Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

10

STANISŁAW BIENIEK

Podobizny grobowca umieszczają monogram
Piotra w prawym górnym rogu ryciny w ode-
rwaniu od samego grobowca. Był on jednakże,
jak to wyraźnie stwierdza Benedykt z Pozna-
nia, umieszczony na grobowcu Piotra — Cujus
figuram hic ponere placuit, qua in tumulo
ipsius depicta est26. Nie wyszedł on spod ręki
twórcy trzynastowiecznej płaskorzeźby na-
grobnej, gdyż ten umieściłby go w całej oka-
załości, jako znak osobisty Piotra, na jego tar-
czy, a kopiści by to przekazali. Jan Długosz
podaje bowiem w swych Klejnotach, że Hic
(tj. Piotr Włostowic) pro armis in prisco tem-
pore non cignum sed capitale F deferebat 27'.
W innym miejscu pisze ten historyk o rodzie
Łabędziów, że miał on w herbie łabędzie po-
nad hełmem, a na tarczy białej znak podobny
do dużej głoski K z trzema poprzecznymi kre-
skami od strony zewnętrznej... 28. Znak oso-
bisty Piotra Włostowica przejęli więc jego po-
tomkowie, uznając go za swój znak rodowy.
Potwierdza to również monogram na pieczęci
Włodzimierza — potomka Piotra Włostowica,
przy dokumencie z roku 1237 (tabl. II, 4), któ-
ry jest identyczny z monogramem Piotra29.
Jeśli więc tego monogramu, jak świadczą ry-
sunki grobowca, nie było na trzynastowiecznej
płycie nagrobnej, to idąc za wskazówką Bene-
dykta należy doszukiwać się go gdzieś na sa-
mej tumbie.

Omawiany tu monogram Piotra Włostowi-
ca w kompozycji bazyliki św. Trójcy w Strzel-
nie był zarówno znakiem fundatora, jak i zna-
kiem warsztatu rzeźbiarsko-kamieniarskiego,
gdyż zachodziła tu zbieżność osoby fundatora
i mecenasa warsztatu. Mimo to można by w
monogramie znajdującym się w napisie tympa-
nonu tej bazyliki30 dopatrywać się znaku jej
założyciela, a w monogramach umieszczonych
na stojącej w tejże bazylice kolumnie oraz na
ciosie zewnętrznego lica ściany tamtejszej ro-
tundy św. Prokopa31 doszukiwać się znaku
warsztatu rzeźbiarsko-budowlanego. Sprawa
założyciela kościółka św. Prokopa nie jest do-
tychczas rozstrzygnięta. Czyżby i w tym wy-
padku zachodziła jedność w osobie kierowni-
ka warsztatu budowlanego i założyciela?

Monogram widziany przez Benedykta z Po-
znania na tumbie palatyna jest znakiem tej

26 Benedicti Poznaniensis Historia... k. 32.

27 Friedberg, Klejnoty..., s. 64. Sam znak
Piotra jest tutaj źle odtworzony, jak słusznie autor
zauważył (s. 64 przypis 5).

28 Jana Długosza Dziejów ksiąg dwanaście, prze-
kład K. Mecherzyńskiego, t. I, Kraków 1867, s. 486.

29 Śmierć Włodzimierza zanotował nekrolog kla-
sztoru św. Wincentego we Wrocławiu pod dniem
19 marca: Wlodimirus palatinus Cracovie, interfectus
cum pluribus a Tartaris MPH, t. V, s. 683. Jego pie-
częć podaje Piekosiński F., Rycerstwo polskie
wieków średnich, t. II, Kraków 1896, s. 217. Zob. też
Friedberg, Ród Łabędziów, s. 57, 58 i 34 przypis
3; Wiliński, o.c, s. 112 i ryc. 9 na str. 116.

30 Zob. Bieniek, o.c, s. 42.

31 Wiadomość o tym monogramie przynosi praca
Świechowskiego, Budownictwo romańskie...
s. 260.

samej pracowni rzeźbiarsko-kamieniarskiej,
która za życia Włostowica zdobiła świątynie
wrocławskie i strzelneńskie. Po śmierci Piotra
działała ona jeszcze jakiś okres będąc pomocną
jego synowi, który z rozkazu ojca — jak po-
daje Kronika Wielkopolska — wykańczał przez
Piotra rozpoczęte budowle32. Wtedy też po-
wstał pierwotny grobowiec palatyna. W koń-
cu XIII wieku nie działała we Wrocławiu żad-
na pracownia Łabędziów, którzy przenieśli się
zresztą wtedy już do Małopolski, ani też opat
Wilhelm, ni szkoła naumburska nie używali
takiego znaku.

Płyta, która nakrywała dwunastowieczną
tumbę Piotra Włostowica, nie była prawdopo-
dobnie gładka, jak sądziła K. Furmanki e-
w i c z ó w n a. Na płycie takiej umieszcza się
zazwyczaj napis zwany epigramem, informują-
cy o spoczywającym nieboszczyku. A taki wła-
śnie napis nagrobny Piotra Włostowica, znaj-
dujący się w kościele św. Wincentego, z któ-
rym dotychczas nie wiedziano co począć, podaje
Kronika opatów klasztoru NMP na Piasku we
Wrocławiu33 oraz z drobną zmianą rękopis
królewiecki, mylnie odnoszący go do klasztoru
w Strzelnie 34. Skorygowany przez R. G a n-
sińca napis nagrobny brzmi:

„Petrus templorum decies septemąue duorum
huius fundator domus ac deuotus amator
cleri, iam senus domini formidine plenus
linąuens instantem mundum rabidum, venientem
intravit mille post partum virginis ille
annis C solum sic et L tribus I sociatum
Optemus celi iubilum sibi mente fideli".

Epigram ten, tak samo jak napisy na dwu-
nastowiecznych tympanonach wrocławskich
i kujawskich należących do fundacji Piotra,
ułożony jest w tzw. leoniny, czyli heksametry
rymujące pośrodku i na końcu wiersza. Jest
również możliwe, że takim samym wierszem
spisana została w niedługi czas po śmierci Pio-
tra tzw. Carmen Mauri, czyli pieśń zakonnika

32 Quas jilius suus Constantinus, iussu patris, post
mortem eiusdem dicitur perfecisse, M.P.H., t. II,
s. 520.

33 Chronica dbbatum Beatę Mariae Virginis in
Arena, ed G. S t e n z e 1, „Scriptores rerum Silesia-
carum", t. II, s. 164. Fragmenty tego epigramu prze-
jęła Kronika o Piotrze. Zob. MPH ns III, s. 28 wiersz
5—6.

34 Epitaphium militis Petri qui fuit septuaginta
templorum constructor et jacet in Strzelno. Z ręko-
pisu królewieckiego 1555 fol. 177 wydał go J. Caro
w ,,Archiv fur osterrechische Geschichte'', Bd 45,
1871, s. 323; Tenże, Liber cancellariae St. Ciołek,
Wien 1871, s. 323.

35 G a n s i n i e c R., Średniowieczne poematy
o Piotrze Właście, „Sprawozd. Pol. Akad. Umiej, za
rok 1951", t. 52, nr 8, s. 677.