zobaczyć można było jeszcze jedną realizację
motywu Okrętu Kościoła - unńeszczono go obok scen pasyjnych (Droga na Golgotę oraz Ukrzyżowanie) w obrębie dekoracji malarskiej
kaplicy św. Olafa w kościele Mariackim (ok. 1425). Freski te uległy całkowitemu zniszczeniu w 1945 r. Zob. J. Domasłowski, hasło:
Malowidło w kaplicy Sw. Olafa, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce..., t. 2, s. 33.
12 Metafora ta pojawia się już w pismach św. Ambrożego {De virginitate, 18, 118).
13 Das schiff des heils auff das aller kürtzest hie ufi geleget nach der figur die doctor Johannes von Eck gemacht hat zu[m]
Ingoltstat, bewegt auß den predigten des wirdigen Herren doctor Johannes geiler von Kaisersperg etwan Predicant zu[m] Straßburg in
dem Elsas, Straßburg, Johannes Grüninger, 1512.
14 Por. Pseudo-Ambroży, Sermo 46, 4, 10.
15 Mt 8,28-34.