DOI Artikel:
Nowak, Janusz: Kraków w spotkaniu z Japonią i jej kultura̜ na przełomie XIX i XX wieku: Udział prasy w recepcji sztuki i kultury japońskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26693#0131
130 Janusz S. Nowak
rolę odegrał tutaj Uniwersytet Jagielloński, odzyskujący status pierwszej wyższej uczel-
ni na ziemiach polskich. Uzupełnieniem działalności Uniwersytetu Jagiellońskiego
w rozwoju nauki i badań była utworzona w 1873 roku Akademia Umiejętności - jako
korporacja uczonych i badaczy z różnych dziedzin naukowych, grupująca także profe-
sorów Uniwersytetu i uczonych z zagranicy. Obydwie instytucje miały niepodważalny
wpływ na wykształcenie elit, które przygotowały pokolenie zdolne „wybić się na nie-
podległość”.
Kraków szybko zmieniał swoje oblicze polityczne, kulturalne i demograficzne. Mia-
sto podzielone na osiem dzielnic w 1857 roku powiększało się o sąsiednie tereny, w tym
Kazimierz, który powoli wytworzył swoje własne elity z mniejszości polskiej i przeważa-
jącej większości żydowskiej, rozwijał instytucje samorządowe, stymulując rozwój nowej
warstwy urzędniczej. Stałym elementem demografii miasta było od dawna środowisko
arystokratyczno-ziemiańskie, właściciele dworów oraz pałaców miejskich i podmiejskich,
w wielu przypadkach zasilający środowiska uniwersyteckie.
Wydarzeniami wysokiej kultury żyły elity Krakowa, ale także warstwa urzędnicza,
średnie i drobne mieszczaństwo. Tworzące się środowiska robotnicze na terenach pod-
miejskich, tuż poza granicami administracyjnymi Krakowa (Grzegórzki, Podgórze, Dęb-
niki, Ludwinów), nie bez pewnych trudności (głównie ekonomiczno-socjologicznych)
wchodziły w orbitę kulturalnych wpływów instytucji kulturotwórczych miasta. W środo-
wiskach tych od lat osiemdziesiątych XIX wieku świadomość kształtowana była coraz
częściej przez zawłaszczające to środowisko partie socjalistyczne, mające na celu ciągłe
poszerzanie wpływów wśród swego przyszłego elektoratu. Uprzemysłowienie dzielnic
robotniczych miasta powodowało imigrację ludności zamiejscowej, głównie z biednych
terenów podgórskich, która stawała się raczej klientelą folkloru festynów miejskich i ludo-
wych, organizowanych na placach, wokół kościołów i w parkach miejskich w ciągu całego
roku.
Liberalna polityka Wiednia i wynikająca z niej względna swoboda polityczna spowo-
dowały, że Kraków - na nowo - z autentycznymi pamiątkami, katedrą, grobami królów
polskich stał się miejscem pielgrzymek narodowych i religijnych z zaboru rosyjskiego
i pruskiego. Tu - mimo wyraźnego konserwatyzmu - oddychało się polskością, do której
nieskrępowany dostęp był szokiem dla Polaków przybywających z innych zaborów. Tu
można było organizować i celebrować swobodnie ważne narodowe rocznice (1873 - czte-
rystulecie urodzin Mikołaja Kopernika; 1880 - czterystulecie śmierci Jana Długosza; 1883
- dwustulecie odsieczy wiedeńskiej; 1884 - trzystulecie śmierci Jana Kochanowskiego)
oraz wydarzenia (utworzenie Krypty Zasłużonych na Skałce i pierwsze w niej pochów-
ki: Jana Długosza, Lucjana Siemieńskiego i Wincentego Pola). Tłumy ściągały, aby brać
udział w pogrzebach, niczym manifestacjach narodowych - tak było m.in. przy powtór-
nych pochówkach króla Kazimierza Wielkiego (1869) i Adama Mickiewicza (1890) oraz
podczas pogrzebów: Józefa Ignacego Kraszewskiego (1887), Jana Matejki (1893) czy Mar-
celiny Czartoryskiej, wielkiej społeczniczki i pianistki (1894).
Kraków tego czasu to także elity naukowe (uniwersyteckie) i środowisko studenckie,
które wnosiło w miasto nowe idee i młodzieńczy żywioł. To również gremia skupione
przede wszystkim wokół Szkoły Sztuk Pięknych (w 1873 za czasów Jana Matejki uzyska-
ła samodzielność, a za czasów Juliana Fałata, w 1900, zdobyła status akademii). Osobną
rolę odegrał tutaj Uniwersytet Jagielloński, odzyskujący status pierwszej wyższej uczel-
ni na ziemiach polskich. Uzupełnieniem działalności Uniwersytetu Jagiellońskiego
w rozwoju nauki i badań była utworzona w 1873 roku Akademia Umiejętności - jako
korporacja uczonych i badaczy z różnych dziedzin naukowych, grupująca także profe-
sorów Uniwersytetu i uczonych z zagranicy. Obydwie instytucje miały niepodważalny
wpływ na wykształcenie elit, które przygotowały pokolenie zdolne „wybić się na nie-
podległość”.
Kraków szybko zmieniał swoje oblicze polityczne, kulturalne i demograficzne. Mia-
sto podzielone na osiem dzielnic w 1857 roku powiększało się o sąsiednie tereny, w tym
Kazimierz, który powoli wytworzył swoje własne elity z mniejszości polskiej i przeważa-
jącej większości żydowskiej, rozwijał instytucje samorządowe, stymulując rozwój nowej
warstwy urzędniczej. Stałym elementem demografii miasta było od dawna środowisko
arystokratyczno-ziemiańskie, właściciele dworów oraz pałaców miejskich i podmiejskich,
w wielu przypadkach zasilający środowiska uniwersyteckie.
Wydarzeniami wysokiej kultury żyły elity Krakowa, ale także warstwa urzędnicza,
średnie i drobne mieszczaństwo. Tworzące się środowiska robotnicze na terenach pod-
miejskich, tuż poza granicami administracyjnymi Krakowa (Grzegórzki, Podgórze, Dęb-
niki, Ludwinów), nie bez pewnych trudności (głównie ekonomiczno-socjologicznych)
wchodziły w orbitę kulturalnych wpływów instytucji kulturotwórczych miasta. W środo-
wiskach tych od lat osiemdziesiątych XIX wieku świadomość kształtowana była coraz
częściej przez zawłaszczające to środowisko partie socjalistyczne, mające na celu ciągłe
poszerzanie wpływów wśród swego przyszłego elektoratu. Uprzemysłowienie dzielnic
robotniczych miasta powodowało imigrację ludności zamiejscowej, głównie z biednych
terenów podgórskich, która stawała się raczej klientelą folkloru festynów miejskich i ludo-
wych, organizowanych na placach, wokół kościołów i w parkach miejskich w ciągu całego
roku.
Liberalna polityka Wiednia i wynikająca z niej względna swoboda polityczna spowo-
dowały, że Kraków - na nowo - z autentycznymi pamiątkami, katedrą, grobami królów
polskich stał się miejscem pielgrzymek narodowych i religijnych z zaboru rosyjskiego
i pruskiego. Tu - mimo wyraźnego konserwatyzmu - oddychało się polskością, do której
nieskrępowany dostęp był szokiem dla Polaków przybywających z innych zaborów. Tu
można było organizować i celebrować swobodnie ważne narodowe rocznice (1873 - czte-
rystulecie urodzin Mikołaja Kopernika; 1880 - czterystulecie śmierci Jana Długosza; 1883
- dwustulecie odsieczy wiedeńskiej; 1884 - trzystulecie śmierci Jana Kochanowskiego)
oraz wydarzenia (utworzenie Krypty Zasłużonych na Skałce i pierwsze w niej pochów-
ki: Jana Długosza, Lucjana Siemieńskiego i Wincentego Pola). Tłumy ściągały, aby brać
udział w pogrzebach, niczym manifestacjach narodowych - tak było m.in. przy powtór-
nych pochówkach króla Kazimierza Wielkiego (1869) i Adama Mickiewicza (1890) oraz
podczas pogrzebów: Józefa Ignacego Kraszewskiego (1887), Jana Matejki (1893) czy Mar-
celiny Czartoryskiej, wielkiej społeczniczki i pianistki (1894).
Kraków tego czasu to także elity naukowe (uniwersyteckie) i środowisko studenckie,
które wnosiło w miasto nowe idee i młodzieńczy żywioł. To również gremia skupione
przede wszystkim wokół Szkoły Sztuk Pięknych (w 1873 za czasów Jana Matejki uzyska-
ła samodzielność, a za czasów Juliana Fałata, w 1900, zdobyła status akademii). Osobną