DOI Artikel:
Dziewulski, Michał: Podstawowe techniki zdobienia tsub japońskich i ich terminologia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26693#0113
112
Michał Dziewulski
nych do dzisiaj tsub w światowych zbiorach. Dzięki wybitnym umiejętnościom wyrabia-
jących je rzemieślników, umiejących niemal dosłownie „malować w metalu”, oraz dzięki
perfekcyjnemu opanowaniu wykorzystywanych materiałów i narzędzi, tsuby szybko uzy-
skały wyjątkowy status na równi z dziełami sztuki. W XIX wieku zachwycili się nimi także
podróżnicy i kolekcjonerzy z Europy i Ameryki. Dziś to właśnie kodógu, z tsubą na czele,
stanowi jedną z największych pasji kolekcjonerskich i artystycznych na świecie.
Muzeum Narodowe w Krakowie dzięki spuściźnie Feliksa Mangghi Jasieńskiego jest
w posiadaniu jednego z największych i najlepszych zbiorów tsub w Polsce. Jasieński prze-
kazał blisko 700 jelców mieczy japońskich, pochodzących w większości z warsztatów czo-
łowych szkół działających w okresie od XV do początku XX wieku. Obiekty te zostały
w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia ocenione przez kustosza z Muzeum Naro-
dowego w Tokio, Nobuo Ogasawarę, jednego z najlepszych znawców mieczy japońskich
oraz kodógu. Dokonał on wstępnej klasyfikacji poszczególnych tsub pod względem szkół
i wstępnej datacji wszystkich obiektów, co znacząco uzupełniło opracowania dokonane
przez kustoszy Działu Sztuki Dalekiego Wschodu Muzeum Narodowego, Zofię Alberową
i Marię Dzieduszycką.
Obecnie jednak zbiór ten wymaga dalszej pracy badawczej. Wiele wcześniejszych usta-
leń należy zweryfikować oraz wzbogacić o bardziej szczegółowe opisy, m.in. technik za-
stosowanych przy wykonaniu i zdobnictwie tsub ze zbioru Jasieńskiego. Techniki bowiem,
odpowiednio rozpoznane, pozwalają w szczególnych przypadkach ustalić lub zawęzić za-
kres poszukiwań przy określaniu szkoły i warsztatu, z jakiego dana tsuba pochodzi. Wie-
dza ta pozwala także badaczowi prawidłowo ocenić wartość artystyczną obiektu. Kwestia
terminologii jest w tym przypadku bardziej złożona niż przy określaniu technik obecnych
w sztuce europejskiej. W Japonii wysoce rozwinięta sztuka dekorowania i obróbki metali4
była ściśle związana z estetyką i innymi gałęziami filozofii, a jako taka podlegała bardzo
szerokim interpretacjom i wytworzyła charakterystyczną terminologię, którą komplikują
nazwy własne poszczególnych twórców lub terminy specyficzne dla konkretnego regionu
Japonii.
Artykuł ten, mający charakter przyczynkarski, nie pretenduje do wyczerpania tematu.
Jego celem jest uporządkowanie kwestii podstawowej terminologii oraz pomoc w rozpo-
znawaniu podstawowych japońskich metod zdobniczych. W artykule tym nie podejmuje
się również kwestii estetyki tsub japońskich, jest to bowiem temat wymagający indywidu-
alnej rozprawy. Warto zaznaczyć, że techniki i ich terminologia opisane poniżej stosują
się w zasadzie do wszystkich dziedzin rzemiosła artystycznego wykorzystującego metale,
tutaj jednak przedstawione zostaną na przykładach tsub, jako grupy najbardziej reprezen-
tatywnej5.
4 Jak zauważył J. Rein (Industries of Japan, London 1889, s. 427), przed otwarciem się kraju na świat
Japończycy w zasadzie opanowali każdą istniejącą sztukę zdobienia metali, czym oszołomili przybyłych
do Japonii Europejczyków. Już sam fakt wynalezienia nie występujących nigdzie indziej na świecie stopów,
jak np. shakudó, świadczy o niebywale wysokim poziomie metalurgii w tym kraju przed wiekami.
5 Tsuby stanowią największą liczbę japońskich zabytków metalowych zachowanych w zbiorach prywat-
nych i muzealnych na świecie. Ponadto wielu znawców rzemiosła japońskiego właśnie jelce mieczy stawia
ponad wszystkie inne wyroby rzemiosła i obróbki metalu.
Michał Dziewulski
nych do dzisiaj tsub w światowych zbiorach. Dzięki wybitnym umiejętnościom wyrabia-
jących je rzemieślników, umiejących niemal dosłownie „malować w metalu”, oraz dzięki
perfekcyjnemu opanowaniu wykorzystywanych materiałów i narzędzi, tsuby szybko uzy-
skały wyjątkowy status na równi z dziełami sztuki. W XIX wieku zachwycili się nimi także
podróżnicy i kolekcjonerzy z Europy i Ameryki. Dziś to właśnie kodógu, z tsubą na czele,
stanowi jedną z największych pasji kolekcjonerskich i artystycznych na świecie.
Muzeum Narodowe w Krakowie dzięki spuściźnie Feliksa Mangghi Jasieńskiego jest
w posiadaniu jednego z największych i najlepszych zbiorów tsub w Polsce. Jasieński prze-
kazał blisko 700 jelców mieczy japońskich, pochodzących w większości z warsztatów czo-
łowych szkół działających w okresie od XV do początku XX wieku. Obiekty te zostały
w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia ocenione przez kustosza z Muzeum Naro-
dowego w Tokio, Nobuo Ogasawarę, jednego z najlepszych znawców mieczy japońskich
oraz kodógu. Dokonał on wstępnej klasyfikacji poszczególnych tsub pod względem szkół
i wstępnej datacji wszystkich obiektów, co znacząco uzupełniło opracowania dokonane
przez kustoszy Działu Sztuki Dalekiego Wschodu Muzeum Narodowego, Zofię Alberową
i Marię Dzieduszycką.
Obecnie jednak zbiór ten wymaga dalszej pracy badawczej. Wiele wcześniejszych usta-
leń należy zweryfikować oraz wzbogacić o bardziej szczegółowe opisy, m.in. technik za-
stosowanych przy wykonaniu i zdobnictwie tsub ze zbioru Jasieńskiego. Techniki bowiem,
odpowiednio rozpoznane, pozwalają w szczególnych przypadkach ustalić lub zawęzić za-
kres poszukiwań przy określaniu szkoły i warsztatu, z jakiego dana tsuba pochodzi. Wie-
dza ta pozwala także badaczowi prawidłowo ocenić wartość artystyczną obiektu. Kwestia
terminologii jest w tym przypadku bardziej złożona niż przy określaniu technik obecnych
w sztuce europejskiej. W Japonii wysoce rozwinięta sztuka dekorowania i obróbki metali4
była ściśle związana z estetyką i innymi gałęziami filozofii, a jako taka podlegała bardzo
szerokim interpretacjom i wytworzyła charakterystyczną terminologię, którą komplikują
nazwy własne poszczególnych twórców lub terminy specyficzne dla konkretnego regionu
Japonii.
Artykuł ten, mający charakter przyczynkarski, nie pretenduje do wyczerpania tematu.
Jego celem jest uporządkowanie kwestii podstawowej terminologii oraz pomoc w rozpo-
znawaniu podstawowych japońskich metod zdobniczych. W artykule tym nie podejmuje
się również kwestii estetyki tsub japońskich, jest to bowiem temat wymagający indywidu-
alnej rozprawy. Warto zaznaczyć, że techniki i ich terminologia opisane poniżej stosują
się w zasadzie do wszystkich dziedzin rzemiosła artystycznego wykorzystującego metale,
tutaj jednak przedstawione zostaną na przykładach tsub, jako grupy najbardziej reprezen-
tatywnej5.
4 Jak zauważył J. Rein (Industries of Japan, London 1889, s. 427), przed otwarciem się kraju na świat
Japończycy w zasadzie opanowali każdą istniejącą sztukę zdobienia metali, czym oszołomili przybyłych
do Japonii Europejczyków. Już sam fakt wynalezienia nie występujących nigdzie indziej na świecie stopów,
jak np. shakudó, świadczy o niebywale wysokim poziomie metalurgii w tym kraju przed wiekami.
5 Tsuby stanowią największą liczbę japońskich zabytków metalowych zachowanych w zbiorach prywat-
nych i muzealnych na świecie. Ponadto wielu znawców rzemiosła japońskiego właśnie jelce mieczy stawia
ponad wszystkie inne wyroby rzemiosła i obróbki metalu.