DOI Artikel:
Kowalska, Joanna: Dziewiętnastowieczne wachlarze kominkowe, czyli jak osłonić lico przed żarem kominka
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21224#0099
Joanna Regina Kowalska
DZIEWIĘTNASTOWIECZNE WACHĘARZE
KOMINKOWE, CZYĘI JAK OSŁONIĆ ĘICO
PRZED ŻAREM KOMINKA
Wachlarze w swojej długiej historii przybierały różne formy. Na dworach
nowożytnej Europy używano początkowo ekranów osadzonych na rączce lub nie-
wielkich sztywnych chorągiewek. Dopiero pod koniec XVI wieku z Dalekiego
Wschodu przywieziono pierwsze wachlarze składane, półkoliste lub okrągłe. Oka-
zały się na tyle atrakcyjne, że w XVIII wieku niemal całkowicie zrezygnowano z
wachlarzy o innej formie. Do tradycji epok wcześniejszych powrócono dopiero
w XIX wieku. Największa różnorodność typów wachlarzy zapanowała w ostat-
niej tercji tego stulecia - ówczesne elegantki miały ich po kilka, każda bowiem
okoliczność wymagała stosownego wachlarza. Nie wypadało brać na spacer wa-
chlarza balowego, a na przejażdżkę konną tego używanego w powozie. Osobną
kategorię stanowiły - dzisiaj już niemal zapomniane - tzw. „wachlarze kominko-
we”, przeznaczone do sukien wieczorowych na mniej lub bardziej oficjalne wie-
czorki i kolacje, które miały osłaniać twarz i dekolt przed żarem kominka. Na ry-
cinach w czasopismach kobiecych z tego okresu można oglądać damy w wie-
czorowych sukniach z niewielkim ekranikiem w ręce (il. I)1. Typowy wachlarz
kominkowy przybrał bowiem formę ekraniku na rączce, nawiązując w ten spo-
sób do swoich „przodków” z XV i XVI wieku. Przeważnie miał kształt zbliżony
do owalu, ale również sercowaty, kwadratowy, okrągły. Począwszy od lat sie-
demdziesiątych o jego specyfice decydował jednak przede wszystkim charakter
dekoracji. Większość wachlarzy kominkowych była pokryta piórami ptaków róż-
nych gatunków, z dodatkową pełnoplastyczną dekoracją - bądź w formie kwia-
tów, sporządzonych z drobnych, barwionych piórek ptasich, bądź w postaci ca-
łych wypchanych ptaszków. Ta ostatnia cecha, decydująca o niezwykłej dekora-
cyjności wachlarzy kominkowych, sprawiła niestety, że ze względu na nietrwa-
1 Zob. „Bluszcz. Dodatek” 1879, nr 7, s. 28 oraz 1883, nr 2, s. 7.
DZIEWIĘTNASTOWIECZNE WACHĘARZE
KOMINKOWE, CZYĘI JAK OSŁONIĆ ĘICO
PRZED ŻAREM KOMINKA
Wachlarze w swojej długiej historii przybierały różne formy. Na dworach
nowożytnej Europy używano początkowo ekranów osadzonych na rączce lub nie-
wielkich sztywnych chorągiewek. Dopiero pod koniec XVI wieku z Dalekiego
Wschodu przywieziono pierwsze wachlarze składane, półkoliste lub okrągłe. Oka-
zały się na tyle atrakcyjne, że w XVIII wieku niemal całkowicie zrezygnowano z
wachlarzy o innej formie. Do tradycji epok wcześniejszych powrócono dopiero
w XIX wieku. Największa różnorodność typów wachlarzy zapanowała w ostat-
niej tercji tego stulecia - ówczesne elegantki miały ich po kilka, każda bowiem
okoliczność wymagała stosownego wachlarza. Nie wypadało brać na spacer wa-
chlarza balowego, a na przejażdżkę konną tego używanego w powozie. Osobną
kategorię stanowiły - dzisiaj już niemal zapomniane - tzw. „wachlarze kominko-
we”, przeznaczone do sukien wieczorowych na mniej lub bardziej oficjalne wie-
czorki i kolacje, które miały osłaniać twarz i dekolt przed żarem kominka. Na ry-
cinach w czasopismach kobiecych z tego okresu można oglądać damy w wie-
czorowych sukniach z niewielkim ekranikiem w ręce (il. I)1. Typowy wachlarz
kominkowy przybrał bowiem formę ekraniku na rączce, nawiązując w ten spo-
sób do swoich „przodków” z XV i XVI wieku. Przeważnie miał kształt zbliżony
do owalu, ale również sercowaty, kwadratowy, okrągły. Począwszy od lat sie-
demdziesiątych o jego specyfice decydował jednak przede wszystkim charakter
dekoracji. Większość wachlarzy kominkowych była pokryta piórami ptaków róż-
nych gatunków, z dodatkową pełnoplastyczną dekoracją - bądź w formie kwia-
tów, sporządzonych z drobnych, barwionych piórek ptasich, bądź w postaci ca-
łych wypchanych ptaszków. Ta ostatnia cecha, decydująca o niezwykłej dekora-
cyjności wachlarzy kominkowych, sprawiła niestety, że ze względu na nietrwa-
1 Zob. „Bluszcz. Dodatek” 1879, nr 7, s. 28 oraz 1883, nr 2, s. 7.