DOI article:
Wałek, Janusz: Rafaela "Portret młodzieńca" ze zbiorów Czartoryskich
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0044
42
Janusz Wałek
w dość niejasny sposób dostały się w ręce Hansa Franka, który nakazał przewieźć
obrazy na powrót do Krakowa, by użyć je do dekoracji swojej rezydencji szefa
Generalgouvemement, mieszczącej się w zamku na Wawelu. Tam obraz Rafaela
pozostawał prawdopodobnie przez cały okres wojenny72.
Kiedy w styczniu roku 1945 Frank uciekał z Krakowa, zabrał ze sobą
najcenniejsze dzieła sztuki, ale zabrakło pośród nich obrazu Rafaela, który podob-
no został wówczas w pośpiechu pomylony przez pełnomocnika do spraw sztuki,
Wilhelma Ernsta Palezieux, z innym obrazem przypisywanym Rafaelowi73. Por-
tret młodzieńca miał być potem przewożony odrębnym transportem, który uległ
zniszczeniu podczas przejazdu przez Dolny Śląsk. Obraz Rafaela jakoby spło-
nął wtedy wraz z innymi zagrabionymi dziełami sztuki, znajdującymi się w trans-
porcie74. Nie dowiedziono jednak tego w pełni i nie można całkowicie wyklu-
czyć, że Portret młodzieńca stał się podczas panicznej ucieczki hitlerowców
obiektem jeszcze jednego rabunku, którego dokonał na własną rękę któryś
z bardziej przedsiębiorczych współpracowników Franka. Przypadkowe „pomy-
lenie” tego powszechnie znanego (dzięki bogatej literaturze i reprodukcjom) oraz
bardzo wysoko ocenianego - także pod względem materialnym - obrazu wydaje
się mało prawdopodobne, co pozwala zachować pewien ograniczony optymizm,
że obraz Rafaela nadal istnieje i być może odnajdzie się jeszcze w przyszłości.
Z omówionymi tutaj pokrótce dziejami Portretu młodzieńca łączą się tak-
że wykonane według tego obrazu kopie i ryciny, a także malarskie naśladownic-
twa, którym warto poświęcić nieco uwagi. Najstarsza znana nam kopia Portretu
młodzieńca - autorstwa prawdopodobnie G. B. Benvenutiego zwanego Ortola-
no z Ferrary (ur. przed r. 1488, zm. 1525) - uległa zniszczeniu podczas bombar-
dowania Stuttgartu w roku 194475. Druga kopia, późniejsza - powstała zapewne
w 2. połowie wieku XVI - pochodząca z kolekcji Orsettich, znajduje się obecnie
w muzeum Accademia Carrara di Belle Arti w Bergamo76 (ii. 18). Dwie, rów-
nież na płótnie namalowane stare kopie obrazu -powstałe jednak znacznie później,
72 Tamże, s. 128; Rostworowski zwraca uwagę na nie udokumentowany wystarcza-
jąco, a prawdopodobny fakt wywożenia obrazów z Wawelu na Dolny Śląsk.
73 Portret kardynała Alessandra Farnese, Zamek Królewski na Wawelu, Państwo-
we Zbiory Sztuki, nr inw. 1189; olej, deska, 60 x 49,5 cm.
74 Taką opinię podaje m.in. Karol Estreicher w komentarzu do biografii Rafaela
[w:] V as ar i. Żywoty..., s. 369.
75 Do r. 1852 znajdowała się ona w zbiorach Barbini-Breganze w Wenecji (nr 33),
a następnie - do II wojny światowej - w Gemaldegalerie w Stuttgarcie (nr 482); malowana
na desce o wymiarach 65 x 52,5 cm.
7b Kopia ta (Accademia Carrara di Belle Arti w Bergamo, nr 466), malowana olej-
no na płótnie, o wymiarach 77 x 62 cm, pochodzi z kolekcji Orsettich, gdzie znajdowała
się do r. 1804 (nr 173).
Janusz Wałek
w dość niejasny sposób dostały się w ręce Hansa Franka, który nakazał przewieźć
obrazy na powrót do Krakowa, by użyć je do dekoracji swojej rezydencji szefa
Generalgouvemement, mieszczącej się w zamku na Wawelu. Tam obraz Rafaela
pozostawał prawdopodobnie przez cały okres wojenny72.
Kiedy w styczniu roku 1945 Frank uciekał z Krakowa, zabrał ze sobą
najcenniejsze dzieła sztuki, ale zabrakło pośród nich obrazu Rafaela, który podob-
no został wówczas w pośpiechu pomylony przez pełnomocnika do spraw sztuki,
Wilhelma Ernsta Palezieux, z innym obrazem przypisywanym Rafaelowi73. Por-
tret młodzieńca miał być potem przewożony odrębnym transportem, który uległ
zniszczeniu podczas przejazdu przez Dolny Śląsk. Obraz Rafaela jakoby spło-
nął wtedy wraz z innymi zagrabionymi dziełami sztuki, znajdującymi się w trans-
porcie74. Nie dowiedziono jednak tego w pełni i nie można całkowicie wyklu-
czyć, że Portret młodzieńca stał się podczas panicznej ucieczki hitlerowców
obiektem jeszcze jednego rabunku, którego dokonał na własną rękę któryś
z bardziej przedsiębiorczych współpracowników Franka. Przypadkowe „pomy-
lenie” tego powszechnie znanego (dzięki bogatej literaturze i reprodukcjom) oraz
bardzo wysoko ocenianego - także pod względem materialnym - obrazu wydaje
się mało prawdopodobne, co pozwala zachować pewien ograniczony optymizm,
że obraz Rafaela nadal istnieje i być może odnajdzie się jeszcze w przyszłości.
Z omówionymi tutaj pokrótce dziejami Portretu młodzieńca łączą się tak-
że wykonane według tego obrazu kopie i ryciny, a także malarskie naśladownic-
twa, którym warto poświęcić nieco uwagi. Najstarsza znana nam kopia Portretu
młodzieńca - autorstwa prawdopodobnie G. B. Benvenutiego zwanego Ortola-
no z Ferrary (ur. przed r. 1488, zm. 1525) - uległa zniszczeniu podczas bombar-
dowania Stuttgartu w roku 194475. Druga kopia, późniejsza - powstała zapewne
w 2. połowie wieku XVI - pochodząca z kolekcji Orsettich, znajduje się obecnie
w muzeum Accademia Carrara di Belle Arti w Bergamo76 (ii. 18). Dwie, rów-
nież na płótnie namalowane stare kopie obrazu -powstałe jednak znacznie później,
72 Tamże, s. 128; Rostworowski zwraca uwagę na nie udokumentowany wystarcza-
jąco, a prawdopodobny fakt wywożenia obrazów z Wawelu na Dolny Śląsk.
73 Portret kardynała Alessandra Farnese, Zamek Królewski na Wawelu, Państwo-
we Zbiory Sztuki, nr inw. 1189; olej, deska, 60 x 49,5 cm.
74 Taką opinię podaje m.in. Karol Estreicher w komentarzu do biografii Rafaela
[w:] V as ar i. Żywoty..., s. 369.
75 Do r. 1852 znajdowała się ona w zbiorach Barbini-Breganze w Wenecji (nr 33),
a następnie - do II wojny światowej - w Gemaldegalerie w Stuttgarcie (nr 482); malowana
na desce o wymiarach 65 x 52,5 cm.
7b Kopia ta (Accademia Carrara di Belle Arti w Bergamo, nr 466), malowana olej-
no na płótnie, o wymiarach 77 x 62 cm, pochodzi z kolekcji Orsettich, gdzie znajdowała
się do r. 1804 (nr 173).