DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0031
Kula ziemska jest specjalną formą tronu Chrystusa, późniejszą odmianą tronu — nieba,
znanego z siedmiu zastosowań na sarkofagach z ok. połowy IV w.116. Znacznie częściej kula
ziemska występuje w monumentalnym malarstwie:
— w scenie aklamacji :
Rzym, absyda kościoła S. Agata dei Goti117,
Parenzo, Basilica Eufrasiana (łuk triumfalny)118.
— w scenie prezentacji:
Rzym, S. Lorenzo (łuk triumfalny)119,
Rzym, S. Teodoro (absyda)120,
Ravenna, S. Vitale (absyda)121.
— w scenie Traditio legis:
Neapol, S. Giovanni in fonte122.
W absydzie rzymskiej bazyliki św. Piotra znajdowała się mozaika, powstała w czasach Kon-
stantyna, odnawiana z polecenia papieża Innocentego III (1198—1216), zaś w 1592 r. zniszczona
i znana obecnie z freskowej kopii sporządzonej przed zniszczeniem123. Pośrodku raju Chrystus
w czerwonym stroju triumfalnym siedzi w pozycji frontalnej na tronie, lewą dłoń opiera na zam-
kniętej księdze, a prawą unosi w geście przemawiania. Chrystusowi asystują dwaj principes aposto-
lorum: Piotr z lewej, a Paweł z prawej strony (il. 5). Ta trójosobowa kompozycja powtarza późno-
antyczny typ obrazu reprezentacyjnego, stosowany przede wszystkim w przedstawieniu majesta-
tycznie tronującego władcy, a także f ilozofa-nauczyciela z dwoma słuchaczami lub poety pomiędzy
116 G e г к e, Christus, jw., s. 36; malowidło ścienne z VII w., Latmos k. Heraklei: I h m, jw., s. 190—191 ;
R. Berger, Die Darstellung des thronenden Christus in der romanischen Kunst. Reutlingen 1926, s. 91, il. 55;
F. R a d e m а с h e r, Der thronende Christus der Chorschranken aus Gustorf. Eine ikonographische Unter-
suchung. Kôln-Graz 1964, s. 85, il. 49.
117 1 h m, jw., nr XVI; Waetzoldt, Die Kopien, jw., s. 28, il. 7.
118 Ihm, jw., nr XXVI.
119 Ihm, jw., nr VI.
120 Ihm, jw.,nr VII.
121 Ihm, jw., nr XXIV; F. W. De ich mann, Friihchristliche Bauten und Mosaiken von Ravenna.
Baden-Baden 1958, il. 311, 351 ; G. Bovin i, Ravenne. Paris 1971, il. 73.
122 J.-L. M a i e r, Le baptistère de Naples et ses mosaiques. Étude historique et iconographique. (Paradosis.
Études de littérature et de théologie anciennes, XIX), Fribourg 1964, s. 42—43, tabl. VIII.
123 E. К i r s с h b a u m, Die Gràber der Apostelfùrsten, Frankfurt a.M., 1957, il. 29 (rekonstrukcja z czasu
Konstantyna W.), il. 32 (rekonstrukcja prezbiterium z czasu Grzegorza W.); W. N. Schumacher, Eine
rômische Apsiskomposition. Rômische Quartalschrift, jw., LIV, 1959, s. 148—178: Die Apsis von Alt-St.
Peter; F. W. D e i с h m a n n, Byzantinische Zeitschrift, LIV, 1961, s. 228—229 krytycznie mówił ten artykuł,
którego większa część poświęcona jest średniowiecznej kopii mozaiki i przypuszczeniom, w jakim stopniu zawiera
ona jeszcze kompozycję z IV w. i obraca się w samych hipotezach, ponieważ mozaika nie zachowała się; Waet-
zoldt, Die Kopien, jw., kat. nr 943, il. 490; О а к e s h o 11, Die Mosaiken, jw., s. 75—79: Alt-St. Peter.
Die Konstantinischen Fragmente in der Basilika, il. 29—31.
27
znanego z siedmiu zastosowań na sarkofagach z ok. połowy IV w.116. Znacznie częściej kula
ziemska występuje w monumentalnym malarstwie:
— w scenie aklamacji :
Rzym, absyda kościoła S. Agata dei Goti117,
Parenzo, Basilica Eufrasiana (łuk triumfalny)118.
— w scenie prezentacji:
Rzym, S. Lorenzo (łuk triumfalny)119,
Rzym, S. Teodoro (absyda)120,
Ravenna, S. Vitale (absyda)121.
— w scenie Traditio legis:
Neapol, S. Giovanni in fonte122.
W absydzie rzymskiej bazyliki św. Piotra znajdowała się mozaika, powstała w czasach Kon-
stantyna, odnawiana z polecenia papieża Innocentego III (1198—1216), zaś w 1592 r. zniszczona
i znana obecnie z freskowej kopii sporządzonej przed zniszczeniem123. Pośrodku raju Chrystus
w czerwonym stroju triumfalnym siedzi w pozycji frontalnej na tronie, lewą dłoń opiera na zam-
kniętej księdze, a prawą unosi w geście przemawiania. Chrystusowi asystują dwaj principes aposto-
lorum: Piotr z lewej, a Paweł z prawej strony (il. 5). Ta trójosobowa kompozycja powtarza późno-
antyczny typ obrazu reprezentacyjnego, stosowany przede wszystkim w przedstawieniu majesta-
tycznie tronującego władcy, a także f ilozofa-nauczyciela z dwoma słuchaczami lub poety pomiędzy
116 G e г к e, Christus, jw., s. 36; malowidło ścienne z VII w., Latmos k. Heraklei: I h m, jw., s. 190—191 ;
R. Berger, Die Darstellung des thronenden Christus in der romanischen Kunst. Reutlingen 1926, s. 91, il. 55;
F. R a d e m а с h e r, Der thronende Christus der Chorschranken aus Gustorf. Eine ikonographische Unter-
suchung. Kôln-Graz 1964, s. 85, il. 49.
117 1 h m, jw., nr XVI; Waetzoldt, Die Kopien, jw., s. 28, il. 7.
118 Ihm, jw., nr XXVI.
119 Ihm, jw., nr VI.
120 Ihm, jw.,nr VII.
121 Ihm, jw., nr XXIV; F. W. De ich mann, Friihchristliche Bauten und Mosaiken von Ravenna.
Baden-Baden 1958, il. 311, 351 ; G. Bovin i, Ravenne. Paris 1971, il. 73.
122 J.-L. M a i e r, Le baptistère de Naples et ses mosaiques. Étude historique et iconographique. (Paradosis.
Études de littérature et de théologie anciennes, XIX), Fribourg 1964, s. 42—43, tabl. VIII.
123 E. К i r s с h b a u m, Die Gràber der Apostelfùrsten, Frankfurt a.M., 1957, il. 29 (rekonstrukcja z czasu
Konstantyna W.), il. 32 (rekonstrukcja prezbiterium z czasu Grzegorza W.); W. N. Schumacher, Eine
rômische Apsiskomposition. Rômische Quartalschrift, jw., LIV, 1959, s. 148—178: Die Apsis von Alt-St.
Peter; F. W. D e i с h m a n n, Byzantinische Zeitschrift, LIV, 1961, s. 228—229 krytycznie mówił ten artykuł,
którego większa część poświęcona jest średniowiecznej kopii mozaiki i przypuszczeniom, w jakim stopniu zawiera
ona jeszcze kompozycję z IV w. i obraca się w samych hipotezach, ponieważ mozaika nie zachowała się; Waet-
zoldt, Die Kopien, jw., kat. nr 943, il. 490; О а к e s h o 11, Die Mosaiken, jw., s. 75—79: Alt-St. Peter.
Die Konstantinischen Fragmente in der Basilika, il. 29—31.
27