Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

PREHISTORIA ALMARII PASZKOWICZA

141

wo to uczynić wobec faktu, że nie pełnią one
żadnej roli konstrukcyjnej, usuńmy to wszyst-
ko, a otrzymamy bardzo prostą szafę z półkami.
Jednocześnie staje się zrozumiałe zastosowa-
nie wentylacji i krat przy otworach wentyla-
cyjnych, jak najbardziej celowych w wypadku
szafy z półkami, gdzie zarówno łatwo mogła
odbywać się cyrkulacja powietrza, jak i łatwo
można było wyjąć dokumenty przez otwory
wentylacyjne, gdyby nie były okratowane.

Otrzymana szafa tak bardzo w swej pros-
tej konstrukcji przypomina regał, że nie popeł-
nimy chyba błędu, jeżeli przyjmiemy, że po-
wstała ona bezpośrednio z regału, do którego
dorobiono drzwi, lub na wzór regału z doda-
niem drzwi. W każdym razie punktem wyjś-
ciowym, materialnym lub koncepcyjnym, wyda-
je się być regał.

Wyłączywszy przestrzennie elementy póź-
niejsze od dekoracji zwieńczenia oraz zwieńcze-
nie i cokół otrzymaliśmy w rezultacie prosty
mebel złożony z podstawowej konstrukcji K
i drzwi o zawieszeniu zewnętrznym. Nie jest
to jakiś cząstkowy fragment budowy, ale w
pełni określony mebel, który całkiem śmiało
mógł istnieć samodzielnie jako punkt wyjścio-
wy dla szafy Paszkowicza z r. 1455. Pójdźmy
jeszcze krok naprzód i odrzuciwszy hipotezę
węższą, zakładającą ciągłe następstwo faz bu-
dowy almarii, przyjmijmy etapową jej budo-
wę z dłuższymi odstępami czasowymi dzielą-
cymi poszczególne etapy, a otrzymamy hipote-
zę szerszą o następującym brzmieniu: Szafa
Paszkowicza z r. 1455 jest przeróbką wcze-
śniej istniejącego mebla, który bezpośrednio
wywodzi się z poprzedzającego go regału lub
zbudowany został na wzór regału. Dla odróż-
nienia nazwijmy ów mebel poprzedzający sza-
fę Paszkowicza szafą A, zaś samą almarię
Paszkowicza, powstałą w wyniku przeróbek
mebla wyjściowego ■— szafą B. Czasem będzie-
my zamiennie używać terminów szafa B —
szafa Paszkowicza.

Mając już określony stan wyjściowy spró-
bujmy zrekonstruować budowę szafy Paszko-
wicza. W pierwszym rzędzie zacznijmy od ele-
mentów równych wymiarami wielkościom
odpowiednich elementów szafy A. Zgodność
wymiarów występuje przede wszystkim po-
między bokiem szafy A a polami ornamenta-
cyjnymi ścianek bocznych zwieńczenia szafy
B. Przeróbkę szafy A rozpoczęto zatem od za-
projektowania ozdobnego zwieńczenia i zapew-
ne cokołu, z tym tylko że deski boczne cokołu
wykonano nieco później po wprowadzeniu
słupków narożnych. Zawieszenie drzwi miało
pozostać nie zmienione.

Jednocześnie ze zwieńczeniem zaplanowano
szuflady, o czym wnioskujemy z faktu, że dłu-
gość szuflad równa się szerokości desek półko-
wych szafy A. Przygotowano zapewne mate-
riał na szuflady, jeżeli później, po nabiciu
czołowych listew profilowanych, trzeba było
dla wysunięcia szuflad do przodu dodawać

listwy na ich ścianki tylne. Może wykonano
też prototyp szuflady. I wtedy okazało się, że
po przymocowaniu uchwytów szufladowych
nie będzie można domknąć drzwi. Wobec tego
dodano słupki narożne i dalsza przeróbka od
tego momentu potoczyła się torem nakreślo-
nym przeprzednio przy rekonstrukcji budowy
szafy na podstawie hipotezy węższej.

Może ktoś zarzucić, że między tą ostatnią
a obecnie omawianą hipotezą szerszą nie ma
właściwie żadnej różnicy, bowiem na gruncie
jednej jak i drugiej przyjmuje się to samo na-
stępstwo improwizowanych uzupełnień. Co
więcej, można zapytać, dlaczego pierwsza ma
być gorsza i mniej prawdopodobna od drugiej.
Przy pobieżnym rozpatrywaniu obu hipotez
pytanie takie będzie oczywiście usprawiedli-
wione. Różnice są jednakże zasadnicze.

Hipoteza węższa ujmuje budowę szafy jako
jedno przedsięwzięcie budowlane złożone z na-
stępujących po sobie ciągłych faz, po-
cząwszy od budowy konstrukcji podstawowej
K wraz z drzwiami i przewidywanymi już
wtedy szufladami (faza pierwsza), skończywszy
na wypełnieniu wnętrza obecną kratą przegród
i półek (faza trzecia), przy czym obie fazy
przedzielała faza pośrednia, graniczna, w któ-
rej wprowadzono słupki narożne i zmieniono
proporcje desek bocznych zwieńczenia (faza
druga). Hipoteza szersza przyjmuje natomiast
etapowy, nieciągły rozwój mebla i szafę
Paszkowicza ujmuje jako przeróbkę wcześniej
istniejącej i bardziej prostej w budowie formy
wyjściowej nazwanej szafą A. W etapie koń-
cowym znajdą się wprawdzie dwie ostatnie
fazy omówione wyżej, do których trzeba bę-
dzie dołączyć koncepcję szuflad, zaliczoną po-
przednio do fazy pierwszej, ale nie są tu te
fazy rozumiane jako momenty budowy,
lecz tylko i wyłącznie jako momenty prze-
róbki, a to zasadnicza różnica. Podczas gdy
hipoteza pierwsza wszelkie improwizacje w
budowie mebla mogła wytłumaczyć tylko in-
dolencją stolarzy i brakiem planu konstrukcyj-
nego, to hipoteza druga tłumaczy je trudno-
ściami, na jakie natrafili fachowi skąd inąd
stolarze przy przeróbce istniejącej już poprze-
dnio szafy. Co innego jest popełniać błędy
i dosłownie na ślepo klecić cały mebel od po-
czątku, a co innego przerabiać i dostosowywać
formę istniejącą już do nowej koncepcji. W
pierwszym wypadku mieliśmy do czynienia
z zadziwiającą i niezrozumiałą nieudolnością
budowniczych szafy, w drugim z trudnościa-
mi wynikającymi w naturalny sposób z prze-
budowy mebla wyjściowego. I jeżeli budowa
nowego, skomplikowanego i niestereotypowego
mebla, a przy tym drogiego, bez planów kon-
strukcyjnych jest przedsięwzięciem niewyba-
czalnym, to przeróbka starego, nawet metodą
prób i błędów, jest w zupełności usprawiedli-
wiona.

Na gruncie hipotezy węższej nonsensem
wydaje się ponad trzymetrowa rozpiętość pó-