DOI Heft:
Starożitność
DOI Artikel:Olgyay-Stawikowska, Kinga: Wełniane tkaniny koptyjskie a wczesna historia tkactwa wzorzystego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19632#0257
Kinga Olgyay-Stawikowska
WEŁNIANE TKANINY KOPTYJSKIE A WCZESNA HISTORIA
TKACTWA WZORZYSTEGO
W trakcie systematyki i analiz technologicznych tkanin koptyjskich w zbiorach polskich
(il. 1), natrafiłam w Muzeum Narodowym w Warszawie (Galeria Sztuki Starożytnej) na fragment
czysto wełnianej tkaniny (24 x 37 cm) o dekoracji sylwetowo ujętych ptaszków wpisanych w ok-
togony. Pojedynczy motyw o wymiarach 4 x 4 cm powtarza się rytmicznie na całej powierzchni
wyrobu (il. 2). Tkanina jest dwubarwna i dwustronna. Lico ukazuje ciemnobrązowy wzór na
kremowym tle, odwrocie jest jego negatywem. System dekoracji, nazwijmy go wzorem raportu-
jącym1 oraz dwustronność wyrobu wyróżnia go spośród innych przykładów, określanych zbior-
czym mianem tkanin koptyjskich. Te ostatnie wykonane są w przeważającej części w technice
tapiserii (il. 3). Fragment warszawski natomiast reprezentuje tkaninę wzorzystą o skompliko-
wanej budowie splotowej (il. 4A, 5). W zbiorach muzealnych z wełnianymi wyrobami wzo-
rzystymi spotykamy się raczej rzadko. Ich stosunek do tapiserii waha się jak 1:200. Sporadyczność
ich występowania nie jest jednak jedynym powodem, że nie doczekały się zbiorczego opraco-
wania2. W historii tkactwa obydwa te gatunki tkanin traktowane są jako niezależnie rozwija-
1 Raport splotu lub wzoru — część splotu lub wzoru powtarzająca się wzdłuż i wszerz tkaniny bez zmian.
Terminologia przyjęta w artykule wg ustaleń A. N a h 1 i к a, W sprawie rozwoju krosna tkackiego. Kwartalnik
Historii Kultury Materialnej, 3, Warszawa 1956, s. 521—540; tenże, Geneza splotu diasprowego w tkactwie
wzorzystym, [w:] Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, t. I, Warszawa 1961, s. 141—168; tenże, Zarys
historii jedwabnej tkaniny dekoracyjnej do końca XVIII w. Toruń 1971.
Niniejszy artykuł poświęcam moim synom — Dominikowi i Krzysztofowi. Stanowi on bowiem część nie
wydanej pracy doktorskiej, która w całości miała być im zadedykowana.
2 Pierwszego zastawienia ponad 70 wełnianych tkanin tego rodzaju ze zbiorów światowych dokonałam
w pracy pt. Tkaniny koptyjskie. Zarys ewolucji krosna i technik tkackich, rozdział II/l. Maszynopis jej złożony
w październiku 1980 r. znajduje się obecnie w Archiwum Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego.
Tkanin koptyjskich, wykonanych w technice tapiserii, opublikowanych zostało do lat 60-tych ok. 35 000 wg infor-
macji podanej przez P. du Bourgueta. Technika ich wykonania i datowanie między innymi P. du Bourguet
La fabrication des tissus copte aurait-elle largement survécu à la conquête arabe? Bulletin de la Société Archéologique
d'Alexandrie, Alexandrie 1953, nr 40, s. 1—31; tenże, Datation des tissus coptes en fonction des mosaïques
253
WEŁNIANE TKANINY KOPTYJSKIE A WCZESNA HISTORIA
TKACTWA WZORZYSTEGO
W trakcie systematyki i analiz technologicznych tkanin koptyjskich w zbiorach polskich
(il. 1), natrafiłam w Muzeum Narodowym w Warszawie (Galeria Sztuki Starożytnej) na fragment
czysto wełnianej tkaniny (24 x 37 cm) o dekoracji sylwetowo ujętych ptaszków wpisanych w ok-
togony. Pojedynczy motyw o wymiarach 4 x 4 cm powtarza się rytmicznie na całej powierzchni
wyrobu (il. 2). Tkanina jest dwubarwna i dwustronna. Lico ukazuje ciemnobrązowy wzór na
kremowym tle, odwrocie jest jego negatywem. System dekoracji, nazwijmy go wzorem raportu-
jącym1 oraz dwustronność wyrobu wyróżnia go spośród innych przykładów, określanych zbior-
czym mianem tkanin koptyjskich. Te ostatnie wykonane są w przeważającej części w technice
tapiserii (il. 3). Fragment warszawski natomiast reprezentuje tkaninę wzorzystą o skompliko-
wanej budowie splotowej (il. 4A, 5). W zbiorach muzealnych z wełnianymi wyrobami wzo-
rzystymi spotykamy się raczej rzadko. Ich stosunek do tapiserii waha się jak 1:200. Sporadyczność
ich występowania nie jest jednak jedynym powodem, że nie doczekały się zbiorczego opraco-
wania2. W historii tkactwa obydwa te gatunki tkanin traktowane są jako niezależnie rozwija-
1 Raport splotu lub wzoru — część splotu lub wzoru powtarzająca się wzdłuż i wszerz tkaniny bez zmian.
Terminologia przyjęta w artykule wg ustaleń A. N a h 1 i к a, W sprawie rozwoju krosna tkackiego. Kwartalnik
Historii Kultury Materialnej, 3, Warszawa 1956, s. 521—540; tenże, Geneza splotu diasprowego w tkactwie
wzorzystym, [w:] Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, t. I, Warszawa 1961, s. 141—168; tenże, Zarys
historii jedwabnej tkaniny dekoracyjnej do końca XVIII w. Toruń 1971.
Niniejszy artykuł poświęcam moim synom — Dominikowi i Krzysztofowi. Stanowi on bowiem część nie
wydanej pracy doktorskiej, która w całości miała być im zadedykowana.
2 Pierwszego zastawienia ponad 70 wełnianych tkanin tego rodzaju ze zbiorów światowych dokonałam
w pracy pt. Tkaniny koptyjskie. Zarys ewolucji krosna i technik tkackich, rozdział II/l. Maszynopis jej złożony
w październiku 1980 r. znajduje się obecnie w Archiwum Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego.
Tkanin koptyjskich, wykonanych w technice tapiserii, opublikowanych zostało do lat 60-tych ok. 35 000 wg infor-
macji podanej przez P. du Bourgueta. Technika ich wykonania i datowanie między innymi P. du Bourguet
La fabrication des tissus copte aurait-elle largement survécu à la conquête arabe? Bulletin de la Société Archéologique
d'Alexandrie, Alexandrie 1953, nr 40, s. 1—31; tenże, Datation des tissus coptes en fonction des mosaïques
253