DOI Artikel:
Kostuch, Bożena: Kaszubska ceramika Franciszka Necla w kolekcji Feliksa Jasieńskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26693#0156
Bożena Kostuch
Kaszubska ceramika Franciszka Necla
w kolekcji Feliksa Jasieńskiego
Zbiór ceramiki w kolekcji Feliksa Jasieńskiego liczy blisko 300 obiektów. Ceramika sta-
nowiła jednak jedynie margines zainteresowań tego wielkiego kolekcjonera. Okazy, które
go zaintrygowały, nabywał przy okazji podróży czy zwiedzania wystaw, niektóre dostawał
w prezencie. Zgromadził w ten sposób kolekcję ceramiki niezwykle różnorodnej tak pod
względem miejsca powstania, jak i walorów artystycznych. Składają się na nią wyroby pol-
skie i obce, dawne oraz współczesne kolekcjonerowi, a także duży i zróżnicowany zespół
ceramiki ludowej. Tworzą go obiekty z Kresów Wschodnich (z Podola, Pokucia i Huculsz-
czyzny), wyroby z Podhala, z Krakowskiego i z Lubelszczyzny oraz kaszubska ceramika
Franciszka Necla. Największe zainteresowanie wzbudzała do tej pory ceramika pokucka,
zachowana w liczbie 11 egzemplarzy. Niezwykle interesująca, a przy tym licząca aż 48
obiektów, jest grupa wyrobów ceramiki kaszubskiej, wśród których 41 sygnowanych jest
znakiem warsztatu Franciszka Necla z Chmielna na Pomorzu. Co więcej, niewielu specja-
listów wie o istnieniu tej kolekcji.
Franciszek Necel (1868-1935) pochodził z rodziny o starych tradycjach garncarskich1.
Przybył do Chmielna z Kościerzyny w końcu XIX wieku i rozpoczął praktykę w warsz-
tacie Szczepana Kręczkowskiego. Około 1900 roku ożenił się, a w 1907 roku obok domu
postawił piec i założył własny warsztat (ił. 1). Już wtedy działały na Kaszubach nieliczne
pracownie garncarskie2. Przełom wieków to okres trudny dla tradycyjnego garncarstwa,
którego powolny upadek dostrzegalny jest już od połowy XIX wieku. Garncarze zmuszeni
byli do konkurowania z coraz tańszą i z coraz lepszą produkcją fabryczną, z naczynia-
mi fajansowymi i blaszanymi. Powodowało to upadek wielu warsztatów, a w najlepszym
przypadku ograniczanie produkcji bądź jej dostosowywanie do wymogów nowych od-
biorców. Niektórzy z garncarzy przestawiali się więc na produkcję kafli, inni starali się wy-
konywać ceramikę, która odpowiadałaby gustom mieszkańców miast i była zgodna z ich
1 Opracowania poświęcone sztuce kaszubskiej z reguły wspominają życiorys Franciszka Necla. Jego bio-
gram zamieszczony został także w słownikach biograficznych: A. Bukowski, Necel Franciszek [w:] PSB,
t. XXII, Wrocław 1977, s. 650-651; tenże [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. III,
Gdańsk 1997, s. 300-301.
2 „Gdy w roku 1907 chciałem się zapoznać z rodzimym garncarstwem, bardzo mało już zastałem” -
wspominał Izydor Gulgowski; zob. I. Gulgowski, Garncarstwo na Kaszubach, „Przemysł Rzemiosło
Sztuka” 1924, nr 1, s. 3. Informację tę podaje także Janina Krajewska, która, w związku z organizacją działu
etnograficznego w Muzeum Miejskim w Gdyni, prowadziła w latach 30. XX wieku badania terenowe
na Kaszubach; por. J. Krajewska, Ceramika kaszubska z końca XIX i początku XX w., „Polska Sztuka
Ludowa” 1958, nr 3, s. 157.
Kaszubska ceramika Franciszka Necla
w kolekcji Feliksa Jasieńskiego
Zbiór ceramiki w kolekcji Feliksa Jasieńskiego liczy blisko 300 obiektów. Ceramika sta-
nowiła jednak jedynie margines zainteresowań tego wielkiego kolekcjonera. Okazy, które
go zaintrygowały, nabywał przy okazji podróży czy zwiedzania wystaw, niektóre dostawał
w prezencie. Zgromadził w ten sposób kolekcję ceramiki niezwykle różnorodnej tak pod
względem miejsca powstania, jak i walorów artystycznych. Składają się na nią wyroby pol-
skie i obce, dawne oraz współczesne kolekcjonerowi, a także duży i zróżnicowany zespół
ceramiki ludowej. Tworzą go obiekty z Kresów Wschodnich (z Podola, Pokucia i Huculsz-
czyzny), wyroby z Podhala, z Krakowskiego i z Lubelszczyzny oraz kaszubska ceramika
Franciszka Necla. Największe zainteresowanie wzbudzała do tej pory ceramika pokucka,
zachowana w liczbie 11 egzemplarzy. Niezwykle interesująca, a przy tym licząca aż 48
obiektów, jest grupa wyrobów ceramiki kaszubskiej, wśród których 41 sygnowanych jest
znakiem warsztatu Franciszka Necla z Chmielna na Pomorzu. Co więcej, niewielu specja-
listów wie o istnieniu tej kolekcji.
Franciszek Necel (1868-1935) pochodził z rodziny o starych tradycjach garncarskich1.
Przybył do Chmielna z Kościerzyny w końcu XIX wieku i rozpoczął praktykę w warsz-
tacie Szczepana Kręczkowskiego. Około 1900 roku ożenił się, a w 1907 roku obok domu
postawił piec i założył własny warsztat (ił. 1). Już wtedy działały na Kaszubach nieliczne
pracownie garncarskie2. Przełom wieków to okres trudny dla tradycyjnego garncarstwa,
którego powolny upadek dostrzegalny jest już od połowy XIX wieku. Garncarze zmuszeni
byli do konkurowania z coraz tańszą i z coraz lepszą produkcją fabryczną, z naczynia-
mi fajansowymi i blaszanymi. Powodowało to upadek wielu warsztatów, a w najlepszym
przypadku ograniczanie produkcji bądź jej dostosowywanie do wymogów nowych od-
biorców. Niektórzy z garncarzy przestawiali się więc na produkcję kafli, inni starali się wy-
konywać ceramikę, która odpowiadałaby gustom mieszkańców miast i była zgodna z ich
1 Opracowania poświęcone sztuce kaszubskiej z reguły wspominają życiorys Franciszka Necla. Jego bio-
gram zamieszczony został także w słownikach biograficznych: A. Bukowski, Necel Franciszek [w:] PSB,
t. XXII, Wrocław 1977, s. 650-651; tenże [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. III,
Gdańsk 1997, s. 300-301.
2 „Gdy w roku 1907 chciałem się zapoznać z rodzimym garncarstwem, bardzo mało już zastałem” -
wspominał Izydor Gulgowski; zob. I. Gulgowski, Garncarstwo na Kaszubach, „Przemysł Rzemiosło
Sztuka” 1924, nr 1, s. 3. Informację tę podaje także Janina Krajewska, która, w związku z organizacją działu
etnograficznego w Muzeum Miejskim w Gdyni, prowadziła w latach 30. XX wieku badania terenowe
na Kaszubach; por. J. Krajewska, Ceramika kaszubska z końca XIX i początku XX w., „Polska Sztuka
Ludowa” 1958, nr 3, s. 157.