Museum Narodowe w Krakowie [Hrsg.]: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie (N.S. 7.2014)

Monika Czapska

przez pryzmat walorów artystycznych, zostają osadzone w szerszym kontekście i są roz-
patrywane w powiązaniu z ich pierwotną funkcją, co również pozwala spojrzeć na nie
z nieco innej perspektywy.
Chęć zaprezentowania dzieł sztuki w taki sposób, aby wyeksponować i niejako przy-
wrócić im pierwotną funkcję i znaczenie, przyświecała twórcom wystawy „Virtus et splen-
dor. Sztuka w życiu Włochów XIV-XVII wieku”, która od końca grudnia 2013 do końca
marca 2014 prezentowana była w Zielonej Bramie w Gdańsku. Organizatorami przedsię-
wzięcia były Muzeum Narodowe w Gdańsku oraz Fundacja Książąt Czartoryskich w Kra-
kowie, a jego pomysłodawcą i kuratorem profesor historii sztuki na Uniwersytecie Gdań-
skim, dr hab. Marcin Kaleciński, znawca nowożytnego malarstwa europejskiego, specjali-
sta w zakresie sztuki włoskiej. Autorem oprawy plastycznej był gdański architekt Tomasz
Gzowski. Na ekspozycję, ulokowaną w jednej tylko sali, złożyło się niespełna osiemdzie-
siąt obiektów, niemal w całości pochodzących ze zbiorów Fundacji Książąt Czartoryskich,
uzupełnionych o pojedyncze eksponaty należące do Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Przestrzeń wystawiennicza została starannie zaaranżowana i podzielona na dwie zasad-
nicze części: dom i kościół, którym przyporządkowano poszczególne dzieła sztuki. Oma-
wiając wystawę, kierować się będziemy tym podziałem.

Prolog, czyli Władysław Czartoryski jako kolekcjoner dzieł sztuki
Wystawa „Virtus et splendor” pomyślana została jako opowieść o tym, jaką rolę w życiu
Włochów na przestrzeni kilku stuleci odgrywała sztuka. Z pewnością był to jej głów-
ny temat, ale nie jedyny. Skonstruowanie ekspozycji na podstawie niemal wyłącznie
rodzinnych zbiorów Czartoryskich, przede wszystkim stworzonej przez Władysława
Czartoryskiego kolekcji włoskiego malarstwa wczesnorenesansowego, siłą rzeczy mu-
siało stać się przyczynkiem do rozważań nad tradycjami polskiego kolekcjonerstwa.
Książę mniej więcej od lat 50. XIX w. gromadził dzieła włoskich prymitywów, budując
spójny zespół, programowo odrębny względem rodzinnych zasobów2. W przeciwień-
stwie do wcześniejszych zbiorów Czartoryskich, zwłaszcza kolekcji puławskiej, będącej
istotnym, acz nieco naiwnym zestawem pamiątek o bardzo szerokim profilu i często
wątpliwej proweniencji, w której nie tyle względy artystyczne eksponatów, ile ich war-
tość sentymentalna miała kluczowe znaczenie, zbiór Władysława Czartoryskiego był
wysoce wyspecjalizowany i nastawiony na gromadzenie dzieł najwyższej klasy. Tworzo-
ny z dużą ambicją i naukowym zacięciem, przy pomocy marszandów, antykwariuszy
i znawców sztuki, świadczył o erudycji polskiego arystokraty, jego wysublimowanym
guście i dobrym oku, a także doskonałej znajomości tendencji i mód panujących w eu-
ropejskim kolekcjonerstwie3.

2 A. Andrzej ewska-Zaj ąc, Kolekcja włoskich prymitywów księcia Władysława Czartoryskiego na tle
europejskim [w:] Virtus et splendor. Sztuka w życiu Włochów XIV-XVII w. Wystawa ze zbiorów Fundacji
XX. Czartoryskich. Katalog wystawy, red. M. Kaleciński, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Zielona
Brama, 31 XII 2013 - 30 III 2014, Gdańsk 2014, s. 38.

3 Ibidem, s. 40.