DOI Artikel:
Jurkowlaniec, Grażyna: Geneza i recepcja drzeworytów na kartach tytułowych kazań Lutra o sakramentach z 1519 roku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39128#0027
GENEZA I RECEPCJA DRZEWORYTÓW NA KARTACH TYTUŁOWYCH KAZAŃ LUTRA O SAKRAMENTACH... 27
Osobną sprawą są reakcje hierarchów kościelnych zaalarmowanych przez Jerzego. Do biskupa Mer-
seburga druk dołączony do listu z grudnia miał w ogóle nie dotrzeć, dlatego 13 stycznia książę wysiał
go raz jeszcze, ponownie podkreślając znaczenie ilustracji20. Tym razem 20 stycznia Adolf potwierdził
otrzymanie przesyłki, zapewnił władcę, że podziela jego obawy21, jednak nie podjął żadnych praktycznych
działań. Jedynym, który potraktował sprawę poważnie, był biskup Miśni. Wprawdzie w odpowiedzi, którą
wysłał księciu już 1 stycznia 1520 r.22, nie skomentował drzeworytów, jednak 24 stycznia wydał mandat
zakazujący dystrybucji kazania o eucharystii na terenie swojej diecezji, skupiając się na tym punkcie
rozważań Lutra, który tak zaniepokoił księcia, czyli na zagadnieniu udzielania wiernym komunii pod
dwiema postaciami23.
Luter zdawał sobie sprawę z nieprzychylnej reakcji na kazanie o eucharystii, na co skarżył się nie
tylko Spalatinowi, lecz także Martinowi Bucerowi24. Zaczął przygotowywać odpowiedź w formie listów
adresowanych do biskupów, które zamierzał wysłać 31 stycznia25, jednak zmodyfikował swe zamiary,
dowiedziawszy się o zakazie wydanym przez biskupa Miśni. Ostatecznie jemu jednemu odpowiedział
polemiką wydaną drukiem26, a do biskupa Merseburga i arcybiskupa Moguncji skierował rękopiśmienne
listy27. Opatrzone były one datą 4 lutego, ale o ich wysłaniu Luter donosił Spalatinowi dopiero 24 lute-
go28. Adolf odpowiedział natychmiast (25 lutego), wyrażając ubolewanie, że kazanie o eucharystii wywo-
łało zamieszanie wśród prostego ludu29. Niemal równie rychła odpowiedź Albrechta przybyła z pewnym
opóźnieniem (list jest datowany na 26 lutego, ale jeszcze 29 lutego nie dotarł do adresata), ale przede
wszystkim nie była zbyt rzeczowa, kardynał bowiem informował, że niestety nie miał czasu zapoznać się
z pismami stanowiącymi przedmiot dyskusji, dlatego osąd pozostawia innym30. Wszystko więc wskazuje na
to, że Jerzy Brodaty pozostał osamotniony w swym oburzeniu drzeworytami ilustrującymi druk i jedynie
udało mu się skłonić biskupa Miśni do zajęcia oficjalnego stanowiska wobec treści dzieła, zwłaszcza zaś
wobec postulatu udzielania wiernym komunii pod dwiema postaciami, który uznał za „husycki”.
OBLĘŻONA TWIERDZA KOŚCIOŁA I CHRYSTUS JAKO DAWCA SIEDMIU SAKRAMENTÓW
W EDYCJACH PISM POLEMICZNYCH DÜNGERS HEIMA
Poglądy utrakwistów były Lutrowi znane, ale z pismami samego Husa zapoznał się dopiero w tym
samym czasie, gdy przystępował do pisania trzech kazań o sakramentach31. Kluczowe znaczenie miała
i pod tym względem dysputa lipska, wtedy bowiem Luter nawiązał bezpośrednie relacje z braćmi czeski-
mi32, którzy następnie przysłali mu egzemplarz De ecclesia Husa. Przeczytawszy dzieło, Luter rozpoznał
w sobie i w swym nauczycielu, Janie von Staupitz, „nieświadomych tego husytów”, dodając jednak, że
20 „Als auch E.L. ferner anzeiget, daß E. L. solche tractat nicht zu handen komen, schicken wir E.L. der eynen hiermitte zu.
Und nachdem er ein gemelde, auf der eyn seyten eyn hostien und auf der andern seyten eyn trinkgeschyrre in der monstranzen mitbrin-
get, dorauf sich dann di Schriften etlicher maße auch thun ziehen, wirdet E.L. wol vormerken, was damit gemeint wirdet” - ABKG, 1,
s. 115.
21 „und befinden an dem gemelde des tractats, wie E.L. uns hiebevor angezeigt, das wir ynen der gestalt zuvom nicht gesehen.
Was dannit gemeynt, ist scheynbarlich, das er dem gemein volke ergemis bringen möge. Wollen aber unserm vorigen schreyben nach
mit rate derjenigen, so zu disem thun zu gebrauchen sein, so viel uns möglich und tuelich, fleys furwerden und bemühen, das ergernis
bey dem volk abgewendt werde” - ABKG, 1, s. 116.
22 ABKG, 1, s. 114.
23 Treść mandatu (Schedulae Tenor) przedrukował Luter na końcu swej repliki: Ad schedulam inhibitionis sub nomine episcopi
Misnensis editam super sermone de sacramento eucharistiae M. Lutheri Augustiniani responsio, Wittenberg: Lotter, 1520; VD 16: L 3422
(wyd. w: WA 6, s. 144-153).
24 WA Br 1, s. 608; WA Br 2, s. 33; WA Br 2, s. 39.
25 WA Br 2, s. 24.
26 Zwłoka przynajmniej po części musiała wynikać stąd, że Luter chciał zostawić biskupowi możliwość wycofania się z manda-
tu - dlatego też np. zaznaczał, że nie wierzy, by był on właściwym autorem zakazu - zob. WA Br 2, s. 31 (także przyp. 3); WA Br 2,
s. 44 (także przyp. 15); WA Br 2, s. 46-47.
27 WA Br 2, s. 24-29; zob. też WA Br 2, s. 30; WA, 6, s. 135-137; WA Br 2, s. 38.
28 WABr 2, s. 48-51.
29 WA Br 2, s. 52.
30 WA Br 2, s. 53-55.
31 Ewolucję stosunku Lutra do utrakwistów obszernie omawia Kaufmann, op. cit., s. 30-53.
32 WA Br 1, s. 419.
Osobną sprawą są reakcje hierarchów kościelnych zaalarmowanych przez Jerzego. Do biskupa Mer-
seburga druk dołączony do listu z grudnia miał w ogóle nie dotrzeć, dlatego 13 stycznia książę wysiał
go raz jeszcze, ponownie podkreślając znaczenie ilustracji20. Tym razem 20 stycznia Adolf potwierdził
otrzymanie przesyłki, zapewnił władcę, że podziela jego obawy21, jednak nie podjął żadnych praktycznych
działań. Jedynym, który potraktował sprawę poważnie, był biskup Miśni. Wprawdzie w odpowiedzi, którą
wysłał księciu już 1 stycznia 1520 r.22, nie skomentował drzeworytów, jednak 24 stycznia wydał mandat
zakazujący dystrybucji kazania o eucharystii na terenie swojej diecezji, skupiając się na tym punkcie
rozważań Lutra, który tak zaniepokoił księcia, czyli na zagadnieniu udzielania wiernym komunii pod
dwiema postaciami23.
Luter zdawał sobie sprawę z nieprzychylnej reakcji na kazanie o eucharystii, na co skarżył się nie
tylko Spalatinowi, lecz także Martinowi Bucerowi24. Zaczął przygotowywać odpowiedź w formie listów
adresowanych do biskupów, które zamierzał wysłać 31 stycznia25, jednak zmodyfikował swe zamiary,
dowiedziawszy się o zakazie wydanym przez biskupa Miśni. Ostatecznie jemu jednemu odpowiedział
polemiką wydaną drukiem26, a do biskupa Merseburga i arcybiskupa Moguncji skierował rękopiśmienne
listy27. Opatrzone były one datą 4 lutego, ale o ich wysłaniu Luter donosił Spalatinowi dopiero 24 lute-
go28. Adolf odpowiedział natychmiast (25 lutego), wyrażając ubolewanie, że kazanie o eucharystii wywo-
łało zamieszanie wśród prostego ludu29. Niemal równie rychła odpowiedź Albrechta przybyła z pewnym
opóźnieniem (list jest datowany na 26 lutego, ale jeszcze 29 lutego nie dotarł do adresata), ale przede
wszystkim nie była zbyt rzeczowa, kardynał bowiem informował, że niestety nie miał czasu zapoznać się
z pismami stanowiącymi przedmiot dyskusji, dlatego osąd pozostawia innym30. Wszystko więc wskazuje na
to, że Jerzy Brodaty pozostał osamotniony w swym oburzeniu drzeworytami ilustrującymi druk i jedynie
udało mu się skłonić biskupa Miśni do zajęcia oficjalnego stanowiska wobec treści dzieła, zwłaszcza zaś
wobec postulatu udzielania wiernym komunii pod dwiema postaciami, który uznał za „husycki”.
OBLĘŻONA TWIERDZA KOŚCIOŁA I CHRYSTUS JAKO DAWCA SIEDMIU SAKRAMENTÓW
W EDYCJACH PISM POLEMICZNYCH DÜNGERS HEIMA
Poglądy utrakwistów były Lutrowi znane, ale z pismami samego Husa zapoznał się dopiero w tym
samym czasie, gdy przystępował do pisania trzech kazań o sakramentach31. Kluczowe znaczenie miała
i pod tym względem dysputa lipska, wtedy bowiem Luter nawiązał bezpośrednie relacje z braćmi czeski-
mi32, którzy następnie przysłali mu egzemplarz De ecclesia Husa. Przeczytawszy dzieło, Luter rozpoznał
w sobie i w swym nauczycielu, Janie von Staupitz, „nieświadomych tego husytów”, dodając jednak, że
20 „Als auch E.L. ferner anzeiget, daß E. L. solche tractat nicht zu handen komen, schicken wir E.L. der eynen hiermitte zu.
Und nachdem er ein gemelde, auf der eyn seyten eyn hostien und auf der andern seyten eyn trinkgeschyrre in der monstranzen mitbrin-
get, dorauf sich dann di Schriften etlicher maße auch thun ziehen, wirdet E.L. wol vormerken, was damit gemeint wirdet” - ABKG, 1,
s. 115.
21 „und befinden an dem gemelde des tractats, wie E.L. uns hiebevor angezeigt, das wir ynen der gestalt zuvom nicht gesehen.
Was dannit gemeynt, ist scheynbarlich, das er dem gemein volke ergemis bringen möge. Wollen aber unserm vorigen schreyben nach
mit rate derjenigen, so zu disem thun zu gebrauchen sein, so viel uns möglich und tuelich, fleys furwerden und bemühen, das ergernis
bey dem volk abgewendt werde” - ABKG, 1, s. 116.
22 ABKG, 1, s. 114.
23 Treść mandatu (Schedulae Tenor) przedrukował Luter na końcu swej repliki: Ad schedulam inhibitionis sub nomine episcopi
Misnensis editam super sermone de sacramento eucharistiae M. Lutheri Augustiniani responsio, Wittenberg: Lotter, 1520; VD 16: L 3422
(wyd. w: WA 6, s. 144-153).
24 WA Br 1, s. 608; WA Br 2, s. 33; WA Br 2, s. 39.
25 WA Br 2, s. 24.
26 Zwłoka przynajmniej po części musiała wynikać stąd, że Luter chciał zostawić biskupowi możliwość wycofania się z manda-
tu - dlatego też np. zaznaczał, że nie wierzy, by był on właściwym autorem zakazu - zob. WA Br 2, s. 31 (także przyp. 3); WA Br 2,
s. 44 (także przyp. 15); WA Br 2, s. 46-47.
27 WA Br 2, s. 24-29; zob. też WA Br 2, s. 30; WA, 6, s. 135-137; WA Br 2, s. 38.
28 WABr 2, s. 48-51.
29 WA Br 2, s. 52.
30 WA Br 2, s. 53-55.
31 Ewolucję stosunku Lutra do utrakwistów obszernie omawia Kaufmann, op. cit., s. 30-53.
32 WA Br 1, s. 419.