DOI Artikel:
Wałek, Janusz: Rafaela "Portret młodzieńca" ze zbiorów Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0070
68
Janusz Wałek
Problem androgynii125, żywy w starożytności hellenistycznej i późniejszych
gnozach wschodnich, pojawił się w nowożytnej myśli europejskiej głównie za
przyczyną florenckiego humanisty Marsilia Ficino, który przetłumaczył na łaci-
nę i opublikował w roku 1471 pisma hermetyczne Poimandresa (Corpus Her-
meticum Lib. i)126, omawiając szeroko hermafrodytyczną naturę bóstwa. Pro-
blem ten znalazł później oddźwięk w koncepcjach artystycznych („Androgynia
jest płcią par excellen.ce artystyczną” - zauważył Mario Praż127 128) dojrzałego re-
nesansu, które zmierzały do uchwycenia za pośrednictwem sztuki pełnego obra-
zu świata, zawierającego w sobie wszelką coincidentia oppositorunm, a więc
zmieszane w obrębie jednej formy: element boski i ludzki, męski i kobiecy, do-
bro i zło etc., decydujące w swym zgodnym współistnieniu o doskonałej pełni tej
formy. Androgyn (którego Szekspir w swych ezoterycznych sonetach nazwał
„master-mistress”, czyli „pan-pani”, „chłopiec-dziewczyna”129, i którego figurą
operował często w komediach np. w Jak wam się podoba i w Wieczorze Trzech
Króli)130 pojawił się dość wcześnie w renesansowym malarstwie, wyrastając
zapewne z atmosfery Ficiniańskich traktatów i słynnych Platońskich komenta-
rzy, którąw wieku XV oddychała Florencja.
Byłoby niezmiernie interesujące prześledzić współobecność pierwiastka
męskiego i żeńskiego w malarstwie i rzeźbie włoskiej cpiattrocenta i cinąuecen-
ta, poczynając od Dawidów Donatella i Andrea Verrocchia, poprzez dziwnych
młodzieńców wstających na Sąd Ostateczny na fresku Luki Signorelłego w ka-
tedrze w Orneto, przez tajemnicze anioły Sandro Botticellego i dwuznacznego
Sw. Jana Chrzciciela Leonarda da Vinci, przez postacie Perugina i Francesca
Primaticcia, aż po kreacje Michała Anioła: Bachusa i nagich młodzieńców roz-
mieszczonych na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej. Wszędzie tam typ męski mie-
sza się z kobiecym; chłopcy mają słodkie, powłóczyste spojrzenia i miękkie,
delikatne ruchy, dziewczęta natomiast zaskakująuwysmuklonymi biodrami, mają
125 Zagadnienie androgynii omawiają szerzej m.in. Eliade, o.c. i C. G. Jung,
Psychologia a religia. Wybór pism. Warszawa 1970, s. 12.
126 Tamże, s. 196.
127 M. P r a z, Zmysły, śmierć i diabeł w literaturze romantycznej, Warszawa 1974,
s. 300.
128 Określenie coincidentia oppositorum, odnoszące się do doskonałej istoty Boga,
pochodzi od Mikołaja z Kuzy; por. Eliade, o.c., s. 202.
129 „A woman’s face with Naturę’s own hand painted / Hast thou, the master-
mistress of my passion / A woman's gentle heart, but not acąuainted / With shifting
change, as is false woman’s fashion” (Szekspir, SonetXX; cyt. za: The Complete Works
of Shakespeare, London 1852, s. 691).
130 Częsty u Szekspira motyw dziewczyny przebranej za chłopca i będącej w tej
postaci przedmiotem pożądania ze strony kobiety (np. Rozalinda w Jak wam się podoba,
Yiola w Wieczorze Trzech Króli).
Janusz Wałek
Problem androgynii125, żywy w starożytności hellenistycznej i późniejszych
gnozach wschodnich, pojawił się w nowożytnej myśli europejskiej głównie za
przyczyną florenckiego humanisty Marsilia Ficino, który przetłumaczył na łaci-
nę i opublikował w roku 1471 pisma hermetyczne Poimandresa (Corpus Her-
meticum Lib. i)126, omawiając szeroko hermafrodytyczną naturę bóstwa. Pro-
blem ten znalazł później oddźwięk w koncepcjach artystycznych („Androgynia
jest płcią par excellen.ce artystyczną” - zauważył Mario Praż127 128) dojrzałego re-
nesansu, które zmierzały do uchwycenia za pośrednictwem sztuki pełnego obra-
zu świata, zawierającego w sobie wszelką coincidentia oppositorunm, a więc
zmieszane w obrębie jednej formy: element boski i ludzki, męski i kobiecy, do-
bro i zło etc., decydujące w swym zgodnym współistnieniu o doskonałej pełni tej
formy. Androgyn (którego Szekspir w swych ezoterycznych sonetach nazwał
„master-mistress”, czyli „pan-pani”, „chłopiec-dziewczyna”129, i którego figurą
operował często w komediach np. w Jak wam się podoba i w Wieczorze Trzech
Króli)130 pojawił się dość wcześnie w renesansowym malarstwie, wyrastając
zapewne z atmosfery Ficiniańskich traktatów i słynnych Platońskich komenta-
rzy, którąw wieku XV oddychała Florencja.
Byłoby niezmiernie interesujące prześledzić współobecność pierwiastka
męskiego i żeńskiego w malarstwie i rzeźbie włoskiej cpiattrocenta i cinąuecen-
ta, poczynając od Dawidów Donatella i Andrea Verrocchia, poprzez dziwnych
młodzieńców wstających na Sąd Ostateczny na fresku Luki Signorelłego w ka-
tedrze w Orneto, przez tajemnicze anioły Sandro Botticellego i dwuznacznego
Sw. Jana Chrzciciela Leonarda da Vinci, przez postacie Perugina i Francesca
Primaticcia, aż po kreacje Michała Anioła: Bachusa i nagich młodzieńców roz-
mieszczonych na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej. Wszędzie tam typ męski mie-
sza się z kobiecym; chłopcy mają słodkie, powłóczyste spojrzenia i miękkie,
delikatne ruchy, dziewczęta natomiast zaskakująuwysmuklonymi biodrami, mają
125 Zagadnienie androgynii omawiają szerzej m.in. Eliade, o.c. i C. G. Jung,
Psychologia a religia. Wybór pism. Warszawa 1970, s. 12.
126 Tamże, s. 196.
127 M. P r a z, Zmysły, śmierć i diabeł w literaturze romantycznej, Warszawa 1974,
s. 300.
128 Określenie coincidentia oppositorum, odnoszące się do doskonałej istoty Boga,
pochodzi od Mikołaja z Kuzy; por. Eliade, o.c., s. 202.
129 „A woman’s face with Naturę’s own hand painted / Hast thou, the master-
mistress of my passion / A woman's gentle heart, but not acąuainted / With shifting
change, as is false woman’s fashion” (Szekspir, SonetXX; cyt. za: The Complete Works
of Shakespeare, London 1852, s. 691).
130 Częsty u Szekspira motyw dziewczyny przebranej za chłopca i będącej w tej
postaci przedmiotem pożądania ze strony kobiety (np. Rozalinda w Jak wam się podoba,
Yiola w Wieczorze Trzech Króli).