DOI issue:
Recenzje
DOI article:Grzeliński, Adam: [Rezension von: Samuel Taylor Coleridge, Biographia literaria]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.59533#0160
Rocznik Historii Sztuki, tom XLVI
PAN, 2021
DOI 10.24425/rhs.2021.138214
ADAM GRZELIŃSKI
https://ORCID.0RG/0000-0002-4007-6507
UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA W TORUNIU
Samuel Taylor Coleridge, Biographia literaria,
przełożył, przypisami i skorowidzem opatrzył
oraz przedmowę napisał Bartosz Działoszyński,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019
(Biblioteka Klasyków Filozofii), ss. 471
W roku 1817 Samuel Taylor Coleridge w jednym ze swych notatników zapisał: „Gdy tylko jakieś ze-
wnętrzne medium w zrozumiały sposób skieruje się ku ludzkiemu umysłowi, a nie jest to artykułowana
mowa, wówczas natychmiast rozpoczyna się proces twórczy. Proszę jednak zauważyć, że położyłem tu na-
cisk na słowa »ludzki umysł«, wyłączając w ten sposób wszelkie skutki, które takie oddziaływanie miałoby
zarówno na człowieka, jak i wszelkie istoty odczuwające, a w związku z tym ograniczam go do skutków,
jakie powstają dzięki zgodności bodźców zwierzęcych z władzami refleksyjnymi umysłu, tak że źródłem
przyjemności nie jest sama ukazująca się rzecz, ale ta, która jest od-tworzona. W tym sensie dla kogoś re-
ligijnego sama natura jest sztuką Boga i z tego samego powodu sztukę można byłoby określić jako naturę
pośredniczącą pomiędzy myślą i rzeczą, albo, jak wcześniej, jako jedność i pogodzenie tego, co naturalne
i tego, co wyłącznie ludzkie”1.
W tym czasie poeta wydawał obszerne dzieło, Biographia literaria, zapis „życia literackiego i poglą-
dów”, zawierające przemyślenia na temat przeczytanych lektur, własnego pisarstwa, stosunku do twórczości
największych: Johna Miltona, Williama Shakespeare’a, ale też Williama Wordswortha, z którym łączyły go
więzy przyjaźni oraz powinowactwo artystyczne i duchowe. Miejsce w literackim panteonie Coleridge osią-
gnął dużo wcześniej, gdy w ciągu kilku najbardziej twórczych lat stworzył największe dzieła: Rymy o sędzi-
wym marynarzu, Christobel, Chana Kubiłaja i Odę do Francji. Kilkanaście lat, które dzielą ów okres od po-
wstania Biografii wypełniała działalność literacka i publicystyczna (wydawanie czasopism „The Watchman”
i „The Friend”), a także podróże - w tym przedsięwzięta wraz z Williamem Wordsworthem wyprawa do Nie-
miec, podczas której udało się Coleridge’owi przyswoić ówczesną filozofię i literaturę niemiecką (jednym
z efektów były jego przekłady dramatów Fryderyka Schillera na angielski). Zyskał dzięki temu możliwość
lepszego określenia swego odczuwania świata - już nie tylko jako literat, ale także jako filozof. Niemiecki
idealizm, przefiltrowany przez wrażliwość Coleridge’a oraz jego doświadczenie poety, uzasadniał, że twór-
czość artystyczna umożliwia przerzucenie mostu pomiędzy człowiekiem i naturą oraz ich pogodzenie. Wielki
admirator twórczości Wordswortha i Coleridge’a, Thomas De Quincey, z całą mocą podkreślał, że nie chodzi
przy tym o zapożyczenie, choć Biographia literaria zawiera przekład i omówienie obszernego fragmentu
1 Coleridge’s Notebooks. A Selection, red. S. Perry, Oxford 2002, s. 129-130 (tłumaczenia -A.G.).
PAN, 2021
DOI 10.24425/rhs.2021.138214
ADAM GRZELIŃSKI
https://ORCID.0RG/0000-0002-4007-6507
UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA W TORUNIU
Samuel Taylor Coleridge, Biographia literaria,
przełożył, przypisami i skorowidzem opatrzył
oraz przedmowę napisał Bartosz Działoszyński,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019
(Biblioteka Klasyków Filozofii), ss. 471
W roku 1817 Samuel Taylor Coleridge w jednym ze swych notatników zapisał: „Gdy tylko jakieś ze-
wnętrzne medium w zrozumiały sposób skieruje się ku ludzkiemu umysłowi, a nie jest to artykułowana
mowa, wówczas natychmiast rozpoczyna się proces twórczy. Proszę jednak zauważyć, że położyłem tu na-
cisk na słowa »ludzki umysł«, wyłączając w ten sposób wszelkie skutki, które takie oddziaływanie miałoby
zarówno na człowieka, jak i wszelkie istoty odczuwające, a w związku z tym ograniczam go do skutków,
jakie powstają dzięki zgodności bodźców zwierzęcych z władzami refleksyjnymi umysłu, tak że źródłem
przyjemności nie jest sama ukazująca się rzecz, ale ta, która jest od-tworzona. W tym sensie dla kogoś re-
ligijnego sama natura jest sztuką Boga i z tego samego powodu sztukę można byłoby określić jako naturę
pośredniczącą pomiędzy myślą i rzeczą, albo, jak wcześniej, jako jedność i pogodzenie tego, co naturalne
i tego, co wyłącznie ludzkie”1.
W tym czasie poeta wydawał obszerne dzieło, Biographia literaria, zapis „życia literackiego i poglą-
dów”, zawierające przemyślenia na temat przeczytanych lektur, własnego pisarstwa, stosunku do twórczości
największych: Johna Miltona, Williama Shakespeare’a, ale też Williama Wordswortha, z którym łączyły go
więzy przyjaźni oraz powinowactwo artystyczne i duchowe. Miejsce w literackim panteonie Coleridge osią-
gnął dużo wcześniej, gdy w ciągu kilku najbardziej twórczych lat stworzył największe dzieła: Rymy o sędzi-
wym marynarzu, Christobel, Chana Kubiłaja i Odę do Francji. Kilkanaście lat, które dzielą ów okres od po-
wstania Biografii wypełniała działalność literacka i publicystyczna (wydawanie czasopism „The Watchman”
i „The Friend”), a także podróże - w tym przedsięwzięta wraz z Williamem Wordsworthem wyprawa do Nie-
miec, podczas której udało się Coleridge’owi przyswoić ówczesną filozofię i literaturę niemiecką (jednym
z efektów były jego przekłady dramatów Fryderyka Schillera na angielski). Zyskał dzięki temu możliwość
lepszego określenia swego odczuwania świata - już nie tylko jako literat, ale także jako filozof. Niemiecki
idealizm, przefiltrowany przez wrażliwość Coleridge’a oraz jego doświadczenie poety, uzasadniał, że twór-
czość artystyczna umożliwia przerzucenie mostu pomiędzy człowiekiem i naturą oraz ich pogodzenie. Wielki
admirator twórczości Wordswortha i Coleridge’a, Thomas De Quincey, z całą mocą podkreślał, że nie chodzi
przy tym o zapożyczenie, choć Biographia literaria zawiera przekład i omówienie obszernego fragmentu
1 Coleridge’s Notebooks. A Selection, red. S. Perry, Oxford 2002, s. 129-130 (tłumaczenia -A.G.).