DOI article:
Ruszczyc, Janina: Nieznane portrety ostatnich Jagiellonów
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19582#0022
kształtem prostego nosa różni się ono nieco od portretów poprzednio opisanych17. Spośród wi-
zerunków w kaplicy najpóźniej powstał portret królewski na bocznej ściance predelli srebrnego
ołtarza, który jest datowany 1531—3818. Portret ten różni się od poprzednich nie tylko podkre-
śleniem cech władcy (korona na czepcu i zbroja) ale także bardziej pełną twarzą (il. 9)19. Profil
nosa, rysunek brwi i układ warg odpowiadają na ogół rysom twarzy króla w pozostałych jego por-
tretach w kaplicy Zygmuntowskiej. Do przedstawienia na predelli zbliżony jest także wizerunek
króla na jego sarkofagu w krypcie (il. 10)20.
Powiedziano kiedyś, że wśród licznych portretów Zygmunta I żaden nie jest podobny do dru-
giego. Z tą opinią trudno jest się obecnie zgodzić, gdyż nawet jej autor — Muczkowski — do-
starczył w trakcie swego wywodu informacji o portretach, między którymi próbował ustalić pewne
zależności i podobieństwa21. Nie wykorzystał on jednak całego materiału dostępnego przed 2-gą
wojną światową. Mam tu na myśli przede wszystkim dwa duże zbiory grafiki portretowej opu-
blikowane w katalogach: zbiór krakowski Emeryka hr Hutten-Czapskiego i warszawski Domini-
ka Witke-Jeżewskiego22.
Portrety królewskie wykonywane techniką graficzną, w XVI wieku najczęściej drzeworytniczą,
powstawały niejednokrotnie w oparciu o wzory malarskie i rysunkowe, a czasem medalierskie.
One też oddają nam znaczne usługi przy odtwarzaniu stanu naszego malarstwa portretowego
w XVI wieku.
Lista zachowanych portretów malarskich i rzeźbiarskich Zygmunta I zestawiona przez Mucz-
kowskiego wzrosła z czasem dzięki dalszym badaniom i propozycjom. Zaakceptowane zostały
zwłaszcza podobizny Zygmunta I występujące we współczesnych miniaturach, przede wszystkim
tych, które uznano za dzieła Stanisława Samostrzelnika, artysty pracującego dla króla i kanclerza
17 Gumowski, Medale, jw., s. 55, poz. 57: Cercha, Kopera, jw., s.34 ,,Jest to najstarszy znany
nam portret Zygmunta I, niezawodnie pochlebiony...”; Muczkowski, jw., s. 126, il. 7; Bochnak, jw.,
s. 16; Lorentz, jw., s. 30; Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV, cz. I, Wawel. Kraków 1965, s. 86, il. 595.
18 A. Bochnak, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego. Studia do Dziejów
Wawelu, II, Kraków 1961, s. 179—202, tamże wcześniejsza literatura.
19 Gumowski, Medale, jw., s. 69—74 podkreśla podobieństwo plakiet portretowych na predelli ołtarza
do przedstawień obu Jagiellonów na medalu talarowym z 1533 r.; Muczkowski, jw., s. 125; Bochnak,
Kaplica Zygmuntowska, jw., s. 25.
20 Medalion ten jest kopią uszkodzonego oryginału, wykonaną przez Franciszka Wyspiańskiego ok. 1874 r.
Por. Muczkowski, jw., s. 126 oraz K. Estreicher, Szkice o Bereccim. Rocznik Krakowski, t. XLIII,
1972, s. 58.
21 Muczkowski, jw., s. 134, przypisuje na zasadzie podobieństwa do obrazu berlińskiego Kulmbacha,
temuż autorowi portret gołuchowski.
22 Spis rycin przedstawiających portrety polskich osobistości w zbiorze Emeryka hr. Hutten-Czapskiego
w Krakowie. Kraków 1901; Portret królewski w grafice. Katalog wystawy. Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości
urządzonej ze zbiorów Dominika Witke-Jeżewskiego w roku 1925 w Warszawie. Warszawa 1925.
18
zerunków w kaplicy najpóźniej powstał portret królewski na bocznej ściance predelli srebrnego
ołtarza, który jest datowany 1531—3818. Portret ten różni się od poprzednich nie tylko podkre-
śleniem cech władcy (korona na czepcu i zbroja) ale także bardziej pełną twarzą (il. 9)19. Profil
nosa, rysunek brwi i układ warg odpowiadają na ogół rysom twarzy króla w pozostałych jego por-
tretach w kaplicy Zygmuntowskiej. Do przedstawienia na predelli zbliżony jest także wizerunek
króla na jego sarkofagu w krypcie (il. 10)20.
Powiedziano kiedyś, że wśród licznych portretów Zygmunta I żaden nie jest podobny do dru-
giego. Z tą opinią trudno jest się obecnie zgodzić, gdyż nawet jej autor — Muczkowski — do-
starczył w trakcie swego wywodu informacji o portretach, między którymi próbował ustalić pewne
zależności i podobieństwa21. Nie wykorzystał on jednak całego materiału dostępnego przed 2-gą
wojną światową. Mam tu na myśli przede wszystkim dwa duże zbiory grafiki portretowej opu-
blikowane w katalogach: zbiór krakowski Emeryka hr Hutten-Czapskiego i warszawski Domini-
ka Witke-Jeżewskiego22.
Portrety królewskie wykonywane techniką graficzną, w XVI wieku najczęściej drzeworytniczą,
powstawały niejednokrotnie w oparciu o wzory malarskie i rysunkowe, a czasem medalierskie.
One też oddają nam znaczne usługi przy odtwarzaniu stanu naszego malarstwa portretowego
w XVI wieku.
Lista zachowanych portretów malarskich i rzeźbiarskich Zygmunta I zestawiona przez Mucz-
kowskiego wzrosła z czasem dzięki dalszym badaniom i propozycjom. Zaakceptowane zostały
zwłaszcza podobizny Zygmunta I występujące we współczesnych miniaturach, przede wszystkim
tych, które uznano za dzieła Stanisława Samostrzelnika, artysty pracującego dla króla i kanclerza
17 Gumowski, Medale, jw., s. 55, poz. 57: Cercha, Kopera, jw., s.34 ,,Jest to najstarszy znany
nam portret Zygmunta I, niezawodnie pochlebiony...”; Muczkowski, jw., s. 126, il. 7; Bochnak, jw.,
s. 16; Lorentz, jw., s. 30; Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV, cz. I, Wawel. Kraków 1965, s. 86, il. 595.
18 A. Bochnak, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego. Studia do Dziejów
Wawelu, II, Kraków 1961, s. 179—202, tamże wcześniejsza literatura.
19 Gumowski, Medale, jw., s. 69—74 podkreśla podobieństwo plakiet portretowych na predelli ołtarza
do przedstawień obu Jagiellonów na medalu talarowym z 1533 r.; Muczkowski, jw., s. 125; Bochnak,
Kaplica Zygmuntowska, jw., s. 25.
20 Medalion ten jest kopią uszkodzonego oryginału, wykonaną przez Franciszka Wyspiańskiego ok. 1874 r.
Por. Muczkowski, jw., s. 126 oraz K. Estreicher, Szkice o Bereccim. Rocznik Krakowski, t. XLIII,
1972, s. 58.
21 Muczkowski, jw., s. 134, przypisuje na zasadzie podobieństwa do obrazu berlińskiego Kulmbacha,
temuż autorowi portret gołuchowski.
22 Spis rycin przedstawiających portrety polskich osobistości w zbiorze Emeryka hr. Hutten-Czapskiego
w Krakowie. Kraków 1901; Portret królewski w grafice. Katalog wystawy. Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości
urządzonej ze zbiorów Dominika Witke-Jeżewskiego w roku 1925 w Warszawie. Warszawa 1925.
18