Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (15,2.1971)

W przeciwieństwie do tych pejzaży górskich, akwaforta z widokiem wioski wśród lasów,
należąca do tego samego cyklu, ukazuje zaciszny płaski krajobraz brabancki.

Cykl Małe pejzaże brabanckie i campine to liryczny zespół podpatrzonych zakątków wsi
z XVI w.: szerokich dróg z nielicznymi podróżnymi, chat, posiadłości ziemskich i sennych wia-
traków wśród pól. Drobny sztafaż figularny daje obraz codziennej ludzkiej krzątaniny przy
zajęciach gospodarskich. Widoki te ukazały się w kilku wydawnictwach z XVI i XVII w. co
świadczy o ich wielkim powodzeniu wśród odbiorców.

Brak w zbiorach Muzeum Narodowego, trzeciego dużego zespołu z serii okrętów morskich.
W rycinach tych P. Bruegel oddał z wielką precyzją konstrukcję i uzbrojenie statków wojennych.

Prace o tematyce rodzajowej i alegorycznej są reprezentowane dwoma cennymi planszami:
Alchemik rytowany przez Ph. Galle'a i Elck wykonany przez P. van der Heydena. W scenie pierw-
szej autor przedstawił smutny los poszukiwacza złota, który z boleśnie skrzywioną twarzą wrzuca
ostatnią monetę do tygla. Za oknem widzimy go wraz z całą rodziną stojącego pod przytułkiem.

W rycinie Elck (Każdy) łaciński napis umieszczony u dołu wyraża jej treść w tych słowach:
„Każdy szuka wszędzie swojej korzyści, jKażdy szuka samego siebie we wszystkim co czyniL
Każdy widzi wszędzie tylko swoją własną korzyść. Jeden ciągnie ku sobie, drugi ciągnie ku sobie,
każdy ma te same żądze". W kompozycji tej jest obraz wiszący na ścianie po lewej stronie, który
przedstawia błazna patrzącego w lustro i flamandzki napis: „Nikt sam siebie nie zna".

Cykl Siedem cnót w rycinach Philippe Galle'a oddaje bogactwo obrazów obyczajowych towa-
rzyszących tradycyjnym personifikacjom cnót. W planszy Wiara widzimy wnętrze kościoła ze
zgromadzonymi przy kazalnicy słuchaczami, a równocześnie obok celebrowane są sakramenty.
Nadzieja w ujęciu P. Bruegla ukazuje różne sytuacje w życiu człowieka na lądzie i na morzu,
w których on liczy więcej na własne siły niż na Opatrzność. Atrybuty cnoty nadziei to łopata
zdobywająca plony dla rolnika, tradycyjna kotwica i ul pszczeli będący wyrazem aktywności.
W cnocie miłości bliźniego widzimy ilustrację siedmiu uczynków miłosierdzia. Plansza z cnotą
sprawiedliwości jest zarazem obrazem tortur stosowanych w XVI w. ukazanych z drastyczną
dokładnością. Roztropność jest ilustracją ludzkiej przezorności w sprawach gospodarstwa do-
mowego i w przewidywaniu przyszłości przez chorego dyktującego swój testament. Męstwo
przedstawione jest z pokonanym smokiem, stojące na tle pola bitwy i fortecy, wokół której kłębią
się drobne postacie ludzi walczących z potworami. W cnocie umiarkowania Tolnay widzi wy-
obrażenie siedmiu sztuk wyzwolonych. Ich przedstawiciele są narysowani w sposób przejaskra-
wiony, podczas wykonywania swych zajęć. Tak na przykład astronom mierzy odległość pomiędzy
księżycem i gwiazdami przy pomocy dużego cyrkla, a architekt w akrobatycznej pozie bada
wymiary kolumny.

Brak w naszym zbiorze cyklu siedmiu grzechów głównych, które odznaczają się diaboliczną
scenerią. Monstra i czarownice występują w rycinie, której temat został zaczerpnięty z średnio-
wiecznej Złotej Legendy, w scenie Święty Jakub u czarnoksiężnika Hermogenesa.

Również bogate w przenośnie i monstra są sceny Kuszenie Świętego Antoniego i Sąd Osta-

8