Museum Narodowe w Krakowie [Hrsg.]: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie (N.S. 7.2014)

yirtus et splendor. Sztuka w życiu Włochów XIV-XVII wieku” 335

rze naukowym, skoncentrowanych na tej sferze życia mieszkańców, zwłaszcza mieszka-
nek Italii, w tym studia genderowe11. Wystawa „Virtus et splendor” wraz z towarzyszącym
jej katalogiem wpisała się zatem w szeroki nurt wciąż intensywnie prowadzonych badań.
Na ekspozycji zgromadzono niewielki, ale bardzo interesujący zestaw obiektów związa-
nych z najważniejszymi dla kobiet rytami przejścia: narzeczeństwem, małżeństwem i ma-
cierzyństwem, dla których naturalną scenerią była komnata sypialna.
Można było zatem podziwiać panele pochodzące ze skrzyń wiannych (cassone), zama-
wianych przez mężczyzn z okazji ślubu i służących do uroczystego przeniesienia kobiece-
go posagu do domu małżonka, ustawianych następnie w sypialni po jednej i drugiej stro-
nie małżeńskiego łoża, wykorzystywanych do przechowywania i siedzenia12. W XV w. był
to jeden z najważniejszych elementów umeblowania, pokryty nieraz bardzo wyszukaną
i atrakcyjną wizualnie dekoracją, często zawierającą motywy heraldyczne nowożeńców13.
Przedstawienia umieszczane na frontale skrzyni, przeważnie sceny klasyczne zaczerp-
nięte z literatury antycznej, nierzadko we współczesnym kostiumie14, przez dzisiejszych
badaczy postrzegane są jako element kształtowania postaw i edukacji, zwłaszcza kobiet
i dzieci, które - patrząc codziennie na postacie uosabiające cnoty i wartości propagowane
przez ówczesne społeczeństwo (w zasadzie przez jego męską część) - miały czerpać z nich
przykład i budować swe morale. Doskonale ilustrował to zaprezentowany na gdańskiej
wystawie panel Maestra di Ladislao Durazzo przedstawiający historię Lukrecji. Opowieść
o kobiecie, która - padłszy ofiarą męskiej pożądliwości, w dodatku będącej konsekwencją
przewrotnej rywalizacji - popełniła samobójstwo w myśl zasady mało mori quam foedari
(wolę śmierć niż hańbę), traktowana była jako exemplum czystości15. Szkoda, że ze wzglę-
dów konserwatorskich nie udało się sprowadzić z Krakowa XIX-wiecznej neorenesanso-
wej skrzyni, w którą wtórnie wmontowano omawiany panel, bo choć stanowi ona dodatek
późniejszy, doskonale sprawdziłaby się na ekspozycji, dając pojęcie o wyglądzie i kon-
strukcji cassone. Umieszczone zaś na ścianie pośród innych obrazów frontale, w dodatku
nieopatrzone informacją o swej pierwotnej funkcji, nie mogło tego dokonać.
Pouczającą, budującą rolę dla mieszkańców renesansowej Italii pełniły także obrazy za-
wieszane na ścianach na poziomie wzroku domowników, co zapewniało ich lepszy ogląd
i z pewnością wzmacniało siłę wyrazu. Na gdańskiej wystawie obok wzmiankowanej już
Lukrecji znalazły się także przedstawienia bohaterek, takich jak Porcja (Niccoló Giolfino
Porcja i Brutus) czy Judyta (Judyta z głową Holofernesa), stanowiące żeńskie exempla vir-

11 Z nowszych prac wymienić można chociażby: C. Baskins, Cassone Painting, Humanism and
Gender in Early Modern Italy, Cambridge 1998; Gender and Society in Renaissance Italy, eds. J.C. Brown,
R.C. Davis, London 1998; P. Tinagli, Women in Italian Renaissance Art: Gender, Representation,
Identity, Manchester 1997; V. Cox, Gender and Eloąuence in Ercole de Robertis „Brutus and Portia”,
„Renaissance Quarterly”, 2009, nr 62(1), s. 61-101.
12 M. Mielnik, Kobieta w zwierciadle przedmiotów: narzeczeństwo, małżeństwo i macierzyństwo
wXV-wiecznej Italii [w:] Virtus et splendor..., s. 55-56.
13 J. Pope-Hennessy, K. Christiansen, Secular Painting in 15th-century Tuscany: Birth Trays,
Cassone Panels, and Portraits, „The Metropolitan Museum of Art Bulletin”, 1980, t. 38, nr 1, s. 4, 12.
14 Ibidem, s. 12.
15 M. Kaleciński, op. cit., s. 21.