DOI Heft:
Starożitność
DOI Artikel:Godlewski, Włodzimierz; Muzeum Narodowe w Warszawie [Mitarb.]: Egipskie stele nagrobne z okresu rzymskiego w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19632#0240
się obecnie w zbiorach Muzeum i stanowiące przedmiot opracowania, były już wcześniej częścio-
wo publikowane przez O. Rubensohna4.
Stele warszawskie, swoim charakterystycznym typem przedstawień spoczywającej na łożu
postaci, jak również towarzyszącymi im tekstami greckimi, są bardzo bliskie zabytkom pocho-
dzącym z cmentarza na Kom Abu Billu w Egipcie. W wielu kolekcjach znajdują się wapienne
stele grobowe, które są bliskie przykładom z Kom Abu Billu, ale nie mają, podobnie jak zabytki
z Muzeum Narodowego w Warszawie, dokładnej ewidencji pochodzenia lub też zostały zakupione
na rynku antykwarycznym. Klaus Parlasca5, publikując zabytki ze zbiorów Staatliche Museen
w Berlinie, zajął się szerzej problemem pochodzenia tego typu stel nagrobnych. Problem ten
jest o tyle skomplikowany, że zabytki, odsłonięte w trakcie badań archeologicznych, pochodzą
wyłącznie z jednego cmentarzyska, znajdującego się na Kom Abu Billu w zachodniej Delcie,
natomiast pochodzenie zabytków, zakupywanych na rynku antykwarycznym, nie jest jedno-
znaczne. Obok stel sporadycznie określanych jako pochodzące z Górnego Egiptu np. z Kom
el Ahmar6 oraz Achmim7, jest wiele zabytków, określanych przez handlarzy jako pochodzące
z terenu całej Delty8. Jako miejsca znalezienia są wymieniane Sais9, Tell Basta (Bubastis)10
oraz Abu Roasz11. Dotychczasowe wykopaliska, prowadzone na różnych stanowiskach archeolo-
gicznych, nie potwierdziły jednakże występowania na terenie Delty zabytków o podobnym
charakterze. Oczywiście fakt ten nie przesądza jeszcze o nieprawdziwości określeń podawanych
przez antykwariuszy, ale je mocno osłabia.
Jedynym miejscem, które od prawie stu lat dostarcza stel grobowych o bardzo charakterys-
tycznym połączeniu wpływów hellenistycznych i egipskich, jest antyczne Terenuthis12 (współ-
czesne Kom Abu Billu), znajdujące się na zachodniej krawędzi Delty, w odległości około sześć-
dziesięciu kilometrów w kierunku północno-zachodnim od Kairu. Jest to rozległa nekropola
odkryta jeszcze w ubiegłym wieku w sezonie 1887/8813 i przez wiele lat eksploatowana jedynie
4 O. Rubensohn, Neue Inschriften aus Àgypten. Archiv fur Papirusforschung, V, 1913, s. 167, nr 20
(stela nr inw. 198766 MNW) i s. 167—8, nr 21 (stela nr inw. 198820 MNW).
5K. Parlasca, Zur Stellung der Terenuthis Stelen. Eine Gruppe rômischer Grabreliefs aus Agypten
in Berlin. MDAIK, 26, 1970, s. 173—198.
6 Parlasca, jw., s. 178, przypis 36.
7 Parlasca, jw., s. 178, przypis 37.
8 J. G. M il ne, Greek Inscriptions. Catalogue Général. Cairo-Oxford, 1905, s. 53.
9 Parlasca, jw., s. 178.
10 С. C. Edgar, Greek Sculpture. Catalogue Général. Cairo 1903, s. 41 i nast. (CG. 27545-47).
11 Parlasca, jw., s. 179, przypis 43.
12 H. Kees, Terenuthis: PW 5A1, s. 178 i п.; P. M ont et, Géographie de l'Egypte ancienne. I, Paris
1957, s. 61 ; A. Hermann, Die Deltastadt Terenuthis und ihre Gottin, ein Beitrag zur Kulttopographie des
Deltas. MDAIK, 5, 1934, s. 169—172.
13 F. Ll. G r i f f i t h, E. N a v i 11 e, The Mound of the Jew and the City of Onias. London 1890, s. 60.
236
wo publikowane przez O. Rubensohna4.
Stele warszawskie, swoim charakterystycznym typem przedstawień spoczywającej na łożu
postaci, jak również towarzyszącymi im tekstami greckimi, są bardzo bliskie zabytkom pocho-
dzącym z cmentarza na Kom Abu Billu w Egipcie. W wielu kolekcjach znajdują się wapienne
stele grobowe, które są bliskie przykładom z Kom Abu Billu, ale nie mają, podobnie jak zabytki
z Muzeum Narodowego w Warszawie, dokładnej ewidencji pochodzenia lub też zostały zakupione
na rynku antykwarycznym. Klaus Parlasca5, publikując zabytki ze zbiorów Staatliche Museen
w Berlinie, zajął się szerzej problemem pochodzenia tego typu stel nagrobnych. Problem ten
jest o tyle skomplikowany, że zabytki, odsłonięte w trakcie badań archeologicznych, pochodzą
wyłącznie z jednego cmentarzyska, znajdującego się na Kom Abu Billu w zachodniej Delcie,
natomiast pochodzenie zabytków, zakupywanych na rynku antykwarycznym, nie jest jedno-
znaczne. Obok stel sporadycznie określanych jako pochodzące z Górnego Egiptu np. z Kom
el Ahmar6 oraz Achmim7, jest wiele zabytków, określanych przez handlarzy jako pochodzące
z terenu całej Delty8. Jako miejsca znalezienia są wymieniane Sais9, Tell Basta (Bubastis)10
oraz Abu Roasz11. Dotychczasowe wykopaliska, prowadzone na różnych stanowiskach archeolo-
gicznych, nie potwierdziły jednakże występowania na terenie Delty zabytków o podobnym
charakterze. Oczywiście fakt ten nie przesądza jeszcze o nieprawdziwości określeń podawanych
przez antykwariuszy, ale je mocno osłabia.
Jedynym miejscem, które od prawie stu lat dostarcza stel grobowych o bardzo charakterys-
tycznym połączeniu wpływów hellenistycznych i egipskich, jest antyczne Terenuthis12 (współ-
czesne Kom Abu Billu), znajdujące się na zachodniej krawędzi Delty, w odległości około sześć-
dziesięciu kilometrów w kierunku północno-zachodnim od Kairu. Jest to rozległa nekropola
odkryta jeszcze w ubiegłym wieku w sezonie 1887/8813 i przez wiele lat eksploatowana jedynie
4 O. Rubensohn, Neue Inschriften aus Àgypten. Archiv fur Papirusforschung, V, 1913, s. 167, nr 20
(stela nr inw. 198766 MNW) i s. 167—8, nr 21 (stela nr inw. 198820 MNW).
5K. Parlasca, Zur Stellung der Terenuthis Stelen. Eine Gruppe rômischer Grabreliefs aus Agypten
in Berlin. MDAIK, 26, 1970, s. 173—198.
6 Parlasca, jw., s. 178, przypis 36.
7 Parlasca, jw., s. 178, przypis 37.
8 J. G. M il ne, Greek Inscriptions. Catalogue Général. Cairo-Oxford, 1905, s. 53.
9 Parlasca, jw., s. 178.
10 С. C. Edgar, Greek Sculpture. Catalogue Général. Cairo 1903, s. 41 i nast. (CG. 27545-47).
11 Parlasca, jw., s. 179, przypis 43.
12 H. Kees, Terenuthis: PW 5A1, s. 178 i п.; P. M ont et, Géographie de l'Egypte ancienne. I, Paris
1957, s. 61 ; A. Hermann, Die Deltastadt Terenuthis und ihre Gottin, ein Beitrag zur Kulttopographie des
Deltas. MDAIK, 5, 1934, s. 169—172.
13 F. Ll. G r i f f i t h, E. N a v i 11 e, The Mound of the Jew and the City of Onias. London 1890, s. 60.
236