DOI Artikel:
Dziewulski, Michał: Podstawowe techniki zdobienia tsub japońskich i ich terminologia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26693#0112
Michał Dziewulski
Podstawowe techniki zdobienia tsub
japońskich i ich terminologia
Powszechnie uważa się, że najdoskonalszymi pod względem wykonania elementami mie-
czy japońskich są ich głownie. Bez wątpienia z punktu widzenia użytkowego są one najważ-
niejsze, a o ich właściwościach, jak i umiejętnościach wykonujących je kowali japońskich,
krążą po dziś dzień opowiadania i legendy. Zapomina się jednakże o pozostałych elemen-
tach tworzących okucia rękojeści, kodógul, które stanowią duszę miecza japońskiego; są
to: fuchi, kashira, menuki i nade wszystko tsuba. Tsuba czyli jelec, oddzielający głownię
od rękojeści, to najczęściej okrągła lub owalna płyta o średnicy przeważnie od 6 do 8 cm
i grubości od 0,2 do 0,6 cm. Miała ona za zadanie chronić dłoń użytkownika przed ześli-
zgnięciem się jej na ostrze oraz przed przypadkowym uderzeniem głowni miecza przez
przeciwnika. Dzięki odpowiednio odmierzonej wadze i proporcjom mogła także służyć
lepszemu wyważeniu broni. Tsuba towarzyszy mieczowi japońskiemu od wczesnego
okresu jego istnienia. Wykonywano ją początkowo z brązu (VII/VIII wiek), a w wiekach
późniejszych zaczęto używać całej gamy nowych materiałów. Z nich na pierwsze miejsce
z pewnością wysuwa się żelazo jako najwytrzymalsze i najlepiej nadające się do walki.
Niemniej używano także tsub wykonanych ze stopów innych metali, nierzadko miękkich,
w celach dekoracyjnych: miedzi (dó), mosiądzu (shinchu) oraz shakudó2 i shibuichi3.
Już na wczesnych tsubach pojawiają się pierwsze elementy zdobnicze, zazwyczaj
bardzo proste, w postaci perforowanych otworów. Na większą skalę zdobnictwo rozwinęło
się w wieku XIV (okres Muromachi), kiedy zaczęto stosować na powierzchni tsub obok
ażuru także inkrustację, przede wszystkim mosiądzem. Przełomem w zdobnictwie kodógu
był wiek XVII, kiedy to dopuszczono do przywileju noszenia miecza m.in. kupców, a ci,
porzuciwszy ascetyczną estetykę samurajską na rzecz pięknych i bogatych zdobień, dali
tym samym nowy impuls dla rozwoju sztuki zdobniczej tsub i nowej mody. To wówczas
zaczęto wytwarzać tsuby na największą skalę i to - paradoksalnie - ze stosunkowo spokoj-
nego i wolnego od wojen okresu Edo (1615-1868) pochodzi największa liczba zachowa-
1 Kodogu (zbili JT) - słowo to oznacza oporządzenie miecza, do którego, obok okuć rękojeści, zalicza się
także nożyk kodzuka i szpilę kogai.
2 Shakudó - unikalny, bo spotykany tylko w Japonii stop nigurome (połączenie miedzi, cyny
i ołowiu) oraz złota, patynowany na kolor granatowoczarny lub kruczoczarny, używany w celach dekora-
cyjnych. Jego jakość określa się na podstawie procentowej ilości złota w stopie (1,5-10%).
3 Shibuichi (ITITt ') - stop miedzi i srebra, w proporcjach najczęściej 4:1, choć najlepsze gatunkowo
stopy posiadały proporcjonalnie więcej zawartości srebra (10:6). Shibuichi charakteryzuje się szarą lub
szarozieloną barwą.
Podstawowe techniki zdobienia tsub
japońskich i ich terminologia
Powszechnie uważa się, że najdoskonalszymi pod względem wykonania elementami mie-
czy japońskich są ich głownie. Bez wątpienia z punktu widzenia użytkowego są one najważ-
niejsze, a o ich właściwościach, jak i umiejętnościach wykonujących je kowali japońskich,
krążą po dziś dzień opowiadania i legendy. Zapomina się jednakże o pozostałych elemen-
tach tworzących okucia rękojeści, kodógul, które stanowią duszę miecza japońskiego; są
to: fuchi, kashira, menuki i nade wszystko tsuba. Tsuba czyli jelec, oddzielający głownię
od rękojeści, to najczęściej okrągła lub owalna płyta o średnicy przeważnie od 6 do 8 cm
i grubości od 0,2 do 0,6 cm. Miała ona za zadanie chronić dłoń użytkownika przed ześli-
zgnięciem się jej na ostrze oraz przed przypadkowym uderzeniem głowni miecza przez
przeciwnika. Dzięki odpowiednio odmierzonej wadze i proporcjom mogła także służyć
lepszemu wyważeniu broni. Tsuba towarzyszy mieczowi japońskiemu od wczesnego
okresu jego istnienia. Wykonywano ją początkowo z brązu (VII/VIII wiek), a w wiekach
późniejszych zaczęto używać całej gamy nowych materiałów. Z nich na pierwsze miejsce
z pewnością wysuwa się żelazo jako najwytrzymalsze i najlepiej nadające się do walki.
Niemniej używano także tsub wykonanych ze stopów innych metali, nierzadko miękkich,
w celach dekoracyjnych: miedzi (dó), mosiądzu (shinchu) oraz shakudó2 i shibuichi3.
Już na wczesnych tsubach pojawiają się pierwsze elementy zdobnicze, zazwyczaj
bardzo proste, w postaci perforowanych otworów. Na większą skalę zdobnictwo rozwinęło
się w wieku XIV (okres Muromachi), kiedy zaczęto stosować na powierzchni tsub obok
ażuru także inkrustację, przede wszystkim mosiądzem. Przełomem w zdobnictwie kodógu
był wiek XVII, kiedy to dopuszczono do przywileju noszenia miecza m.in. kupców, a ci,
porzuciwszy ascetyczną estetykę samurajską na rzecz pięknych i bogatych zdobień, dali
tym samym nowy impuls dla rozwoju sztuki zdobniczej tsub i nowej mody. To wówczas
zaczęto wytwarzać tsuby na największą skalę i to - paradoksalnie - ze stosunkowo spokoj-
nego i wolnego od wojen okresu Edo (1615-1868) pochodzi największa liczba zachowa-
1 Kodogu (zbili JT) - słowo to oznacza oporządzenie miecza, do którego, obok okuć rękojeści, zalicza się
także nożyk kodzuka i szpilę kogai.
2 Shakudó - unikalny, bo spotykany tylko w Japonii stop nigurome (połączenie miedzi, cyny
i ołowiu) oraz złota, patynowany na kolor granatowoczarny lub kruczoczarny, używany w celach dekora-
cyjnych. Jego jakość określa się na podstawie procentowej ilości złota w stopie (1,5-10%).
3 Shibuichi (ITITt ') - stop miedzi i srebra, w proporcjach najczęściej 4:1, choć najlepsze gatunkowo
stopy posiadały proporcjonalnie więcej zawartości srebra (10:6). Shibuichi charakteryzuje się szarą lub
szarozieloną barwą.