Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (24.1980)

Dodatkowych informacji na temat przeznaczenia owych „focolari” dostarczają znaleziska
z terenów północnej Syrii. I tak podczas wykopalisk w pałacu-świątyni z Tell Halaf* 9 w jednym
z głównych pomieszczeń wykryto zagadkowy przedmiot, mający wygląd niskiej prostokątnej
skrzyni o wymiarach 140 x 120x20 cm, której dno było utworzone z równolegle rozmieszczonych
żelaznych prętów. Skrzynia wspierała się na czterech niskich nóżkach zakończonych małymi
kółkami o sześciu szprychach. Stała ona na kamiennym płytowaniu, pozwalającym na stosunkowo
łatwe przesuwanie w zależności od potrzeb. Resztki spalenizny dowodziły, że było to ruchome
palenisko, które można było przetaczać w celu lepszego ogrzewania pomieszczenia lub pomiesz-
czeń budowli. W chwili obecnej trudno jest stwierdzić, czy ten typ paleniska był stosowany
wyłącznie do ogrzewania, czy też jak chcieliby niektórzy uczeni10, także do pieczenia mięsa
zwierząt ofiarnych lub w ogóle spalania ofiar.

Podobny przedmiot, jedynie znacznie mniejszy i skalą zbliżony do „focolari” chiusińskich,
został przed laty znaleziony przypadkowo w Toprak Kale11. Byłaby to prostokątna skrzynka
o szerokości ok. 56 cm i wysokości 14 cm, wsparta na czterech nóżkach kończących się kółkami

0 średnicy 16 cm i sześciu szprychach. Z tymi znaleziskami łączy się także interesujące płytowania
kamienne przecięte równoległymi wgłębionymi koleinami, wykryte w ruinach pałaców z Sendżirli,
Arslan-Tasz i Tell Ahmar12. Odstęp między koleinami odpowiadał w przybliżeniu rozstawieniu
kół paleniska z Tell Halaf, toteż płytowania takie zinterpretowano jako rodzaj „szyn” służących
do łatwego przesuwania ruchomego paleniska na kółkach13. Także teksty przekazały nam
wzmiankę o podobnych ruchomych paleniskach14.

Tego typu znaleziska z terenów północnej Syrii odnoszące się do końca II tys. i początków

1 tys. p.n.e., to jest z czasu zbiegającego się w przybliżeniu z okresem asyryjskiej ekspansji,
mogły wpłynąć na genezę i upowszechnienie się typu paleniska na kółkach w etruskich archaicz-
nych zastawach grobowych. Naturalnie, pomiędzy paleniskami z pałaców północnosyryjskich

Lexikon der griechischen und rdmischen Mythologie. t. I, cz. 2, kol. 2501, s. v. Hestia-Vesta.

9 F. Langenegger, K. Muller, R. Naumann, Tell Halaf, t. II, Die Bauwerke. Berlin 1950,

s. 45—50, il. 14—15.

10 M. Freiherr von Oppenheim, Tell Halaf. Leipzig 1931, s. 190, tabl. 58 b.

11 R. D. B a r n e 11, The Excavations of the British Museum at Toprak Kale, near Van. Addenda. Iraq,

t. XVI, 1954, s. 10, il. 13.

12 Langenegger, Muller, Naumann, jw., s. 45, i nn, 388; F. von L u s c h a n, Ausgrabungen
in Sendschirli. Berlin 1893—1911, t. II, s. 143 i n., tabl. 22; H. Frankfort, The origin of the Bit Hilani. Iraq,
t. XIV, 1952, s. 122; F. Thureau-Dangin, Arslan Tash. Paris 1931, s. 24—25; Tell Ahmar. Syria, t. XI,
1930, s. 114—115.

13 Langenegger, Muller, Naumann, jw., loc. cit.

14 W. H e i m p e 1, [w:] Reallexikon der Assyrologie und vorderasiatischen Archaologie. t. IV, 1975, s.v.
„kinunu”; słowo określające palenisko na kółkach: „muttalliku”, por. The Assyrian Dictionary. Chicago Illinois
1971, s. 393—395, s.v. „kinunu”. Chciałbym podziękować p. doc. M. Popko za wskazanie mi powyższych refe-
rencji bibliograficznych.

82