Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (29.1985)

Tadeusz Stefan Jaroszewski

MATERIAŁY DO DZIEJÓW PAŁACU POTOCKICH

W ANTONINACH

P

1 ałac Potockich w Antoninach nie zainteresował dotąd ani polskich ani ukraińskich histo-
ryków sztuki. Jego neobarokowa szata zewnętrzna, ukształtowana przez wybitnego wiedeńskiego
architekta Ferdinanda Fellnera dopiero w pierwszym dziesięcioleciu bieżącego stulecia, nie
wzbudziła jakoś zaciekawienia. Uznano ją widocznie za jeszcze jeden import obcy na terytorium
Wołynia, a w dodatku import bardzo świeżej daty. Autor niniejszego artykułu ma na temat
pałacu w Antoninach pogląd zupełnie odmienny i uznaje go za jedną z ciekawszych siedzib
magnackich na Kresach Wschodnich. Powstawał etapami w typowy dla polskiego obyczaju
ziemiańskiego sposób, narastając stopniowo w ciągu ponad stu lat i zmieniając swe oblicze
w zależności od fluktuacji mody. Neobarok dziś nie budzi już sprzeciwów; podjęto nad nim
badania tak samo, jak i nad innymi nurtami architektury XIX i XX w. Spójrzmy zatem bez
uprzedzeń na wołyńską rezydencję Pilawitów1.

I

Wygląd Antonin z okresu przed zniszczeniem, znany był z ilustracji do artykułów Józefa
Dunin-Karwickiego w „Tygodniku Ilustrowanym" (1903)2, Kazimierza Laskowskiego we „Wsi

1 Artykuł niniejszy powstał na marginesie pracy o działalności wiedeńskiego atelier architektonicznego
Fellner i Helmer na ziemiach polskich. Przy pisaniu tego artykułu korzystałem wielokrotnie ze wskazówek p.
Romana Aftanazego z Wrocławia, któremu w tym miejscu pragnę serdecznie podziękować. Wyniki badań nad
Antoninami zostały przedstawione na zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków
Sztuki w dniu 22 III 1983 r.

2J. Dunin-Karwicki, Antoniny dziś i przed pięćdziesięciu laty. Tygodnik Ilustrowany, 1903,
nr 38, s. 754—755; nr 39, s. 774—776.

329