Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (24.1980)

go, mające na celu umacnianie dawnych familijnych więzów oraz podkreślanie rodzinnej wspól-
noty1.

W Muzeum Narodowym w Warszawie przechowywane są zabytki, wiążące się bezpośrednio
z tym szczególnym aspektem kultu zmarłych. Są to ozdobne części brązowych „focolari” chiusiń-
skich, pochodzące z kolekcji rzeźbiarza Madeyskiego, od kilkunastu lat zdeponowanej w Galerii
Sztuki Starożytnej Muzeum. Składają się na nie: brązowa figurka hippokampa połączona nitem
z pionowym elementem, stanowiącym narożnik łączący dwa stykające się boki niskiej, prostokąt-
nej skrzynki „focolare” i zakończonym nieruchomym kółkiem2 oraz dwie figurki hippokampów,
które zdobiły inny analogiczny przedmiot3.

Wykopaliska na terenie Etrurii, przede wszystkim zaś Etrurii Wewnętrznej4, wykryły szereg
lepiej lub gorzej zachowanych „focolari”, pozwalających na rekonstrukcję wyglądu całego
zabytku oraz na przybliżone określenie jego przeznaczenia. Kompletny przedmiot składał się
z niskiej, prostokątnej skrzynki brązowej o dnie utworzonym z kratownicy lub rusztu wykonanego
z równolegle rozmieszczonych prętów. Skrzynka wspierała się na czterech nóżkach stanowiących
przedłużenie narożników i zaopatrzonych w kółka. Mogły być one ruchome, osadzone na ośce
umocowanej w rozdwojonej obsadzie, ale przeważnie były jedynie imitacją, to jest krążkami
wyciętymi z tej samej brązowej płytki, z której była wykonana nóżka. W czterech rogach skrzynka
jest przyozdobiona figurkami siedzących lub leżących lwów5, hippokampów lub kete opracowa-
nymi trójwymiarowo lub wyciętymi z płaskiej płytki brązowej. Boki skrzynek są zdobione

1 W. Dobrowolski, Para małżeńska na urnach wolterrańskich. Rocznik Muzeum Narodowego w War-
szawie, XXIII, 1979, s. 41—78. Por. K. Friis Johansen. Attic Grave-Reliefs. Copenhagen 1951, odnośnie
scen przedstawiających zmarłego w otoczeniu innych członków rodziny na stelach attyckich z V w. p.n.e. passim.

2 218043 MN. Wysokość wraz z nóżką i kółkiem — 0,301 m; średnica kółka — 0,067 m; długość figurki —
0,11 m; wysokość figurki mierzona bez występu do umocowania w narożniku — 0,074 m.

3 219044 MN. Wysokość figurki-—0,074 m; długość — 0,105 m 21045 MN. Wysokość figurki — 0,072 m;
długość — 0,105 m.

4 Z Chiusi: Bruksela, MuseesRoyaux d’Art et d’Histoire, nrR1206; Florencja, Museo Archeologico 72721;
Londyn, British Museum, Br. 385, „probably from Chiusi”; Chiusi, Museo Civico, nr 2100; tamże, b.n.inw.
resztki innego brasera; Z Castiglione del Lago: Florencja, Museo Archeologico 15824; Z Montepulciano: Flo-
rencja, Museo Archeologico 77448; Z Citta della Pieve: Karlsruhe, K. Schumacher, Beschreibung der
Sammlung antiker Bronzen. Karlsruhe 1890, nr 382; Z Montepulciano: Siena, Museo Archeologico; Z Vulci
(Tomba Polledrara): Londyn, British Museum Br. 436—7, z protomami końskimi, nie hippokampami; Z Citta
Vecchia (?): Oxford 1889.815.

5 Chiusi, Museo Civico 2126—7. Znalezione w Chiusi: D. L e v i, Museo Civico di Chiusi. Roma 1935,
s. 119, il. 64, u dołu z prawej strony; Chiusi, Museo Civico 2108: D. L e v i, jw., s. 119, il. 64 u dołu z prawej
str.; G. M a e t z k e, Boli. d’arte, t. XXXV, 1954, s. 7—10; Monachium, inw. 15—16 z Perugii (ex Dodwell)
z „focolare”?: W. L. Brown, The Etruscan Lion. Oxford 1960, s. 91, tabl. XXXVII a, 1, 2; Wcześniej Nowy
Jork, dr Jacoba Hirscha. Pochodzi z Orneto: Brown, jw., s. 91, tabl. XXXVII b; Neapol, Museo Nazionale
(Raccolta Borgia) nr 4922: Brown, jw., s. 91, tabl. XXXVI b.

80