DOI issue:
Sztuka starożytna
DOI article:Pawlicki, Franciszek: Egipskie sistra
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19580#0013
nimi, co powodowało wydawanie charakterystycznego dźwięku14.Ten stary zwyczaj znajduje
swoje odbicie w przedstawieniach pochodzących z okresu Nowego Państwa. Młode dziewczęta
obok sistrum trzymają również kwiaty lotosu. W dalszej części swojej interpretacji Hickmann
wykazuje wyraźny związek pomiędzy płodnością a grą na sistrum15; pierwsze określenie tej
czynności (seszeszet) występuje w tekstach począwszy od okresu Średniego Państwa16.
Natomiast dla drugiego typu sistrum, tzw. sistrum łukowego Egipcjanie stosowali dwa termi-
ny: seszem 1® /-§ , lub iba [ JJQ . Seszem oznacza potęgę, moc boską17 i jest na pewno
określeniem starszym od seszeszet, co jest zrozumiałe ze względu na to, iż typ sistrum łukowego
jest starszy od naosowego18. Ewidentnym świadectwem używania przez Egipcjan określenia
iba dla sistrum łukowego, a seszeszet dla naosowego jest fragment tekstu ze świątyni Hathor
w Dendera. Pod przedstawieniem Hathor trzymającej sistrum naosowe w prawej, a łukowe
w lewej ręce znajduje się inskrypcja: „seszeszet jest w mojej prawej ręce, iba jest w mojej lewej
ręce"19. Przedstawienie to świadczy także o możliwości równoczesnego używania obu typów
tego instrumentu.
Jak już zostało wspomniane, rozróżnia się dwa podstawowe typy egipskiego sistrum tzw.
sistrum naosowe i tzw. sistrum łukowe. Oba typy pomimo kilku diametralnych różnic posiadają
także cechy wspólne. Zarówno sistrum łukowe, jak i naosowe, posiadały gryf o kształcie przy-
pominającym łodygę papirusu. W jednym i w drugim przypadku część środkowa była często
ozdobiona wizerunkiem twarzy bogini Hathor. Sistrum naosowe składało się z gryfu w formie
łodygi papirusowej i małej świątyni-naosu. Z reguły w części środkowej znajdowało się przed-
stawienie głowy Hathor. W bocznych ściankach naosu widoczne są trzy lub cztery otwory służące
do przewlekania przez nie prętów. Te ostatnie nie zachowały się jednak na żadnym ze znanych
zabytków. Ponieważ nie ma ich również na reliefach i malowidłach przedstawiających sistra
naosowe, można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że pręty te nigdy nie były używane
w sistrum typu naosowego, a otwory w ściankach bocznych naosu są jedynie przeżytkami tra-
dycji. Jest to więc ewidentny dowód na ewolucję sistrum od typu łukowego do naosowego.
Fakt ten został pominięty w literaturze przedmiotu. W wielu przykładach u wejścia do naosu
znajdowało się przedstawienie boga Ihj20. Pojawia się on jako młodzieniec grający na sistrum
w okresie Starego Państwa w kulcie hathoryckim w Memfis.
14 Jw., s. 48.
15 Jw., s. 42.
16 A. Er m an, H. G r a p o w, Worterbuch der Aegyptischen Sprache. Leipzig 1929, s. 446.
17 Sachs, Die Namen, jw., s. 4.
18 G. Roeder, Âgyptische Bronzefiguren. Berlin 1956, s. 462.
19 Sachs, Die Musikinstrumente, jw., s. 31.
20 H. Kees, Gôtterglaube in alten Âgypten. Berlin 1956, s. 151.
9
swoje odbicie w przedstawieniach pochodzących z okresu Nowego Państwa. Młode dziewczęta
obok sistrum trzymają również kwiaty lotosu. W dalszej części swojej interpretacji Hickmann
wykazuje wyraźny związek pomiędzy płodnością a grą na sistrum15; pierwsze określenie tej
czynności (seszeszet) występuje w tekstach począwszy od okresu Średniego Państwa16.
Natomiast dla drugiego typu sistrum, tzw. sistrum łukowego Egipcjanie stosowali dwa termi-
ny: seszem 1® /-§ , lub iba [ JJQ . Seszem oznacza potęgę, moc boską17 i jest na pewno
określeniem starszym od seszeszet, co jest zrozumiałe ze względu na to, iż typ sistrum łukowego
jest starszy od naosowego18. Ewidentnym świadectwem używania przez Egipcjan określenia
iba dla sistrum łukowego, a seszeszet dla naosowego jest fragment tekstu ze świątyni Hathor
w Dendera. Pod przedstawieniem Hathor trzymającej sistrum naosowe w prawej, a łukowe
w lewej ręce znajduje się inskrypcja: „seszeszet jest w mojej prawej ręce, iba jest w mojej lewej
ręce"19. Przedstawienie to świadczy także o możliwości równoczesnego używania obu typów
tego instrumentu.
Jak już zostało wspomniane, rozróżnia się dwa podstawowe typy egipskiego sistrum tzw.
sistrum naosowe i tzw. sistrum łukowe. Oba typy pomimo kilku diametralnych różnic posiadają
także cechy wspólne. Zarówno sistrum łukowe, jak i naosowe, posiadały gryf o kształcie przy-
pominającym łodygę papirusu. W jednym i w drugim przypadku część środkowa była często
ozdobiona wizerunkiem twarzy bogini Hathor. Sistrum naosowe składało się z gryfu w formie
łodygi papirusowej i małej świątyni-naosu. Z reguły w części środkowej znajdowało się przed-
stawienie głowy Hathor. W bocznych ściankach naosu widoczne są trzy lub cztery otwory służące
do przewlekania przez nie prętów. Te ostatnie nie zachowały się jednak na żadnym ze znanych
zabytków. Ponieważ nie ma ich również na reliefach i malowidłach przedstawiających sistra
naosowe, można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że pręty te nigdy nie były używane
w sistrum typu naosowego, a otwory w ściankach bocznych naosu są jedynie przeżytkami tra-
dycji. Jest to więc ewidentny dowód na ewolucję sistrum od typu łukowego do naosowego.
Fakt ten został pominięty w literaturze przedmiotu. W wielu przykładach u wejścia do naosu
znajdowało się przedstawienie boga Ihj20. Pojawia się on jako młodzieniec grający na sistrum
w okresie Starego Państwa w kulcie hathoryckim w Memfis.
14 Jw., s. 48.
15 Jw., s. 42.
16 A. Er m an, H. G r a p o w, Worterbuch der Aegyptischen Sprache. Leipzig 1929, s. 446.
17 Sachs, Die Namen, jw., s. 4.
18 G. Roeder, Âgyptische Bronzefiguren. Berlin 1956, s. 462.
19 Sachs, Die Musikinstrumente, jw., s. 31.
20 H. Kees, Gôtterglaube in alten Âgypten. Berlin 1956, s. 151.
9