Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (29.1985)

ności manufaktury i były wytworem określonych wyobrażeń estetycznych swojego czasu, usiłując
trafić w gusta potencjalnego odbiorcy. Wyróżnikiem formalnym są tu pewne uproszczenia
formy i naiwność motywów dekoracyjnych, należy jednak wziąć poprawkę na osobliwą technikę
malowania wyrobów majolikowych, gdzie liczy się swoboda w operowaniu pędzlem i nieodwra-
calność rysunku położonego od pierwszego rozmachu z „wolnej ręki". W manufakturze nie-
borowskiej zdawano sobie sprawę z wartości tych efektów artystycznych, poszukiwanych przez
koneserów, o czym wspominał wielokrotnie Michał Piotr Radziwiłł (patrz: Aneks 6), jednak
swoboda rysunku w pewnych przypadkach posuwała się zbyt daleko, prowadząc do jawnej
wulgaryzacji formy.

Współcześnie wyroby te podobały się, o czym świadczy recenzja z wystawy urządzonej
w lecie 1884 roku w salach Hotelu Europejskiego, zamieszczona w piśmie kobiecym ,,Świt"
(patrz: Aneks 5), podkreślająca osobliwość i fantazję majoliki z Nieborowa. Krytyka, zresztą
łagodna, podniesiona wobec manufaktury nieborowskiej przez Bolesława Prusa w jego tygodnio-
wym felietonie w „Kurierze Warszawskim" (patrz: Aneksy 1—3), dotyczyła nie tyle sfery este-
tycznej ile powszechnych wówczas sporów toczonych na tle pozytywistycznej ideologii społeczno-
narodowej, nakazującej czerpanie inspiracji artystycznej dla nowopowstałych gałęzi ,,sztuki
stosowanej do przemysłu" we wzorach wypływających z tradycji narodowej, a także dawała
wyraz niechęci autora ,,Lalki" do środowiska „pozytywistów" pochodzenia arystokratycznego.
Jednak wypowiedź Wojciecha Gersona, przytoczona w kolejnej „Kronice Tygodniowej" Prusa,
zajęła stanowisko mediacyjne, w gruncie rzeczy korzystne dla oceny kształtu artystycznego
nieborowskich wyrobów majolikowych (patrz: Aneks 4).

Zarówno oceny pozytywne, jak i krytyka majoliki nieborowskiej dotyczyły właściwie pro-
blemów pozaestetycznych, koncentrując się na wartościach pracy organicznej, na użytkowym
znaczeniu wyrobów majolikowych z Nieborowa, jak i w charakterystyczny dla literackiego
gustu epoki sposób — na treściach przedstawień dekoracyjnych. Wydaje się, że współczesnym
najbardziej odpowiadała zaproponowana przez manufakturę idea wytwarzania krajowych
przedmiotów użytkowych o wysokich walorach estetycznych65, a w dekoracji — tematyka
narodowo-patriotyczna, szczególnie zaś stosowane jako motywy dekoracyjne podobizny królów
i wielkich Polaków, emblematy heraldyczne, emblematy „chwały, wiary i nadziei", pamiątki
związane z rocznicami wydarzeń z historii Polski, jak np. 200-lecie odsieczy wiedeńskiej, obcho-
dzonej w 1883 roku, a także motywy zaczerpnięte z krajobrazu polskiego i z życia codziennego66.
Trzeba przyznać, że manufaktura w Nieborowie po raz pierwszy w dziejach polskiej ceramiki

65 Taki charakter miała Wystawa sztuki starożytnej i nowożytnej stosowanej do przemysłu, która miała
miejsce w listopadzie i grudniu 1889 roku w gmachu Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, a której współ-
organizatorem był Michał P. Radziwiłł, jednocześnie wystawca wielu eksponatów pochodzących z pałacu w Nie-
borowie, w tym również majoliki nieborowskiej. Por. przyp. 35.

66 Kłosy, 1884, I, 991, s. 410; Świt, 1884, I, 13, s. 209.

405