DOI Artikel:
Wałek, Janusz: Rafaela "Portret młodzieńca" ze zbiorów Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0062
60
IV. MAEARSKI WIZERUNEK
IDEAENEGO CZEOWIEKA EPOKI
Janusz Wałek
Czy Portret młodzieńca Rafaela, tak „dobry w obrysie i doskonały w kom-
pozycji i kolorycie”, jak powiedział o nim Alberti102, jest tylko jednym z wielu
renesansowych portretów, ukazującym konkretnego, chociaż nie znanego nam
bliżej modela, czy też - być może - stanowi on pewnąpróbę stworzenia jakiegoś
idealnego wzoru doskonałego człowieka, typu uomo ideale epoki, jednoczącego
w sobie wszystkie potencjalnie najlepsze cechy ludzkie? „Zjawisko to jest typo-
we dla wielu artystów okresu dojrzałego renesansu - napisał Michael Levey -
[...] obraz może nabrać cech świadomie osobistych, może stać się ideałem pięk-
na lub fascynacji, całkowicie własnym tworem artysty, ulepszeniem rodzaju
ludzkiego”103.
Renesans przyniósł szereg takich prób stworzenia modelowych figur, mogą-
cych służyć za wzorce myślenia, postępowania, a także sposobu bycia, wyglądu
zewnętrznego etc. Wszystkie te próby, przybierające przeważnie formę literacką
odegrały niezmiernie ważną rolę w uformowaniu się nowożytnego Europejczyka.
Taką idealną figurą proponowaną do naśladowania był przede wszystkim człowiek
dworu - il cortegiano - jednoczący w sobie wszystko, co było wówczas uznawa-
ne za najlepsze w ludzkim wyglądzie i zachowaniu. „Problem człowieka stawał
teraz - zauważył Bogdan Suchodolski - w wymiarach bardziej złożonych, wyzna-
czanych przez jego społeczną sytuację. W tym wyznaczeniu szczególną rolę miało
życie dworskie, będące głównym ośrodkiem rozwoju nauk i sztuk. W atmosferze
platońskich tradycji dwór stawał się miejscem „uczt”, będących dysputami o pięk-
nie i prawdzie, jedynym właściwie miejscem prawdziwego wychowania człowie-
ka”104.
To tłumaczy wyraźnie edukacyjny charakter licznych w tym czasie roz-
praw i dialogów propagujących zasady dworskiego życia. Pośród nich GliAso-
lani (1505) Pietra Bembo, Dialoghi ddmore (1535) Teona Ebreo,// Cortegia-
no Baltazara Castiglione oraz Galateo Giovanniego della Casa należały do naj-
bardziej popularnych. Według wszystkich tych autorów idealnego człowieka epoki
powinna charakteryzować doskonała harmonia pomiędzy jego pięknem zewnę-
trznym i wewnętrznym, między ciałem i ukrytym w ciele światem ducha. W ten
sposób człowiek miał osiągnąć idealną jedność elementów składających się na
102 A 1 b e r t i, o.c., s. 45.
103 M. L e v e y. Dojrzały renesans. Warszawa 1980, s. 15.
104 B. S u c h o d o 1 s k i, Narodziny nowożytnej filozofii człowieka. Warszawa 1963,
s. 339.
IV. MAEARSKI WIZERUNEK
IDEAENEGO CZEOWIEKA EPOKI
Janusz Wałek
Czy Portret młodzieńca Rafaela, tak „dobry w obrysie i doskonały w kom-
pozycji i kolorycie”, jak powiedział o nim Alberti102, jest tylko jednym z wielu
renesansowych portretów, ukazującym konkretnego, chociaż nie znanego nam
bliżej modela, czy też - być może - stanowi on pewnąpróbę stworzenia jakiegoś
idealnego wzoru doskonałego człowieka, typu uomo ideale epoki, jednoczącego
w sobie wszystkie potencjalnie najlepsze cechy ludzkie? „Zjawisko to jest typo-
we dla wielu artystów okresu dojrzałego renesansu - napisał Michael Levey -
[...] obraz może nabrać cech świadomie osobistych, może stać się ideałem pięk-
na lub fascynacji, całkowicie własnym tworem artysty, ulepszeniem rodzaju
ludzkiego”103.
Renesans przyniósł szereg takich prób stworzenia modelowych figur, mogą-
cych służyć za wzorce myślenia, postępowania, a także sposobu bycia, wyglądu
zewnętrznego etc. Wszystkie te próby, przybierające przeważnie formę literacką
odegrały niezmiernie ważną rolę w uformowaniu się nowożytnego Europejczyka.
Taką idealną figurą proponowaną do naśladowania był przede wszystkim człowiek
dworu - il cortegiano - jednoczący w sobie wszystko, co było wówczas uznawa-
ne za najlepsze w ludzkim wyglądzie i zachowaniu. „Problem człowieka stawał
teraz - zauważył Bogdan Suchodolski - w wymiarach bardziej złożonych, wyzna-
czanych przez jego społeczną sytuację. W tym wyznaczeniu szczególną rolę miało
życie dworskie, będące głównym ośrodkiem rozwoju nauk i sztuk. W atmosferze
platońskich tradycji dwór stawał się miejscem „uczt”, będących dysputami o pięk-
nie i prawdzie, jedynym właściwie miejscem prawdziwego wychowania człowie-
ka”104.
To tłumaczy wyraźnie edukacyjny charakter licznych w tym czasie roz-
praw i dialogów propagujących zasady dworskiego życia. Pośród nich GliAso-
lani (1505) Pietra Bembo, Dialoghi ddmore (1535) Teona Ebreo,// Cortegia-
no Baltazara Castiglione oraz Galateo Giovanniego della Casa należały do naj-
bardziej popularnych. Według wszystkich tych autorów idealnego człowieka epoki
powinna charakteryzować doskonała harmonia pomiędzy jego pięknem zewnę-
trznym i wewnętrznym, między ciałem i ukrytym w ciele światem ducha. W ten
sposób człowiek miał osiągnąć idealną jedność elementów składających się na
102 A 1 b e r t i, o.c., s. 45.
103 M. L e v e y. Dojrzały renesans. Warszawa 1980, s. 15.
104 B. S u c h o d o 1 s k i, Narodziny nowożytnej filozofii człowieka. Warszawa 1963,
s. 339.