Museum Narodowe w Krakowie [Hrsg.]: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie (N.S. 1.1999)

Rafaela ,, Portret młodzieńca” ze zbiorów Czartoryskich

55

więc włożyli dwa boskie obie-
gi w ciało kuliste, które dziś
głową nazywamy. To jest
część ciała najbardziej boska
i panuje nad wszystkim, co jest
w nas. Jej bogowie oddali na
służbę całąmasę ciała, którą
zebrali, licząc się z tym, żeby
mogło wykonywać wszystkie
ruchy, jakie istnieją. Aby więc
nie było w kłopocie tocząc się
po ziemi, która ma swoje róż-
ne wyniosłości i zagłębienia,
i mogło ponad jednymi z nich
przechodzić, a z drugich
wchodzić na górę, dali bogo-
wie głowie to ciało jako
wózek [...] A trzeba było,
żeby człowiek miał przód
ciała różny i odgraniczony od
jego strony tylnej. Dlatego
naprzód w okolicy czaszki
podstawili pod nią twarz

i wstawili w niąnarządy służące wszelkiemu przewidywaniu duszy i zrządzili tak,
żeby ten przód miał naturalny udział we władzy nad ciałem”94.

W Portrecie młodzieńca, podobnie jak w Portrecie Baltazara Castiglio-
ne, nadrzędność głowy nad tułowiem oddana została w sposób bardzo wyrazi-
sty, dzięki zdecydowanemu przeciwstawieniu jej pustej ścianie w tle obrazu.
Równocześnie jednak wyraźnie podkreślone zostało także znaczenie ciała; to na
nie właśnie, na środek torsu-siedliska serca, wskazuje dłonią młodzieniec, jakby
w myśl Platońskiego twierdzenia, że „środek świata cielesnego wypada w środ-
ku duszy”95.

Problem ruchu wyrażonego w obrazie był od dawna przedmiotem zainte-
resowania artystów, którzy poświęcali rozwiązywaniu tego zagadnienia wiele
uwagi. Dość wspomnieć chociażby Leonarda da Yinci. Leone BattistaAlberti,

35. Peter Paul Rubens, kopia Portretu Baltazara
CastiglioneRafaela (repr. Archiwum MNK)

94 Platon, o.c., s. 44—45.

95 Tamże.