Museum Narodowe w Krakowie [Hrsg.]: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie (N.S. 2.2004)

108

Barbara Małkiewicz

Zmiany mentalne pociągnęły za sobą zmiany obyczajowe. Młoda Polska
była zjawiskiem złożonym, ale wszystkie jej prądy znalazły na gruncie krakow-
skim możliwości rozwoju. W niewielkim mieście zderzyły się dwa światy: kon-
serwatywny galicyjski Kraków, bogobojny, ceniący sobie kariery urzędnicze,
celebrujący obchody religijne, patriotyczne i państwowe - z Klukowem dekadenc-
kiej cyganerii, świadomie gorszącej mieszczuchów, odrzucającej dotychczasowe
ideały, przełamującej społeczne, obyczajowe i artystyczne tabu.

Życie towarzyskie przeniosło się w znacznej mierze z salonów na
zewnątrz, do pracowni, redakcji, kawiarni. Wcześniej do kawiarni chadzali wy-
łącznie mężczyźni, teraz zaczęło się widywać i panie, oczywiście w męskim to-
warzystwie. Czytano tam gazety i dyskutowano do późnej nocy. Za najbardziej
„literacką” i najchętniej odwiedzaną uchodziła kawiarnia Schmidta, na rogu ul.
Szewskiej i Plant. Stamtąd właśnie towarzystwo przeniosło się do legendarnego
„Paonu” - ulubionego miejsca spotkań artystów. Wokół „Paonu” narosło wiele
mitów wymagających sprostowania. Pamiętniki i wspomnienia, wydawane z róż-
nych okazji, zawierają sporo wiadomości o „Paonie” - plotek, anegdot i opisów
wydarzeń - co pozwala na próbę rekonstrukcji jego rzeczywistej historii.

W 1896 Ferdynand Turhński, poprzednio właściciel restauracji i hotelu „Pod
Różą” przy ul. Floriańskiej, otworzył w piętrowym budynku przy ulicy Szpitalnej
38 restaurację i kawiarnię. Wówczas nie nazywała się ona „Paon”. Na starej
fotografii (w zbiorach krakowskiego Muzeum Narodowego), ukazującej grupę ar-
tystów we wnętrzu, widnieje pieczątka: „Cafe Restaurant / du Theatre / Ferdy-
nand turliński / w krakowie”. Miejsce na lokal wybrane zostało znakomicie -
niemal naprzeciw nowego budynku Teatru Miejskiego, blisko Szkoły Sztuk Pięk-
nych i redakcji konserwatywnego dziennika „Czas” oraz niedaleko Rynku Głów-
nego, toteż kulturalnej i artystycznej elicie miasta było tam zawsze „po drodze”.
Lokal składał się z restauracji na piętrze, kawiarni z bilardem na parterze
i salek, gdzie grano w karciane gry hazardowe. W głównej sali kawiarnianej Tur-
liński kazał umieścić wielkie - na całą sześciometrową ścianę - czyste płótno,
proponując swym utalentowanym gościom uwiecznianie się w tym ogromnym
sztambuchu, tej gigantycznej Księdze Pamiątkowej. Nowy pomysł chwycił, wkrót-
ce pojawiły się malowidła, rysunki, napisy i podpisy. Po przyjeździe do Krakowa
Stanisława Przybyszewskiego i jego norweskiej żony Dagny Juel, opromienionej
sławą_femme fatale i portretowanej przez samego Edwarda Muncha, życie arty-
styczne znacznie ożywiło się, a kawiarnia stała się obozem cyganerii (il. 1).

Na zachowanym do dziś płótnie możemy znaleźć m.in. następujące prace

(ii- 2):

1. Marian Trzebiński, Pastisz ,,Ataku kosynierów?” Włodzimierza Tetma-
jera, me sygn. (Atak kosynierów? jest częścią tryptyku Racławice, wł. MNK);

2. Antoni Procajłowicz, Pejzaż, sygn. p.d.: TAINOS: / AJ P (il. 3);