DOI Heft:
Komunikaty / Reports
DOI Artikel:Róg, Rafał: Kafle z herbem Nałęcz
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.31061#0309
Rafał Róg
Muzeum Narodowe w Krakowie
Kafle z herbem Nałęcz1
Trzy miejsca w Muzeum Narodowym w Krakowie mogą poszczycić się posiadaniem kafli
z godłem Nałęcz. Jeden z tych kafli znajduje się w stałej ekspozycji Galerii Rzemiosła Arty-
stycznego w Gmachu Głównym MNK. Drugi zestaw tworzy para kafli płytowych w Domu
Jana Matejki, uzupełnionych odcinkami kafli gzymsowych. Trzeci zaś egzemplarz, poje-
dynczy, uzupełnia Zbiory Książąt Czartoryskich. Te gliniane okruchy przeszłości, przed-
nie wyroby polskiego garncarstwa, nietuzinkowe przykłady rodzimego rzemiosła arty-
stycznego doby Wazów, są przedmiotem niniejszego słowa.
Barokowy typ kafla z herbem Nałęcz stanowi od strony zewnętrznej ozdobna płytka,
połączona z wewnętrznym kołnierzem. Kafel płytowy z centralnym motywem heraldycz-
nym przypomina kształtem kaseton. Krawędzie ujmuje krajnik, jakby z zapóźnionym
motywem wolich oczu, ale w wersji uproszczonej. Ten element postrzegać należy jako
reminiscencję wzornictwa renesansowego, przejętą przez manieryzm i przekazaną stylis-
tyce barokowej. Brzeg wyznaczający ramy prostokątnej kompozycji kafla utrzymany jest
w tonacjach niebiesko-białych. Wewnętrzne pole prostokąta dodatkowo podkreśla kolor
żółty, przewijający się również wśród chrząstkowo-małżowinowych ornamentów kartu-
sza. Wśród nich znajdujemy główki aniołków (putt). Całość wewnętrznej kompozycji ka-
fla wieńczy zielony kapelusz z dwunastoma (po sześć z każdej strony) chwastami.
Wśród starannie skomponowanych ornamentów w omawianym typie kafla, repre-
zentowanym przez kilka zachowanych egzemplarzy, dostrzeżemy monogram biskupi:
„Pjetrus] Gjembicki] Ejpiscopus] C[racoviensis] D[ux] S[everiae]” (niekiedy Severien-
sis) - Piotr Gembicki Biskup Krakowski Książę Siewierski. Kluczowym elementem, który
znajduje się w punkcie centralnym kafla, jest owalna tarcza herbowa wypełniona godłem
o zawołaniu Nałęcz. Ten krągły przedmiot z dwoma sterczynkami, zobrazowany w kaflu
reliefem, miał przypominać chustę w typie lnianego ręcznika do skręcania i zawiązania
na głowie. Godło było znakiem rodowym Piotra Gembickiego (1642-1657), zaadapto-
1 Niniejszy tekst jest skróconą wersją powstającego opracowania (z pełnym aparatem naukowym) na te-
mat kafli z herbem Nałęcz w kontekście historycznym i artystycznym. Autor pragnie złożyć podzięko-
wania za życzliwe udostępnienie obiektów kaflarskich w Muzeum Narodowym w Krakowie kustoszom:
Bożenie Kostuch (Dział Rzemiosła Artystycznego w Gmachu Głównym MNK), Marcie Kłak-Ambroż-
kiewicz (Dom Jana Matejki), Annie Lebet-Minakowskiej i Janowi Jakubowi Dreścikowi (Dział Rzemio-
sła Artystycznego Zbiorów Książąt Czartoryskich). Wyrażam także wdzięczność kustosz Beacie Frątczak
(Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego) za udostępnienie trzech egzemplarzy kafli z herbem Nałęcz.
Muzeum Narodowe w Krakowie
Kafle z herbem Nałęcz1
Trzy miejsca w Muzeum Narodowym w Krakowie mogą poszczycić się posiadaniem kafli
z godłem Nałęcz. Jeden z tych kafli znajduje się w stałej ekspozycji Galerii Rzemiosła Arty-
stycznego w Gmachu Głównym MNK. Drugi zestaw tworzy para kafli płytowych w Domu
Jana Matejki, uzupełnionych odcinkami kafli gzymsowych. Trzeci zaś egzemplarz, poje-
dynczy, uzupełnia Zbiory Książąt Czartoryskich. Te gliniane okruchy przeszłości, przed-
nie wyroby polskiego garncarstwa, nietuzinkowe przykłady rodzimego rzemiosła arty-
stycznego doby Wazów, są przedmiotem niniejszego słowa.
Barokowy typ kafla z herbem Nałęcz stanowi od strony zewnętrznej ozdobna płytka,
połączona z wewnętrznym kołnierzem. Kafel płytowy z centralnym motywem heraldycz-
nym przypomina kształtem kaseton. Krawędzie ujmuje krajnik, jakby z zapóźnionym
motywem wolich oczu, ale w wersji uproszczonej. Ten element postrzegać należy jako
reminiscencję wzornictwa renesansowego, przejętą przez manieryzm i przekazaną stylis-
tyce barokowej. Brzeg wyznaczający ramy prostokątnej kompozycji kafla utrzymany jest
w tonacjach niebiesko-białych. Wewnętrzne pole prostokąta dodatkowo podkreśla kolor
żółty, przewijający się również wśród chrząstkowo-małżowinowych ornamentów kartu-
sza. Wśród nich znajdujemy główki aniołków (putt). Całość wewnętrznej kompozycji ka-
fla wieńczy zielony kapelusz z dwunastoma (po sześć z każdej strony) chwastami.
Wśród starannie skomponowanych ornamentów w omawianym typie kafla, repre-
zentowanym przez kilka zachowanych egzemplarzy, dostrzeżemy monogram biskupi:
„Pjetrus] Gjembicki] Ejpiscopus] C[racoviensis] D[ux] S[everiae]” (niekiedy Severien-
sis) - Piotr Gembicki Biskup Krakowski Książę Siewierski. Kluczowym elementem, który
znajduje się w punkcie centralnym kafla, jest owalna tarcza herbowa wypełniona godłem
o zawołaniu Nałęcz. Ten krągły przedmiot z dwoma sterczynkami, zobrazowany w kaflu
reliefem, miał przypominać chustę w typie lnianego ręcznika do skręcania i zawiązania
na głowie. Godło było znakiem rodowym Piotra Gembickiego (1642-1657), zaadapto-
1 Niniejszy tekst jest skróconą wersją powstającego opracowania (z pełnym aparatem naukowym) na te-
mat kafli z herbem Nałęcz w kontekście historycznym i artystycznym. Autor pragnie złożyć podzięko-
wania za życzliwe udostępnienie obiektów kaflarskich w Muzeum Narodowym w Krakowie kustoszom:
Bożenie Kostuch (Dział Rzemiosła Artystycznego w Gmachu Głównym MNK), Marcie Kłak-Ambroż-
kiewicz (Dom Jana Matejki), Annie Lebet-Minakowskiej i Janowi Jakubowi Dreścikowi (Dział Rzemio-
sła Artystycznego Zbiorów Książąt Czartoryskich). Wyrażam także wdzięczność kustosz Beacie Frątczak
(Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego) za udostępnienie trzech egzemplarzy kafli z herbem Nałęcz.