Muzeum Narodowe <Breslau> [Editor]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Editor]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

PREHISTORIA ALMARII PASZKOWICZA 131

Funkcjonalne walory szafy można scharak-
teryzować w następujących punktach: 1. Zgro-
madzenie na stosunkowo niewielkiej powierz-
chni znacznej liczby szuflad z dwoma układa-
mi alfabetycznymi sygnatur, co pozwalało na
bardziej szczegółową klasyfikację archiwaliów;
2. Zapewnienie łatwego dostępu do akt dzięki
umieszczeniu najwyższego rzędu szuflad na wy-
sokości oczu; 3. Zapobieżenie przesuwania się
szuflad na półkach i zapewnienie im stałego,
wyznaczonego miejsca; 4. Troska o jak najlep-
sze warunki dla przechowywania dokumentów,
przejawiająca się między innymi w dogodnym
rozmiarze szuflad i w założeniu otworów wen-
tylacyjnych mających zapobiegać zawilgoceniu
pergaminu; 5. Możność jednoczesnego zabez-
pieczenia zamczystymi drzwiami całego zbioru
ważnych dokumentów przed wtargnięciem osób
niepowołanych.

Budowa szafy, jak widzimy, została świe-
tnie przemyślana pod względem funkcjonal-
nym, tak iż trudno przypuścić, by liczne im-
prowizacje konstrukcyjne, do omawiania któ-
rych przejdziemy jeszcze niżej, były wynikiem
braku podobnego przemyślenia. Celowe roz-
wiązanie funkcji szafy musiało iść przecie w
parze z celowym i przemyślanym rozwiązaniem
jej konstrukcji. Jeżeli zatem w tym ostatnim
względzie spotkamy się z improwizacją, to nie
będziemy mogli tłumaczyć jej w sposób nega-
tywny błędami, brakiem umiejętności technicz-
nych lub sprecyzowanego planu budowy, lecz
przeciwnie — zamierzonym dążeniem do do-
stosowania nowego pomysłu do jakiegoś stanu
pierwotnego, wyjściowego, który krępował
swobodę konstruktorów i z góry narzucał ta-
kie, a nie inne rozwiązania.

W porównaniu ze sprzętem używanym w
wrocławskim archiwum diecezjalnym przed
sporządzeniem nowego mebla, almaria Pasz-
kowicza reprezentowała znaczny postęp w tech-
nice archiwalnej i należałoby wiązać jej bu-
dowę z zakrojonymi na większą skalę pracami
porządkowymi w archiwum.

Nim przystąpimy do przedstawienia oko-
liczności, które spowodowały konieczność upo-
rządkowania archiwum oraz po części wyjaś-
niają niektóre szczegóły budowy szafy, za-
uważmy, że pierwotnie przechowywano tu do-
kumenty w skrzynkach 1G, co oczywiście nic
było wygodne ani praktyczne. Luźne skrzyn-
ki łatwo mogły zmieniać miejsce, przestawia-
ne w czasie prac archiwalnych, i trzeba było
nie tylko szukać potrzebnego dokumentu wśród
wielu innych przechowywanych w danej
skrzynce, ale zapewne nieraz wiele czasu tra-
wiono na odszukanie odpowiedniej skrzynki.
Rozbudowany system klasyfikacyjny ułatwiał
niewątpliwie wyszukanie żądanego dokumen-
tu w skrzynce, lecz przy daleko idącej specyfi-

15 J u n g n i t z J., Das Breslauer Diózesanarchiv,
„Zeitschrift des Ver. f. Geschichte Schlesiens", Bd 39:
1905, s. 52.

kacji ilość skrzynek wzrastała zajmując miej-
sce i utrudniając wyszukanie odpowiedniej.
Natomiast przy klasyfikacji mniej szczegóło-
wej wprawdzie malała ilość skrzynek, jednak-
że rosła w nich ilość dokumentów, co również
nie było korzystne. Trudności te usunięto
umieszczając dokumenty w szafie dającej moż-
ność zgromadzenia ich w stałym miejscu na
niewielkiej przestrzeni, przy jednoczesnym za-
chowaniu rozbudowanej klasyfikacji na czter-
dzieści osiem sygnowanych grup.

Stosunki panujące w kościele wrocławskim
w połowie XV w. musiały znaleźć swe odbi-
cie i w organizacji archiwum diecezjalnego,
które, jak zobaczymy niżej, przechodzi w wy-
łączne władanie kapituły katedralnej.

Nauczona przykrym doświadczeniem lekko-
myślnych rządów biskupa Konrada oleśnickie-
go (1417—1447) i ustawicznych z nim sporów
kompetencyjnych, kapituła wrocławska z góry
uzależniła wybór nowego biskupa od przyjęcia
przezeń określonych warunków jako wytycz-
nych dla przyszłej działalności pasterza die-
cezji 17'. Od wyboru Piotra Nowaka (1447—1456)
procedura ta, po raz pierwszy zastosowana, we-
szła na stałe w praktykę wyborczą i prze-
trwała, w ustalonej i zatwierdzonej przez Sto-
licę Apostolską formie, do końca XVIII w.

Wśród ośmiu punktów zobowiązania zaprzy-
siężonego przez biskupa Nowaka znajdują się
dwa dla nas szczególnie znamienne. Punkt
trzeci zobowiązuje biskupa do szukania środ-
ków i dróg do wykupienia dóbr biskupich i ka-
pitulnych zastawionych na pokrycie rozlicz-
nych długów zaciągniętych przez biskupa Kon-
rada. Punkt siódmy ma na celu zapobieżenie
podobnym wypadkom przez związanie biskupa
zobowiązaniem załatwiania wszystkich waż-
nych spraw kościoła, a chodziło tu przede
wszystkim o sprawy majątkowe, przy udziale
kapituły i za jej zgodą 18.

Tendencja do podporządkowania biskupa
kapitule we wszelkich sprawach majątkowych
jeszcze wyraźniej została sformułowana w zo-
bowiązaniu przedłożonym do zaprzysiężenia na-
stępcy biskupa Nowaka, Jeskowi z Rozmberka.
Powiedziane jest tam mianowicie, że bez wie-
dzy, porady i wyraźnej zgody kapituły biskup
nie ma prawa nadawać wakujących lenn ani
ofiarowywać, nabywać, sprzedawać, zastawiać
lub zamieniać zamków, dochodów i dóbr koś-
cielnych 19. Co więcej, nieufność wobec biskupa
podyktowała również i taki warunek, że
wszystkie paramenta biskupie i insygnia pon-
tyfikalne mają być przechowywane w zakrystii

17 Wyczerpująco o tym Seppelt Fr. X., Die.
Anfdnge der Wahlkapitulationen der Breslauer Bi-
schófe, „Zeitschrift des. Ver. f. Geschichte Schle-
siens", Bd 49: 1915, s. 192 nn.

18 Seppelt, o.c., s. 203.
13 Seppelt, o.c, s. 210.