DOI article:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0042
pomiędzy typem ludzkim i początkiem ewangelii Mateusza podającej długi rodowód Chrystusa,
oraz typ orła z początkiem ewangelii Jana, który wznosi się w niebotyczne sfery boskiej pre-
egzystencji Logosu. Natomiast przydzielenie wołu Łukaszowi musiało nie uwzględnić tego,
że na początku jego ewangelii Zachariasz składa ofiarę bezkrwawą. Także czysto zewnętrzną
jest podstawa łączenia przez tradycję lwa z Markiem. Jednak połączenie czterech istot z ewan-
geliami uznano za najlepsze i ono przyjęło się na Zachodzie. W Średniowieczu ewangeliści
wysunęli się na pierwszy plan i oni to zajmują miejsce przy tronie Boga, a nie bezosobowe ewan-
gelie. Taką opinię wyraża Haimo z Halberstadt (?) w komentarzu do Apokalipsy: „Nulli du-
bium, quin haec animalia dominum lesum Christum significant, et omnes sanctos, praecipue
quattuor evangelistas150".
Ewangelie rozdzielone zostały na poszczególne typy w trojaki sposób:
I człowiek-Mateusz; orzeł-Marek; wół-Łukasz; lew-Jan; autorzy: Ireneusz, Wiktoryn, Ana-
stazy I (Sinaita), Andrzej, Aretas, Theophylakt
II lew-Mateusz; człowiek-Marek; wół-Łukasz; orzeł-Jan; autorzy: Hipolit, Augustyn, Beda
III człowiek-Mateusz; lew-Marek; wół-Łukasz; orzeł-Jan; autorzy: Epifaniusz, Hieronim,
Sinopsis Scripturae sacrae, Seduliusz, Eucheriusz, Apigugiusz, Prymazjusz, Grzegorz, Izydor,
Beatus, Alkuin, Haimo (?), Berengaudus, Rupert, Ps. Albert.
IV
W absydzie klasztornego kościoła Hosios David w Tessalonikach odkryto w 1927 r. mozaikę
z przedstawieniem Maiestas Domini, datowaną przeważnie na wiek V (il. 8)151. W okrągłej
aureoli siedzi na tęczy młodzieńczy Chrystus z długimi włosami, w purpurowym stroju, z krzy-
żowym nimbem; podnosi wysoko prawą rękę (dextra elata) i obwieszcza otwartą dłonią (ingens
manus) swoje prawo, w lewej trzyma rozwinięty zwój z wypisaną na nim parafrazą proroctwa
Izajasza : „O t o n a s z В ó g, w którym mamy nadzieję ; wierzmy i radujmy z naszego zbawienia,
ponieważ temu domowi da On niebieski pokój"152. Spod aureoli wyłaniają
się cztery żywe istoty trzymające księgi : człowiek i lew z prawej strony Chrystusa, a wół i orzeł
150 Expositio in Apocalypsim. Patrologia Latina, 117, 1008 D — 1009 A.
151 CR. M o r e y, A Note on the Date of the Mosaic of Hosios David at Salonika. Byzantion, VII, 1932,
s. 339—346, il. 32; A. G r a b a r, Martyrium. Recherches sur le culte des reliques et l'art chrétien antique. Album,
Paris 1943, tabl. 40, 1.2.3; t. II, Iconographie, Paris 1946, s. 207—234: rozdz. V, Les théophanies — visions dans
les absides des chapelles coptes; V о 1 b a с h, Fruhchristliche Kunst, jw., s. 70, il. 133—135; R. F. H o d d i n о t,
Early Byzantine Churches in Macedonia and Southern Serbia. A Study of the Origins and the Initial Development
of East Christian Art. London 1963, s. 173—179, tabl. I, VI—VIII, il. 48, 49; W. F. V о 1 b a с h, J. L a f o n-
t a i n e-D о s о g n e, Byzanz und der christliche Osten. (Propylâen Kunstgeschichte, III), Berlin 1968, il. 2
(koniec V — pocz. VI w.).
152 I z a j a s z 25, 9: I powiedzą owego dnia: Oto nasz Bóg, ten, któremuśmy zaufali, że nas wybawi; oto
Jahwe, w którym położyliśmy naszą ufność: cieszmy się i radujmy z Jego zbawienia.
38
oraz typ orła z początkiem ewangelii Jana, który wznosi się w niebotyczne sfery boskiej pre-
egzystencji Logosu. Natomiast przydzielenie wołu Łukaszowi musiało nie uwzględnić tego,
że na początku jego ewangelii Zachariasz składa ofiarę bezkrwawą. Także czysto zewnętrzną
jest podstawa łączenia przez tradycję lwa z Markiem. Jednak połączenie czterech istot z ewan-
geliami uznano za najlepsze i ono przyjęło się na Zachodzie. W Średniowieczu ewangeliści
wysunęli się na pierwszy plan i oni to zajmują miejsce przy tronie Boga, a nie bezosobowe ewan-
gelie. Taką opinię wyraża Haimo z Halberstadt (?) w komentarzu do Apokalipsy: „Nulli du-
bium, quin haec animalia dominum lesum Christum significant, et omnes sanctos, praecipue
quattuor evangelistas150".
Ewangelie rozdzielone zostały na poszczególne typy w trojaki sposób:
I człowiek-Mateusz; orzeł-Marek; wół-Łukasz; lew-Jan; autorzy: Ireneusz, Wiktoryn, Ana-
stazy I (Sinaita), Andrzej, Aretas, Theophylakt
II lew-Mateusz; człowiek-Marek; wół-Łukasz; orzeł-Jan; autorzy: Hipolit, Augustyn, Beda
III człowiek-Mateusz; lew-Marek; wół-Łukasz; orzeł-Jan; autorzy: Epifaniusz, Hieronim,
Sinopsis Scripturae sacrae, Seduliusz, Eucheriusz, Apigugiusz, Prymazjusz, Grzegorz, Izydor,
Beatus, Alkuin, Haimo (?), Berengaudus, Rupert, Ps. Albert.
IV
W absydzie klasztornego kościoła Hosios David w Tessalonikach odkryto w 1927 r. mozaikę
z przedstawieniem Maiestas Domini, datowaną przeważnie na wiek V (il. 8)151. W okrągłej
aureoli siedzi na tęczy młodzieńczy Chrystus z długimi włosami, w purpurowym stroju, z krzy-
żowym nimbem; podnosi wysoko prawą rękę (dextra elata) i obwieszcza otwartą dłonią (ingens
manus) swoje prawo, w lewej trzyma rozwinięty zwój z wypisaną na nim parafrazą proroctwa
Izajasza : „O t o n a s z В ó g, w którym mamy nadzieję ; wierzmy i radujmy z naszego zbawienia,
ponieważ temu domowi da On niebieski pokój"152. Spod aureoli wyłaniają
się cztery żywe istoty trzymające księgi : człowiek i lew z prawej strony Chrystusa, a wół i orzeł
150 Expositio in Apocalypsim. Patrologia Latina, 117, 1008 D — 1009 A.
151 CR. M o r e y, A Note on the Date of the Mosaic of Hosios David at Salonika. Byzantion, VII, 1932,
s. 339—346, il. 32; A. G r a b a r, Martyrium. Recherches sur le culte des reliques et l'art chrétien antique. Album,
Paris 1943, tabl. 40, 1.2.3; t. II, Iconographie, Paris 1946, s. 207—234: rozdz. V, Les théophanies — visions dans
les absides des chapelles coptes; V о 1 b a с h, Fruhchristliche Kunst, jw., s. 70, il. 133—135; R. F. H o d d i n о t,
Early Byzantine Churches in Macedonia and Southern Serbia. A Study of the Origins and the Initial Development
of East Christian Art. London 1963, s. 173—179, tabl. I, VI—VIII, il. 48, 49; W. F. V о 1 b a с h, J. L a f o n-
t a i n e-D о s о g n e, Byzanz und der christliche Osten. (Propylâen Kunstgeschichte, III), Berlin 1968, il. 2
(koniec V — pocz. VI w.).
152 I z a j a s z 25, 9: I powiedzą owego dnia: Oto nasz Bóg, ten, któremuśmy zaufali, że nas wybawi; oto
Jahwe, w którym położyliśmy naszą ufność: cieszmy się i radujmy z Jego zbawienia.
38