Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (24.1980)

12 uncji. Publikowane przez uczonych ciężarki wagowe prezentują oba wymienione nominały,
stanowią ich wielokrotności lub części. Na podstawie zabytków stwierdzono, iż normatyw
pozostawał niezmieniony od III w.p.n.e. aż do czasów Konstantyna Wielkiego. Metrolodzy
przyjmują, iż prawdopodobnie ustalił się on w połowie V w. p.n.e., w momencie opracowania
Prawa Dwunastu Tablic (451—449 r.). Uprzednio mógł być nieco wyższy. Wprowadzenie
w Rzymie systemu miar i wag miało nastąpić w VI w.p.n.e. i być dziełem króla Serwiusza Tulliusza.
Zdaniem metrologów system ten wywodzi się z fenickiego poprzez staroeginecki.

Najstarszy okres w historii rzymskich odważników nie jest znany. Wiadomo, że początkowo
w Italii miernik wartości stanowiły płyty miedzi, podobnie jak to miało miejsce na terenie Grecji
w Epoce Brązu. Skarb takich mierników został odsłonięty koło Vulci. Składały się nań duże
sztaby z wizerunkami zwierząt oraz mniejsze bryłki — bez przedstawień, o kształcie eliptycz-
nym lub astragalu2. Być może taką formę otrzymywały również pierwsze rzymskie ciężarki
wagowe. Na obecnym etapie wiedzy nie można jednak stwierdzić tego z pewnością. Publikowane
zabytki często nie są datowane, te zaś, których czas powstania ustalono, mieszczą się w ramach
chronologicznych od III w.p.n.e. do IV w.n.e. Pozbawione wielokrotnie metryk, o kształtach
typowych przez wiele stuleci, w wielu przypadkach bez żadnych określeń, są one materiałem
niewdzięcznym do interpretacji. Brak przesłanek uniemożliwia sprecyzowanie daty. Zatem
w ogóle trudno jest obecnie mówić o historycznej ewolucji przedmiotów tej kategorii.

Badacze, gromadząc powtarzające się na poszczególnych obiektach typy określeń, ustalili
sposoby oznaczania różnych nominałów3. I tak:
as (libra) — !

wielokrotności asa— II, III, llll; V itd.

połowa asa (semis)—S, a w późniejszym okresie Z lub y

uncja — punkt bądź horyzontalna kreska (prosta lub falista) albo półkole (—; ^, w )
wielokrotności uncji:

3 uncje (ouadrans) — ' '• ~ NU ^

;' f — ) ~ ^

4 uncje (triens) —

8 uncji (dodrans) — SP; SZ;S.‘ ,;S3;

(ąuadrans miewał też oznaczenie —\ , a quincunx, tj. 5 uncji — — — |

części uncji:

1 /2 (semuncia) — £ ^ 6 ; L,

1/4 (sicilicus)— )

2 Por. H u I t s c h, jw., s. 257.

Por. m.in. H u 1 t s c h, iw., s. 146—148; T y ii c t o b a, iw., s. 86.

124