DOI Heft:
Starożytność
DOI Artikel:Niwiński, Andrzej; Muzeum Narodowe w Warszawie [Mitarb.]: "Domki dusz" i tace ofiarne z Edfu w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19628#0102
„...prostokątne komory, zbudowane z cegieł suszonych, o średniej głębokości 2 m, zawierają
przeważnie 2 równoległe komory o sklepieniu beczkowym, również z cegieł suszonych"23.
Także w Edfu odkryto groby, opisane następująco:
„W dużych jamach o rozmiarach i głębokości różnej konstruowano najpierw okrąg z cegieł,
wewnątrz którego była dopiero wykonywana jedna lub więcej komór grobowych. [...] Można
je porównać do grobów tzw. en four, opisanych przez Maspero w «Trois années de fouilles»,
s. 19424".
W innym miejscu tejże publikacji („Tell Edfou", t. II) następuje opis (grób XXV):
„...wewnątrz ceglanego obwodu o wyglądzie bardzo starannym zostały wybudowane 4 komory
sklepione : dwie bliźniacze, złączone komory na dolnym poziomie i bez wątpienia dwie identyczne
na górnym. Pozostały tylko szczątki sklepień dolnego piętra"25.
Z cytowanych tu opisów wynika jasno, że omawiany zabytek odzwierciedla konkretne
przykłady miejscowej architektury sepulkralnej, jakimi jest typ grobów en four. Zabytek ten
różni się od wszystkich innych pokrewnych obiektów, pochodzących z Edfu przede wszystkim
znacznie skromniejszymi wymiarami. Całkowita długość podstawy nie przekracza 16 cm, a jej
szerokość 18 cm. Uderza również wyjątkowa staranność w opracowaniu detali (m.in. czoła
obu sklepień) i dążenie do uzyskania efektu całkowitej symetrii, co uwydatnia się w starannym
zamaskowaniu zbytniej szerokości prawej komory poprzez sztuczne zwężenie wejścia, niewi-
doczne, niestety na zdjęciu.
Wydaje się, że wszystko przemawia za tym, by uznać że mamy tu do czynienia z rzeczywistym
starożytnym modelem architektonicznym, który być może został zastosowany przez budowni-
czych przy wykonywaniu grobów typu en four.
Oba omówione zabytki mają zniszczoną przednią część płyty podstawy i nie można ustalić
z całą pewnością, czy owe brakujące fragmenty nie tworzyły tacy ofiarnej, co byłoby dowodem
na to, że należą one do kategorii zbliżonej do „domków dusz". Jednak brak śladu jakichkolwiek
ofiar towarzyszących zawsze tym ostatnim, mimo iż na zachowanej płaszczyźnie podstawy było
dostatecznie wiele miejsca aby je tam umieścić, przemawia na niekorzyść takiej hipotezy. Poza
tym, jak już zostało wyżej podkreślone, oba obiekty ukazują podziemną komorę grobową,
podczas gdy idea „domków dusz" polegała na przedstawieniu naziemnej kaplicy kultowej,
którą zastępowały. Dlatego też wydaje się, że oba warszawskie modele grobów nie są „domkami
dusz" i stanowią odrębną kategorię zabytków, przy czym z dużym stopniem prawdopodobień-
stwa można przyjąć, że były to prawdziwe modele, stosowane w budownictwie grobowym. Należy
podkreślić unikalny charakter tych zabytków, które stanowią pierwsze tego typu znalezisko na
nekropoli egipskiej.
23 A. Kam al, Rapport sur les fouilles exécutées dans la zone comprise entre Deirut, au nord, et Deir
el-Ganadlah, au sud. Annales du Service des Antiquités Égyptiennes, XI (1911), s. 14 nn.
24 Tell Edfou, t. III, s. 78.
25 Tamże, s. 85.
98
przeważnie 2 równoległe komory o sklepieniu beczkowym, również z cegieł suszonych"23.
Także w Edfu odkryto groby, opisane następująco:
„W dużych jamach o rozmiarach i głębokości różnej konstruowano najpierw okrąg z cegieł,
wewnątrz którego była dopiero wykonywana jedna lub więcej komór grobowych. [...] Można
je porównać do grobów tzw. en four, opisanych przez Maspero w «Trois années de fouilles»,
s. 19424".
W innym miejscu tejże publikacji („Tell Edfou", t. II) następuje opis (grób XXV):
„...wewnątrz ceglanego obwodu o wyglądzie bardzo starannym zostały wybudowane 4 komory
sklepione : dwie bliźniacze, złączone komory na dolnym poziomie i bez wątpienia dwie identyczne
na górnym. Pozostały tylko szczątki sklepień dolnego piętra"25.
Z cytowanych tu opisów wynika jasno, że omawiany zabytek odzwierciedla konkretne
przykłady miejscowej architektury sepulkralnej, jakimi jest typ grobów en four. Zabytek ten
różni się od wszystkich innych pokrewnych obiektów, pochodzących z Edfu przede wszystkim
znacznie skromniejszymi wymiarami. Całkowita długość podstawy nie przekracza 16 cm, a jej
szerokość 18 cm. Uderza również wyjątkowa staranność w opracowaniu detali (m.in. czoła
obu sklepień) i dążenie do uzyskania efektu całkowitej symetrii, co uwydatnia się w starannym
zamaskowaniu zbytniej szerokości prawej komory poprzez sztuczne zwężenie wejścia, niewi-
doczne, niestety na zdjęciu.
Wydaje się, że wszystko przemawia za tym, by uznać że mamy tu do czynienia z rzeczywistym
starożytnym modelem architektonicznym, który być może został zastosowany przez budowni-
czych przy wykonywaniu grobów typu en four.
Oba omówione zabytki mają zniszczoną przednią część płyty podstawy i nie można ustalić
z całą pewnością, czy owe brakujące fragmenty nie tworzyły tacy ofiarnej, co byłoby dowodem
na to, że należą one do kategorii zbliżonej do „domków dusz". Jednak brak śladu jakichkolwiek
ofiar towarzyszących zawsze tym ostatnim, mimo iż na zachowanej płaszczyźnie podstawy było
dostatecznie wiele miejsca aby je tam umieścić, przemawia na niekorzyść takiej hipotezy. Poza
tym, jak już zostało wyżej podkreślone, oba obiekty ukazują podziemną komorę grobową,
podczas gdy idea „domków dusz" polegała na przedstawieniu naziemnej kaplicy kultowej,
którą zastępowały. Dlatego też wydaje się, że oba warszawskie modele grobów nie są „domkami
dusz" i stanowią odrębną kategorię zabytków, przy czym z dużym stopniem prawdopodobień-
stwa można przyjąć, że były to prawdziwe modele, stosowane w budownictwie grobowym. Należy
podkreślić unikalny charakter tych zabytków, które stanowią pierwsze tego typu znalezisko na
nekropoli egipskiej.
23 A. Kam al, Rapport sur les fouilles exécutées dans la zone comprise entre Deirut, au nord, et Deir
el-Ganadlah, au sud. Annales du Service des Antiquités Égyptiennes, XI (1911), s. 14 nn.
24 Tell Edfou, t. III, s. 78.
25 Tamże, s. 85.
98