Muzeum Narodowe <Breslau> [Editor]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Editor]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

PREHISTORIA ALMARII PASZKOWICZA

143

poza pewnymi wskazówkami technicznymi57, lat przed rokiem 14^ a ™ri« u u

w sferze domysłów, nie pozbawionych jednak teg0P SLS^^i^ rządów" 52?^

prawdopodobieństwa słuszności. Wszak w ar- Nowaka. rządów biskupa

chiwistyce średniowiecznej obok skrzyń i szaf w świp-Mp • -

stosowano również regały. y raJL Zl^P .r°Zwazan 5egał wy-

Pozostaje jeszcze nierozstrzygnięte zagad- JS^SST53 ' reWmdJkac^nej ak^
nienie datowania dwóch pierwszych etapów, do «• ~~ ^rajfm d^ma kapituły
Wiemy tylko tyle, że szafa A powstała co naj- £^„^52^ uPorz3dk°wanego stanu po-
mniej na kilka lat przed szafą B. A kiedy po- ^iTf koscioła' wreszcie szafa Paszkowicza,
wstał regał? Oczywiście przed szafą A, nie ma- E^knn W ostatnim roku pontyfikatu
my jednakże żadnych wskazówek rzeczowych ulbKupa 1Nowaka, juz po uporządkowaniu
pozwalających na określenie odstępu czasowe- S?™W ma]^°wych, byłaby ukoronowaniem
go pomiędzy powstaniem obu form. Spróbuj- aoKonaneg° dzieła, symbolem zdobytej prze-
my jednak na innej drodze określić łącznie wagl *aP«uły nad biskupem. W dekoracyjnym
przynajmniej dolną granicę ich pojawienia się. ^ . cnarakterze przejawiły się zapewne am-
Łączymy je, gdyż będziemy mogli określić je- bicje ^kapituły zamknięcia dokonanego przed-
dynie okres przypuszczalnego pojawienia się sięwzięcia sanacji spraw kościelnych dzie-
form wyjściowych dla szafy Paszkowicza, nie *ern niezwykłym i godnym podziwu, przynaj-
zaś ścisłe momenty ich powstania. mniej na tle ówczesnej archiwistyki, które

Regał oraz szafa A są niewątpliwie wyni- zdobiłoby wnętrze pomieszczeń archiwalnych,

kiem potrzeby technicznego usprawnienia pra- Przejdźmy z kolei do omówienia konse-

cy w archiwum diecezjalnym, zamknięcie zaś kwencji naszej hipotezy odnośnie do formy

szafy wyrazem dążenia do jak najlepszego za- almarii Paszkowicza. W rozważaniach wstęp-

bezpieczenia akt przed zniszczeniem i samo- nych zauważyliśmy, że w ogólnym wyrazie

wolnym ich wykorzystywaniem. Te motywy mebla elementy funkcjonalne i konstrukcyjne

sprawienia obu mebli wystąpić mogły naj sil- przeważają nad elementami czysto formalny-

niej po wyborze Piotra Nowaka na biskupa mi, wąskimi pasami dekoracji obramiającymi

wrocławskiego w r. 1447. Jak wiemy, jednym horyzontalnie masywny, monolitowy korpus

z głównych zadań postawionych biskupowi mebla58. Obecnie łatwo możemy wytłumaczyć

przez kapitułę była rewindykacja dóbr ko- ^ surową architekturę szafy formą poprzedza-

ścielnych, co wymagało częstego korzystania J3ca- M obecny wygląd. Wiemy bowiem, że

z archiwaliów i dać mogło bodziec do tech- szafę A, względnie poprzedzający ją regał, po-

nicznego usprawnienia pracy archiwalnej, wołały do życia czysto utylitarne względy

Można by więc przyjąć, że już na początku praktyki archiwalnej i w budowie jej nie si-

rządów biskupa Nowaka sprawiono w pomie- lon° się na nadanie bryle bogatszej szaty ar-

szczeniu archiwalnym prosty regał, który chitektomcznej. Szafa A, tak bardzo przypomi-

miał ułatwić segregację dokumentów i ich wy- nająca regał, była czystą konstrukcją o okre-

szukiwanie ślonym przeznaczeniu funkcjonalnym, nic więc

W miarę porządkowania spraw majątko- dziwnego, że tego _ dziedzictwa nie zdołało za-

wych kościoła przybierać musiało na sile dą- trzeć wprowadzenie w szafie B wątłych ele-

. J . . , i i_ • • j i „ u mentow dekoracymych. Zgodnie z tendencją

zenie kapituły do zabezpieczenia odzyskanych meWarstwa ^ yczęści Europy dekorację

majątków przed ewentualną samowolą bisku- ograniczono tylko do plaszczyzn związanych

pa, rezultatem czego mogło być uzupełnienie z elementami konstrukcyjnymi, w tym wy-

regału drzwiami — i tak powstała szafa A pa(jku tylko pozornie konstrukcyjnymi, co przy

będąca materialnym wyrazem siódmego punk- braku architektonicznego zróżnicowania mebla

tu zobowiązań przyjętych przez biskupa, gło- nie stwarzało możliwości wprowadzenia bo-

szącego obowiązek załatwiania wszystkich gatszej dekoracji.

spraw kościoła przy udziale kapituły i za jej Okazuje się zatem, że forma naszego mebla,

zgodą. jakkolwiek świetnie przemyślana pod wzglę-

Kiedy nastąpiło zaopatrzenie regału w dem funkcjonalnym, co zauważyliśmy w roz-
drzwi, trudno orzec. W każdym razie na kilka ważaniach wstępnych, nie powstała z jednora-
_!_ zowej, kierującej się wymogami praktyki ar-

57 Wzmiankowane już podobieństwo konstrukcji chiwalnej koncepcji, lecz uwarunkowana zo-

K do konstrukcji regału (por. s. 133) oraz ciekawy stała formą czy formami poprzednimi reali-

szczegół, a mianowicie że wangi naszej almarii wy- żującymi wyłącznie tylko wspomniane wymogi

stają ponad strop szafy na 13,5 cm, co konstrukcyj- praktyki archiwalnej, bez oglądania się na

nie wcale nie jest uzasadnione, tym bardziej że względy estetyczne. Te ostatecznie doszły do

deski zwieńczenia nie są na tym odcinku przymoco- głosu, i to w bardzo skromnym zakresie, do-

wane do wang. Wystające partie wang mogły być piero w szafie Paszkowicza z r. 1455.

przeznaczone dla osadzenia wąskich desek wieńczą- W związku z powyższym maleje nieco rola

cych lub jednej tylko deski czołowej usztywniającej Paszkowicza przy budowie almarii. W świetle
bryłę w płaszczyźnie pionowej i zakrywającej wierz-

chołek mebla.

58 Por. s. 130.