Muzeum Narodowe <Breslau> [Editor]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Editor]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

110

ERNST-HEINZ LEMPER

III. BUDOWLE ZESPOŁU ŚW. GROBU I ICH DZIEJE

Kaplica Św. Krzyża

Przebieg budowy w świetle źró-
deł. Pierwszą datą, jaką dysponujemy odnoś-
nie do historii budowy Świętego Grobu w Gór-
litz jest rok 1473, w którym rada miejska na-
była ogród celem rozszerzenia terenu budowla-
nego 37. W r. 1475 ofiarowała Anna Finger ka-
plicy Św. Krzyża 5 guldenów. Jest to pierwsza
znana prywatna dotacja pieniężna, która ma
związek z budową planowaną od r. 1464/65 38.
Zezwolenie na rozpoczęcie budowy nastąpiło
jednak dopiero 1 października 1480 r. przez
oficjała biskupa z Miśni39. W r. 1481 wpłynęło
na rzecz kaplicy Św. Krzyża z dalszej donacji
21 węgierskich guldenów40. W następnym roku
siedmiu kardynałów przyznało odpust studnio-
wy wiernym odwiedzającym kaplicę41. Ten do-
kument ma o tyle znaczenie dla historii budo-
wy, że trzeba przyjąć, iż ecclesia crucissita ex-
tra muros oppidi Gorliz musiała już istnieć,
skoro jest o niej mowa jako o miejscu nabo-
żeństw. Możliwe, że istniała jeszcze wówczas
kaplica drewniana.

Nowy odpust studniowy został przyznany
w dniu 18 marca 1485 r. przez sześciu kardyna-
łów, ut capella sancta crucis in oppido Gorliz...
necnon libris, calicibus, luminaribus, ornamen-
tis ecclesiasticis ac rebus aliis pro divino cultu
necessariis decenter muniatur ipsaąue capella
in suis structuris et edificiis debite repertur,
conservetur et manuteneatur...42. Jak z treści
wynika, ten drugi odpust miał zapewnić wpły-
wy na wyposażenie i przyszłe utrzymanie bu-
dowli, z czego można wnosić, że kaplica była
już w zasadzie gotowa. W tym samym roku
ufundowany został również dom przy kaplicy
Św. Krzyża, a w r. 1486 ogród na utrzymanie
ołtarza 43.

O samym przebiegu budowy brak wzmianek
w ówczesnych dokumentach. W protokole ka-
mieniarzy Górlitz z r. 1487 wymieniony jest
wśród świadków Kasper Aye jako parlirer
sancte crucis 44, z czego wynika jednak, że pra-
cował on jeszcze wówczas przy kaplicy. Po-
nieważ kaplica Św. Krzyża podlegała radzie
miejskiej, zastępowali ją w zakresie gospodar-
czym i prawnym starsi kościoła, o których jest

37 Zestawienie dokumentów dotyczących założenia
i budowy kaplicy Św. Krzyża patrz Jecht II, s. 153 nn
i Dalman I, s. 233 nn.

38 Jecht II, s. 144.

39 Dalman I, s. 234 n.

40 Dalman I, s. 235.

41 Dalman I, s. 235.

42 Dalman I, s. 236 n.

43 Dalman 1, s. 235 nn. Jecht U, s. 125 nn.

44 Dalman I, s. 237. Jecht II, s. 126 i 153. Jecht I,
Halbbd 2, s. 777 podaje jako rok wzmianki o Kasprze
Aye 1481. Zachodzi tu niewątpliwie błąd drukarski.
Trzeba przyjąć odczytanie 1487, gdyż ta data znaj-
duje się już u Lutscha, o.c, Bd III, s. 677 powo-
łującego się przy podaniu źródeł na J e c h t a, któ-
rego topografia wówczas (1891) jeszcze nie była wy-
dana.

wzmianka po raz pierwszy w r. 1489. W tym
samym roku mieszczanin Jakub Weinrich prze-
kazał na rzecz kaplicy pokaźny majątek 500
węgierskich guldenów, co było największą pie-
niężną ofiarą, jaką przekazano w okresie bu-
dowy. Na ten sam rok przypada również ufun-
dowanie ołtarza i czynszów przez wdowę Kata-
rzynę Schwetz, z postanowieniem, że przy tym
ołtarzu mają być odprawiane tygodniowo trzy
msze 45.

Dawniejsze opracowania Świętego Grobu
w Górlitz przyjmowały na podstawie tych fak-
tów rok 1489 za rok ukończenia budowy kaplicy
Św. Krzyża. Potwierdza to umowa, jaką rada
miejska zawarła w dniu 22 lipca 1490 r. z mist-
rzem Konradem Pflugerem46. Pfliiger stanął
wówczas na czele miejskiego budownictwa, gdyż
jemu i jego pracownikom Blasiusowi Mor ero wi
i Urbanowi Laubanischowi powierzono równo-
cześnie wykończenie i przesklepienie kościoła
Św. Piotra i Pawła 47. Wkrótce potem w dniu 21
września 1490 r. wnosi rada skargę do oficjała
biskupa miśnieńskiego, podając że proboszcz
Beheim zabronił księdzu Mondenscheinowi od-
prawiania mszy w kaplicy Św. Krzyża: w skar-
dze tej jest mowa o jakimś zezwoleniu bisku-
pim na czasowe odprawianie mszy w kaplicy.
Okres ten widocznie wówczas upłynął, gdyż
w dniu 1 sierpnia rada prosi biskupa ponownie

0 przedłużenie indultu na dalszy rok 48. Doku-
menty te wskazywałyby, że w kaplicy były
odprawiane msze przy równoczesnym dalszym
prowadzeniu budowy. Historia budowy będzie
musiała wyjaśnić, jak to było możliwe w tak
małym budynku. Biskup udzielił przejściowe-
go pozwolenia na odprawianie w nim nabo-
żeństw niewątpliwie ze względu na wiernych

1 związane z ich uczestnictwem ofiary odpus-

4S Dalman I, s. 237. Dalman I, s. 238.
4G Dalman I, s. 237. Jecht II, s. 127.

47 Odnośnie Konrada Pfliigera por. Thieme-
-Becker, Allgemeines Kunstlerlexicon. — G u r-
1 i 11 C, Kunst und Kiinstler am Vorabend der Rc-
formation, Halle 1891, s. 61 n. — Lemper E. H.,
Die Thomaskirche zu Leipzig. Die Kirche Johann Se-
bastian Bachs ais Denkmal deutscher Baukunst,
Leipzig 1954, s. 87. — Umowa budowlana rady miej-
skiej w Górlitz z Pflugerem odnośnie ukończenia
kościoła św. Piotra SRL n. F. Bd II, s. 48. Odnośnie
działalności budowlanej Pfliigera w Saksonii i Gór-
nych Łużycach por. G u r 1 i 11 C, Beschreib. Dar-
stellung d. alt. Bau- u. Kunstdenkmdler d. Kgr.
Sachsen, Heft 4, Dresden 1885, s. 6; Heft 17 n.,
Dresden 1895, s. 21 nn. i 41 — L u t s c h, Bd III,
s. 638 n. i 677. — Wernicke, w: „Anzeiger f.
Kunde d. deutschen Vorzeit", 1876, s.143 i 1877,
s. 97 n. — „Archiv f. sachs. Geschichte", n. F. Bd IV:
1878, s. 326; N. Archiv f. sachs. Gesch." Bd 6: 1885,
s. 252 n.; NLM Bd 73, 79, 80, 86.; Lewy, Schloss
Hartenfels b. Torgau, 1908, s. 11, 17, 37, 42, 98, 109.
Gurlitt, Kunst und Kiinstler, s. 116, 119 n. „Schle-
siens Vorzeit", Jg 3: 1877, s. 34 i 153; Jg 7: 1899,
s. 275; nF Bd 5: 1909, s. 79. — Wanckel-Gur-
litt: Die Albrechtsburg bel Meissen, 1895, s. 95.

48 Dalman I, s. 237 n. z podaniem źródeł, doku-
ment podaje również Jecht II, s. 155, XXI, XXII.