DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Bieniek, Stanisław: W sprawie grobowca Piotra Włostowica
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13792#0017
W SPRAWIE GROBOWCA PIOTRA WŁOSTOWICA
11
z klasztoru św. Wincentego opiewająca losy
fundatora opactwa 36.
Gansiniec uważa, iż epigram ten z po-
wodu błędów iloczasowych mógł powstać naj-
wcześniej około 1330 roku, a być może dopie-
ro w związku z dwusetną rocznicą śmierci
Piotra, to jest w roku 1353 37. Należy jednak
zwrócić uwagę, że badacz ten rozpatrywał czas
powstania epigramu pod kątem stworzonej
przez siebie koncepcji o piętnastowiecznej Tra-
gedii Petri comitis. Polemika między nim
a M. P 1 e z i ą wskazuje jednak, że ów utwór
jest po prostu identyczny z dwunastowieczną
Carmen Mauri38. Na skutek tego należało by
obecnie, wziąwszy pod uwagę powyższe dane
przemawiające za dwunastowieczną metryką
grobowca Piotra Włostowica, rozpatrzyć z fi-
lologicznego punktu widzenia ewentualną moż-
liwość pochodzenia przytoczonego wyżej napi-
su nagrobnego z XII wieku.
Nie dyskwalifikuje tego epigramu zawartość
treściowa. Jego informacja, mówiąca, że Piotr
ufundował 72 świątynie, nie stoi bynajmniej
w sprzeczności z relacją mnicha z Zwiefalten,
który bawiąc w Polsce na przełomie lat
1140/41, a więc jeszcze za życia Piotra, po-
dawał, że Włostowicowi tytułem pokuty ka-
zano wznieść 70 lub więcej kościołów i klasz-
torów 39. Również rok śmierci Piotra Włosto-
wica 1153 jest potwierdzony przez inne źródła
i powszechnie przyjęty w literaturze 40. W epi-
gramie mowa jest tylko o samym Piotrze, gdyż
zmarł on wcześniej od swojej małżonki. Jan
36 Zob. recenzję B. Kurbisówny z wydania
przez M. P1 e z i ę Kroniki o Piotrze wraz z Carmen
Mauri (MPH ns III) zamieszczoną w „Przeglądzie Hi-
storycznym", t. XLIII, 1952, zesz. 3/4, s. 592—594.
37 Gansiniec R., Tragedia Petri comitis, „Pa-
miętnik Literacki", XLIII, 1952, z. 1/2, s. 83. T e n ż e,
Srdniowieczne poematy., s. 67.
38 Zob. P 1 e z i a we wstępie do wydania Kro-
niki o Piotrze wraz z Carmen Mauri, MHP ig£ III,
s. I—LXIII; Gansiniec, recenzja z powyższej
pracy Plezi w „Kwartalniku Historycznym", t. LX
1953, nr 2, s. 268—276; Gansiniec, Tragedia Pe-
tri comitis, s. 52—139; Plezi a M., Dookoła tekstu
i doby powstania poematu o Piotrze Właście, „Pa-
miętnik Literacki" XLV, 1954, z. 2, s. 454—472;
Witczak T., Mediewistyka na łamach Pamiętnika
Literackiego 1947—1954, „Studia Źródłoznawcze", t. I,
1957, s. 313—314.
39 Ob huiusmodi igitur et aliorum scelerum exe-
crabiles neąuicias a domino papa vel potificibus ter-
mę illius diu collectas iussus est pro Christo disper-
gere divitias. Inter alias enim atąue alias largiflau-
rum elemosinarum copias, peregrinorum, debilium,
viduarum, pupillorum scilicet expletas inopias, 70 vel
eo amplius decreverunt eum jabricare de propriis
sumptibus aecclesias, inter quas nonnulla monacho-
rum decernunt eum edificare cenobia, ąuibus etiam
de reditibus ac pecuniis suis sufficientia delegavit
subsidia". MPH, II, s. 3. O fundacjach Włostowica
zobacz ostatnio Bieniek, o.c, s. 50 nn.
40 Zob. Kronika opatów klasztoru NMP na Piasku
(Script. rer. Siles. t. II, s. 164), oraz Kronika o Piotrze
(MPH III 783, MPH ns III 29). Najbardziej prawdo-
podobnym dniem śmierci Potra jest 16 kwietnia, jak
podaje nekrolog klasztoru św. Wincentego we Wro-
cławiu (MPH V 687). Zob. Friedberg, Ród Ła-
będziów..., s. 23 przyp. 5.
Długosz podaje przecież, iż Consors suua
Maria expost fatis intercepta, in eadem, qua
Petrus urna, mariti consocianda cineribus con-
dita est 41.
Pewne analogie form, jakich użyto przy
wznoszeniu tumby Piotra Włostowica, można
odnaleźć wśród wystroju rzeźbiarskiego klasz-
toru św. Wincentego na Ołbinie. Przede
wszystkim rzuca się w oczy fragment wspa-
niałego portalu z ołbińskiego opactwa, znajdu-
jący się obecnie przy kościele Marii Magda-
leny. Fragment ten (tabl. III, 1) przedstawia
łoże zbudowane w kształcie skrzyni, o remi-
niscencjach form łóż antycznych i assyryj-
skich, posiadające 7 wyciętych nisz42. Jeśli
chwilowo zapomnieć o kolumienkach zdobią-
cych tumbę Włostowica, to nie sposób oprzeć
się wrażeniu, że ma ona po prostu formę ta-
kiego łoża. Nie ma się zresztą czemu dziwić,
jeśli grobowiec symbolizował miejsce wieczne-
go spoczynku. Ustawienie tumby o takiej kon-
cepcji w eksponowanym miejscu, pośrodku
chóru kościoła św. Wincentego, wymagało
szczególnie starannego wykonania, jak i wnie-
sienia pewnych niecodziennych elementów
plastycznych. Do nich zaliczyć trzeba owe ko-
lumienki łączone łukami i lwy leżące po ro-
gach. Swoiste połączenie nisz z kolumienka-
mi było też zresztą używane przy wystroju
ścianek łóż, jak świadczy o tym fragment łoża
tym razem ze sceny Zaśnięcia NMP na ołbiń-
skim tympanonie (tabl. III, 2)43.
Grobowce o formie przypominającej łoże
z ołbińskiego portalu, a tym samym i tumbę
Piotra Włostowica, występują w sztuce za-
chodniej Europy. Grobowiec z wyciętymi wnę-
kami i biegnącymi nad nimi łukami znajduje
się na fragmencie metalowego relikwiarza św.
Hadeliana, który wykonała przed rokiem 1107
szkoła mozańska, w scenie przedstawiającej
pogrzeb tego świętego (tabl. III, 3) 44. Podobną
41 Księga V, rok 1144. Nie uwzględniając infor-
macji Długosza, a idąc za zdaniem późniejszego Be-
nedykta z Poznania, C. Griinhagen (Reg. nr 39),
a za nim, nie bez wahania M. Friedberg (Ród Ła-
będziów s. 26), sądzili, że Maria umarła wcześniej
od Piotra bo w roku 1150. Słusznie sprzeciwili się
temu L. Schulte i ostatnio Wł. Semkowicz
(Paleografia łacińska, Kraków 1951, s. 542 i przyp. 1).
42 Rehorowski M., Przedstawienia mebli ro-
mańskich w polskiej ikonografii, „Zeszyty Naukowe
Politechniki Wrocławskiej", nr 20, 1957, s. 9, 23 oraz
ryc. 24. Zob. też Ś w i e c h o w s k i Z., Architektura
na Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955,
il. 508, s. 348.
43 Rehorowski, o.c, s. 23—24, ryc. 26; Ś w i e-
c h o w s k i, Architektura na Śląsku... il. 512 na
s. 350 oraz il, 518 na s. 352.
44 Zob. Morelowski M., Drzwi Gnieźnieńskie,
ich związki ze sztuką obcą a probłem rodzimości w:
„Drzwi Gnieźnieńskie", praca zbiorowa, Wrocław
1956, t. I, ryc. 42, na s. 93; Kalinowski L.,
Treści ideowe i estetyczne Drzwi Gnieźnieńskich, tam-
że, t. II, ryc. 51 na str. 48. Jest możliwe, że portal ołbiń-
ski wykonała szkoła mozańska. Zob. Morelowski
M., Pochodzenie artystów ołbińskiego portalu ro-
mańskiego u M. Magdaleny we Wrocławiu", Spra-
wozd. Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, XI
seria A, 1956, s. 22—30.
11
z klasztoru św. Wincentego opiewająca losy
fundatora opactwa 36.
Gansiniec uważa, iż epigram ten z po-
wodu błędów iloczasowych mógł powstać naj-
wcześniej około 1330 roku, a być może dopie-
ro w związku z dwusetną rocznicą śmierci
Piotra, to jest w roku 1353 37. Należy jednak
zwrócić uwagę, że badacz ten rozpatrywał czas
powstania epigramu pod kątem stworzonej
przez siebie koncepcji o piętnastowiecznej Tra-
gedii Petri comitis. Polemika między nim
a M. P 1 e z i ą wskazuje jednak, że ów utwór
jest po prostu identyczny z dwunastowieczną
Carmen Mauri38. Na skutek tego należało by
obecnie, wziąwszy pod uwagę powyższe dane
przemawiające za dwunastowieczną metryką
grobowca Piotra Włostowica, rozpatrzyć z fi-
lologicznego punktu widzenia ewentualną moż-
liwość pochodzenia przytoczonego wyżej napi-
su nagrobnego z XII wieku.
Nie dyskwalifikuje tego epigramu zawartość
treściowa. Jego informacja, mówiąca, że Piotr
ufundował 72 świątynie, nie stoi bynajmniej
w sprzeczności z relacją mnicha z Zwiefalten,
który bawiąc w Polsce na przełomie lat
1140/41, a więc jeszcze za życia Piotra, po-
dawał, że Włostowicowi tytułem pokuty ka-
zano wznieść 70 lub więcej kościołów i klasz-
torów 39. Również rok śmierci Piotra Włosto-
wica 1153 jest potwierdzony przez inne źródła
i powszechnie przyjęty w literaturze 40. W epi-
gramie mowa jest tylko o samym Piotrze, gdyż
zmarł on wcześniej od swojej małżonki. Jan
36 Zob. recenzję B. Kurbisówny z wydania
przez M. P1 e z i ę Kroniki o Piotrze wraz z Carmen
Mauri (MPH ns III) zamieszczoną w „Przeglądzie Hi-
storycznym", t. XLIII, 1952, zesz. 3/4, s. 592—594.
37 Gansiniec R., Tragedia Petri comitis, „Pa-
miętnik Literacki", XLIII, 1952, z. 1/2, s. 83. T e n ż e,
Srdniowieczne poematy., s. 67.
38 Zob. P 1 e z i a we wstępie do wydania Kro-
niki o Piotrze wraz z Carmen Mauri, MHP ig£ III,
s. I—LXIII; Gansiniec, recenzja z powyższej
pracy Plezi w „Kwartalniku Historycznym", t. LX
1953, nr 2, s. 268—276; Gansiniec, Tragedia Pe-
tri comitis, s. 52—139; Plezi a M., Dookoła tekstu
i doby powstania poematu o Piotrze Właście, „Pa-
miętnik Literacki" XLV, 1954, z. 2, s. 454—472;
Witczak T., Mediewistyka na łamach Pamiętnika
Literackiego 1947—1954, „Studia Źródłoznawcze", t. I,
1957, s. 313—314.
39 Ob huiusmodi igitur et aliorum scelerum exe-
crabiles neąuicias a domino papa vel potificibus ter-
mę illius diu collectas iussus est pro Christo disper-
gere divitias. Inter alias enim atąue alias largiflau-
rum elemosinarum copias, peregrinorum, debilium,
viduarum, pupillorum scilicet expletas inopias, 70 vel
eo amplius decreverunt eum jabricare de propriis
sumptibus aecclesias, inter quas nonnulla monacho-
rum decernunt eum edificare cenobia, ąuibus etiam
de reditibus ac pecuniis suis sufficientia delegavit
subsidia". MPH, II, s. 3. O fundacjach Włostowica
zobacz ostatnio Bieniek, o.c, s. 50 nn.
40 Zob. Kronika opatów klasztoru NMP na Piasku
(Script. rer. Siles. t. II, s. 164), oraz Kronika o Piotrze
(MPH III 783, MPH ns III 29). Najbardziej prawdo-
podobnym dniem śmierci Potra jest 16 kwietnia, jak
podaje nekrolog klasztoru św. Wincentego we Wro-
cławiu (MPH V 687). Zob. Friedberg, Ród Ła-
będziów..., s. 23 przyp. 5.
Długosz podaje przecież, iż Consors suua
Maria expost fatis intercepta, in eadem, qua
Petrus urna, mariti consocianda cineribus con-
dita est 41.
Pewne analogie form, jakich użyto przy
wznoszeniu tumby Piotra Włostowica, można
odnaleźć wśród wystroju rzeźbiarskiego klasz-
toru św. Wincentego na Ołbinie. Przede
wszystkim rzuca się w oczy fragment wspa-
niałego portalu z ołbińskiego opactwa, znajdu-
jący się obecnie przy kościele Marii Magda-
leny. Fragment ten (tabl. III, 1) przedstawia
łoże zbudowane w kształcie skrzyni, o remi-
niscencjach form łóż antycznych i assyryj-
skich, posiadające 7 wyciętych nisz42. Jeśli
chwilowo zapomnieć o kolumienkach zdobią-
cych tumbę Włostowica, to nie sposób oprzeć
się wrażeniu, że ma ona po prostu formę ta-
kiego łoża. Nie ma się zresztą czemu dziwić,
jeśli grobowiec symbolizował miejsce wieczne-
go spoczynku. Ustawienie tumby o takiej kon-
cepcji w eksponowanym miejscu, pośrodku
chóru kościoła św. Wincentego, wymagało
szczególnie starannego wykonania, jak i wnie-
sienia pewnych niecodziennych elementów
plastycznych. Do nich zaliczyć trzeba owe ko-
lumienki łączone łukami i lwy leżące po ro-
gach. Swoiste połączenie nisz z kolumienka-
mi było też zresztą używane przy wystroju
ścianek łóż, jak świadczy o tym fragment łoża
tym razem ze sceny Zaśnięcia NMP na ołbiń-
skim tympanonie (tabl. III, 2)43.
Grobowce o formie przypominającej łoże
z ołbińskiego portalu, a tym samym i tumbę
Piotra Włostowica, występują w sztuce za-
chodniej Europy. Grobowiec z wyciętymi wnę-
kami i biegnącymi nad nimi łukami znajduje
się na fragmencie metalowego relikwiarza św.
Hadeliana, który wykonała przed rokiem 1107
szkoła mozańska, w scenie przedstawiającej
pogrzeb tego świętego (tabl. III, 3) 44. Podobną
41 Księga V, rok 1144. Nie uwzględniając infor-
macji Długosza, a idąc za zdaniem późniejszego Be-
nedykta z Poznania, C. Griinhagen (Reg. nr 39),
a za nim, nie bez wahania M. Friedberg (Ród Ła-
będziów s. 26), sądzili, że Maria umarła wcześniej
od Piotra bo w roku 1150. Słusznie sprzeciwili się
temu L. Schulte i ostatnio Wł. Semkowicz
(Paleografia łacińska, Kraków 1951, s. 542 i przyp. 1).
42 Rehorowski M., Przedstawienia mebli ro-
mańskich w polskiej ikonografii, „Zeszyty Naukowe
Politechniki Wrocławskiej", nr 20, 1957, s. 9, 23 oraz
ryc. 24. Zob. też Ś w i e c h o w s k i Z., Architektura
na Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955,
il. 508, s. 348.
43 Rehorowski, o.c, s. 23—24, ryc. 26; Ś w i e-
c h o w s k i, Architektura na Śląsku... il. 512 na
s. 350 oraz il, 518 na s. 352.
44 Zob. Morelowski M., Drzwi Gnieźnieńskie,
ich związki ze sztuką obcą a probłem rodzimości w:
„Drzwi Gnieźnieńskie", praca zbiorowa, Wrocław
1956, t. I, ryc. 42, na s. 93; Kalinowski L.,
Treści ideowe i estetyczne Drzwi Gnieźnieńskich, tam-
że, t. II, ryc. 51 na str. 48. Jest możliwe, że portal ołbiń-
ski wykonała szkoła mozańska. Zob. Morelowski
M., Pochodzenie artystów ołbińskiego portalu ro-
mańskiego u M. Magdaleny we Wrocławiu", Spra-
wozd. Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, XI
seria A, 1956, s. 22—30.