DOI Artikel:
Machotka, Ewa: Orientalizm czy nacjonalizm?: Jasieńskiego Japonia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26693#0089
Ewa Machotka
Orientalizm czy nacjonalizm? -
Jasieńskiego Japonia
the whole ofjapan is a pure invention
(Oscar Wilde1)
„Nauczmy się od Japończyków - być Polakami”2 - w 1901 apeluje Feliks Jasieński
(1861-1929), enfant terrible polskiej krytyki artystycznej przełomu XIX i XX wieku. W tym
jednym zdaniu streszcza swój program artystyczny i wprowadza w świat teorię sztuki do dziś
budzącą kontrowersje. W lapidarnym skrócie łączy dwa, wydawałoby się, przeciwstawne
światopoglądowe kierunki - orientalizm, zasadzający się na fascynacji kulturową odmien-
nością, i nacjonalizm kultywujący kulturową tożsamość. Kim więc jest Manggha i na czym
opiera swój problematyczny program artystyczny - orientalistą wielbiącym sztukę japońską
czy nacjonalistą zainteresowanym konstrukcją polskiej sztuki narodowej? Na fotografii wy-
konanej w latach 1902-1904, czyli w pierwszej fazie publicznej działalności, Jasieński pre-
zentuje się w japońskim hełmie i kimonie narzuconym na strój europejski (ił. 1). Frontalnie
ujęta wyprostowana postać i enigmatyczny wyraz twarzy nie rozstrzygają, czy maskarada
jest żartem, czy też świadomą prezentacją określonego image. Niewątpliwie orientalnym
kostiumem zdradza on swe japonistyczne zainteresowania, ale czy za jego pomocą symbo-
licznie odrzuca europejską kulturę i przejmuje japońską tożsamość, czy też orientalny strój
jest jedynie przebraniem, a japonizm egzotyczną maską - pozostaje niewiadomą.
Co ciekawe, w przeciwieństwie do działalności Jasieńskiego jako animatora polskiej
kultury nowoczesnej oraz problematyki związanej z jego blisko piętnastotysięczną ko-
lekcją sztuki, które zostały szczegółowo omówione w ostatnim dwudziestoleciu, teoria
artystyczna Mangghi - z przewijającym się w niej wątkiem japonizmu oraz problemem
zaangażowania w dyskusję na temat stworzenia polskiej sztuki narodowej - nie jest zna-
na szerszemu czytelnikowi3. Dlatego też, poszukując odpowiedzi na pytanie, kim jest za-
1 O. W i 1 d e, The Decay ofLying: An Observation, Cambridge 1889.
2 F. Jasieński, Przed I-szą wystawę sztuki japońskiej, „Kurier Warszawski” 1901, nr 44, s. 1. W cy-
towanych fragmentach uzupełniono interpunkcję i uwspółcześniono pisownię.
3 Problem działalności kulturalnej Jasieńskiego prezentują artykuły A. Kluczewskiej-Wójcik
(Feliks Manggha Jasieński, un collectioneur polonais au tournant du siecle, „Histoire de 1’art” 1993, nr 21/22;
tejże, Paris-Berlin-Cracovie: Feliks Manggha Jasieński (1861-1929), un collectioneur polonais au debut
du XXe siecle [w:] Un art sans frontieres [...], Centre Malher, 23-24 octobre 1992, Paris 1994), a samą ko-
lekcję szczegółowo omawiają S. Kozakowska i B. Małkiewiczowa (Wystawa kolekcji Feliksa Mang-
ghi Jasieńskiego, Kraków 1989). Piśmienictwo Jasieńskiego, a głównie monografię Manggha. Promenades
a travers le monde, l’art et les idees (Manggha. Wędrówki po świecie, sztuce i ideach, 1901) przetłumaczyły
Orientalizm czy nacjonalizm? -
Jasieńskiego Japonia
the whole ofjapan is a pure invention
(Oscar Wilde1)
„Nauczmy się od Japończyków - być Polakami”2 - w 1901 apeluje Feliks Jasieński
(1861-1929), enfant terrible polskiej krytyki artystycznej przełomu XIX i XX wieku. W tym
jednym zdaniu streszcza swój program artystyczny i wprowadza w świat teorię sztuki do dziś
budzącą kontrowersje. W lapidarnym skrócie łączy dwa, wydawałoby się, przeciwstawne
światopoglądowe kierunki - orientalizm, zasadzający się na fascynacji kulturową odmien-
nością, i nacjonalizm kultywujący kulturową tożsamość. Kim więc jest Manggha i na czym
opiera swój problematyczny program artystyczny - orientalistą wielbiącym sztukę japońską
czy nacjonalistą zainteresowanym konstrukcją polskiej sztuki narodowej? Na fotografii wy-
konanej w latach 1902-1904, czyli w pierwszej fazie publicznej działalności, Jasieński pre-
zentuje się w japońskim hełmie i kimonie narzuconym na strój europejski (ił. 1). Frontalnie
ujęta wyprostowana postać i enigmatyczny wyraz twarzy nie rozstrzygają, czy maskarada
jest żartem, czy też świadomą prezentacją określonego image. Niewątpliwie orientalnym
kostiumem zdradza on swe japonistyczne zainteresowania, ale czy za jego pomocą symbo-
licznie odrzuca europejską kulturę i przejmuje japońską tożsamość, czy też orientalny strój
jest jedynie przebraniem, a japonizm egzotyczną maską - pozostaje niewiadomą.
Co ciekawe, w przeciwieństwie do działalności Jasieńskiego jako animatora polskiej
kultury nowoczesnej oraz problematyki związanej z jego blisko piętnastotysięczną ko-
lekcją sztuki, które zostały szczegółowo omówione w ostatnim dwudziestoleciu, teoria
artystyczna Mangghi - z przewijającym się w niej wątkiem japonizmu oraz problemem
zaangażowania w dyskusję na temat stworzenia polskiej sztuki narodowej - nie jest zna-
na szerszemu czytelnikowi3. Dlatego też, poszukując odpowiedzi na pytanie, kim jest za-
1 O. W i 1 d e, The Decay ofLying: An Observation, Cambridge 1889.
2 F. Jasieński, Przed I-szą wystawę sztuki japońskiej, „Kurier Warszawski” 1901, nr 44, s. 1. W cy-
towanych fragmentach uzupełniono interpunkcję i uwspółcześniono pisownię.
3 Problem działalności kulturalnej Jasieńskiego prezentują artykuły A. Kluczewskiej-Wójcik
(Feliks Manggha Jasieński, un collectioneur polonais au tournant du siecle, „Histoire de 1’art” 1993, nr 21/22;
tejże, Paris-Berlin-Cracovie: Feliks Manggha Jasieński (1861-1929), un collectioneur polonais au debut
du XXe siecle [w:] Un art sans frontieres [...], Centre Malher, 23-24 octobre 1992, Paris 1994), a samą ko-
lekcję szczegółowo omawiają S. Kozakowska i B. Małkiewiczowa (Wystawa kolekcji Feliksa Mang-
ghi Jasieńskiego, Kraków 1989). Piśmienictwo Jasieńskiego, a głównie monografię Manggha. Promenades
a travers le monde, l’art et les idees (Manggha. Wędrówki po świecie, sztuce i ideach, 1901) przetłumaczyły