PREHISTORIA ALMARII PASZKOWICZA
143
poza pewnymi wskazówkami technicznymi57, lat przed rokiem 14^ a ™ri« u u
w sferze domysłów, nie pozbawionych jednak teg0P SLS^^i^ rządów" 52?^
prawdopodobieństwa słuszności. Wszak w ar- Nowaka. rządów biskupa
chiwistyce średniowiecznej obok skrzyń i szaf w świp-Mp • -
stosowano również regały. y raJL Zl^P .r°Zwazan 5egał wy-
Pozostaje jeszcze nierozstrzygnięte zagad- JS^SST53 ' reWmdJkac^nej ak^
nienie datowania dwóch pierwszych etapów, do «• ~~ ^rajfm d^ma kapituły
Wiemy tylko tyle, że szafa A powstała co naj- £^„^52^ uPorz3dk°wanego stanu po-
mniej na kilka lat przed szafą B. A kiedy po- ^iTf koscioła' wreszcie szafa Paszkowicza,
wstał regał? Oczywiście przed szafą A, nie ma- E^knn W ostatnim roku pontyfikatu
my jednakże żadnych wskazówek rzeczowych ulbKupa 1Nowaka, juz po uporządkowaniu
pozwalających na określenie odstępu czasowe- S?™W ma]^°wych, byłaby ukoronowaniem
go pomiędzy powstaniem obu form. Spróbuj- aoKonaneg° dzieła, symbolem zdobytej prze-
my jednak na innej drodze określić łącznie wagl *aP«uły nad biskupem. W dekoracyjnym
przynajmniej dolną granicę ich pojawienia się. ^ . cnarakterze przejawiły się zapewne am-
Łączymy je, gdyż będziemy mogli określić je- bicje ^kapituły zamknięcia dokonanego przed-
dynie okres przypuszczalnego pojawienia się sięwzięcia sanacji spraw kościelnych dzie-
form wyjściowych dla szafy Paszkowicza, nie *ern niezwykłym i godnym podziwu, przynaj-
zaś ścisłe momenty ich powstania. mniej na tle ówczesnej archiwistyki, które
Regał oraz szafa A są niewątpliwie wyni- zdobiłoby wnętrze pomieszczeń archiwalnych,
kiem potrzeby technicznego usprawnienia pra- Przejdźmy z kolei do omówienia konse-
cy w archiwum diecezjalnym, zamknięcie zaś kwencji naszej hipotezy odnośnie do formy
szafy wyrazem dążenia do jak najlepszego za- almarii Paszkowicza. W rozważaniach wstęp-
bezpieczenia akt przed zniszczeniem i samo- nych zauważyliśmy, że w ogólnym wyrazie
wolnym ich wykorzystywaniem. Te motywy mebla elementy funkcjonalne i konstrukcyjne
sprawienia obu mebli wystąpić mogły naj sil- przeważają nad elementami czysto formalny-
niej po wyborze Piotra Nowaka na biskupa mi, wąskimi pasami dekoracji obramiającymi
wrocławskiego w r. 1447. Jak wiemy, jednym horyzontalnie masywny, monolitowy korpus
z głównych zadań postawionych biskupowi mebla58. Obecnie łatwo możemy wytłumaczyć
przez kapitułę była rewindykacja dóbr ko- ^ surową architekturę szafy formą poprzedza-
ścielnych, co wymagało częstego korzystania J3ca- M obecny wygląd. Wiemy bowiem, że
z archiwaliów i dać mogło bodziec do tech- szafę A, względnie poprzedzający ją regał, po-
nicznego usprawnienia pracy archiwalnej, wołały do życia czysto utylitarne względy
Można by więc przyjąć, że już na początku praktyki archiwalnej i w budowie jej nie si-
rządów biskupa Nowaka sprawiono w pomie- lon° się na nadanie bryle bogatszej szaty ar-
szczeniu archiwalnym prosty regał, który chitektomcznej. Szafa A, tak bardzo przypomi-
miał ułatwić segregację dokumentów i ich wy- nająca regał, była czystą konstrukcją o okre-
szukiwanie ślonym przeznaczeniu funkcjonalnym, nic więc
W miarę porządkowania spraw majątko- dziwnego, że tego _ dziedzictwa nie zdołało za-
wych kościoła przybierać musiało na sile dą- trzeć wprowadzenie w szafie B wątłych ele-
. J . . , i i_ • • j i „ u mentow dekoracymych. Zgodnie z tendencją
zenie kapituły do zabezpieczenia odzyskanych meWarstwa ^ yczęści Europy dekorację
majątków przed ewentualną samowolą bisku- ograniczono tylko do plaszczyzn związanych
pa, rezultatem czego mogło być uzupełnienie z elementami konstrukcyjnymi, w tym wy-
regału drzwiami — i tak powstała szafa A pa(jku tylko pozornie konstrukcyjnymi, co przy
będąca materialnym wyrazem siódmego punk- braku architektonicznego zróżnicowania mebla
tu zobowiązań przyjętych przez biskupa, gło- nie stwarzało możliwości wprowadzenia bo-
szącego obowiązek załatwiania wszystkich gatszej dekoracji.
spraw kościoła przy udziale kapituły i za jej Okazuje się zatem, że forma naszego mebla,
zgodą. jakkolwiek świetnie przemyślana pod wzglę-
Kiedy nastąpiło zaopatrzenie regału w dem funkcjonalnym, co zauważyliśmy w roz-
drzwi, trudno orzec. W każdym razie na kilka ważaniach wstępnych, nie powstała z jednora-
_!_ zowej, kierującej się wymogami praktyki ar-
57 Wzmiankowane już podobieństwo konstrukcji chiwalnej koncepcji, lecz uwarunkowana zo-
K do konstrukcji regału (por. s. 133) oraz ciekawy stała formą czy formami poprzednimi reali-
szczegół, a mianowicie że wangi naszej almarii wy- żującymi wyłącznie tylko wspomniane wymogi
stają ponad strop szafy na 13,5 cm, co konstrukcyj- praktyki archiwalnej, bez oglądania się na
nie wcale nie jest uzasadnione, tym bardziej że względy estetyczne. Te ostatecznie doszły do
deski zwieńczenia nie są na tym odcinku przymoco- głosu, i to w bardzo skromnym zakresie, do-
wane do wang. Wystające partie wang mogły być piero w szafie Paszkowicza z r. 1455.
przeznaczone dla osadzenia wąskich desek wieńczą- W związku z powyższym maleje nieco rola
cych lub jednej tylko deski czołowej usztywniającej Paszkowicza przy budowie almarii. W świetle
bryłę w płaszczyźnie pionowej i zakrywającej wierz-
chołek mebla.
58 Por. s. 130.
143
poza pewnymi wskazówkami technicznymi57, lat przed rokiem 14^ a ™ri« u u
w sferze domysłów, nie pozbawionych jednak teg0P SLS^^i^ rządów" 52?^
prawdopodobieństwa słuszności. Wszak w ar- Nowaka. rządów biskupa
chiwistyce średniowiecznej obok skrzyń i szaf w świp-Mp • -
stosowano również regały. y raJL Zl^P .r°Zwazan 5egał wy-
Pozostaje jeszcze nierozstrzygnięte zagad- JS^SST53 ' reWmdJkac^nej ak^
nienie datowania dwóch pierwszych etapów, do «• ~~ ^rajfm d^ma kapituły
Wiemy tylko tyle, że szafa A powstała co naj- £^„^52^ uPorz3dk°wanego stanu po-
mniej na kilka lat przed szafą B. A kiedy po- ^iTf koscioła' wreszcie szafa Paszkowicza,
wstał regał? Oczywiście przed szafą A, nie ma- E^knn W ostatnim roku pontyfikatu
my jednakże żadnych wskazówek rzeczowych ulbKupa 1Nowaka, juz po uporządkowaniu
pozwalających na określenie odstępu czasowe- S?™W ma]^°wych, byłaby ukoronowaniem
go pomiędzy powstaniem obu form. Spróbuj- aoKonaneg° dzieła, symbolem zdobytej prze-
my jednak na innej drodze określić łącznie wagl *aP«uły nad biskupem. W dekoracyjnym
przynajmniej dolną granicę ich pojawienia się. ^ . cnarakterze przejawiły się zapewne am-
Łączymy je, gdyż będziemy mogli określić je- bicje ^kapituły zamknięcia dokonanego przed-
dynie okres przypuszczalnego pojawienia się sięwzięcia sanacji spraw kościelnych dzie-
form wyjściowych dla szafy Paszkowicza, nie *ern niezwykłym i godnym podziwu, przynaj-
zaś ścisłe momenty ich powstania. mniej na tle ówczesnej archiwistyki, które
Regał oraz szafa A są niewątpliwie wyni- zdobiłoby wnętrze pomieszczeń archiwalnych,
kiem potrzeby technicznego usprawnienia pra- Przejdźmy z kolei do omówienia konse-
cy w archiwum diecezjalnym, zamknięcie zaś kwencji naszej hipotezy odnośnie do formy
szafy wyrazem dążenia do jak najlepszego za- almarii Paszkowicza. W rozważaniach wstęp-
bezpieczenia akt przed zniszczeniem i samo- nych zauważyliśmy, że w ogólnym wyrazie
wolnym ich wykorzystywaniem. Te motywy mebla elementy funkcjonalne i konstrukcyjne
sprawienia obu mebli wystąpić mogły naj sil- przeważają nad elementami czysto formalny-
niej po wyborze Piotra Nowaka na biskupa mi, wąskimi pasami dekoracji obramiającymi
wrocławskiego w r. 1447. Jak wiemy, jednym horyzontalnie masywny, monolitowy korpus
z głównych zadań postawionych biskupowi mebla58. Obecnie łatwo możemy wytłumaczyć
przez kapitułę była rewindykacja dóbr ko- ^ surową architekturę szafy formą poprzedza-
ścielnych, co wymagało częstego korzystania J3ca- M obecny wygląd. Wiemy bowiem, że
z archiwaliów i dać mogło bodziec do tech- szafę A, względnie poprzedzający ją regał, po-
nicznego usprawnienia pracy archiwalnej, wołały do życia czysto utylitarne względy
Można by więc przyjąć, że już na początku praktyki archiwalnej i w budowie jej nie si-
rządów biskupa Nowaka sprawiono w pomie- lon° się na nadanie bryle bogatszej szaty ar-
szczeniu archiwalnym prosty regał, który chitektomcznej. Szafa A, tak bardzo przypomi-
miał ułatwić segregację dokumentów i ich wy- nająca regał, była czystą konstrukcją o okre-
szukiwanie ślonym przeznaczeniu funkcjonalnym, nic więc
W miarę porządkowania spraw majątko- dziwnego, że tego _ dziedzictwa nie zdołało za-
wych kościoła przybierać musiało na sile dą- trzeć wprowadzenie w szafie B wątłych ele-
. J . . , i i_ • • j i „ u mentow dekoracymych. Zgodnie z tendencją
zenie kapituły do zabezpieczenia odzyskanych meWarstwa ^ yczęści Europy dekorację
majątków przed ewentualną samowolą bisku- ograniczono tylko do plaszczyzn związanych
pa, rezultatem czego mogło być uzupełnienie z elementami konstrukcyjnymi, w tym wy-
regału drzwiami — i tak powstała szafa A pa(jku tylko pozornie konstrukcyjnymi, co przy
będąca materialnym wyrazem siódmego punk- braku architektonicznego zróżnicowania mebla
tu zobowiązań przyjętych przez biskupa, gło- nie stwarzało możliwości wprowadzenia bo-
szącego obowiązek załatwiania wszystkich gatszej dekoracji.
spraw kościoła przy udziale kapituły i za jej Okazuje się zatem, że forma naszego mebla,
zgodą. jakkolwiek świetnie przemyślana pod wzglę-
Kiedy nastąpiło zaopatrzenie regału w dem funkcjonalnym, co zauważyliśmy w roz-
drzwi, trudno orzec. W każdym razie na kilka ważaniach wstępnych, nie powstała z jednora-
_!_ zowej, kierującej się wymogami praktyki ar-
57 Wzmiankowane już podobieństwo konstrukcji chiwalnej koncepcji, lecz uwarunkowana zo-
K do konstrukcji regału (por. s. 133) oraz ciekawy stała formą czy formami poprzednimi reali-
szczegół, a mianowicie że wangi naszej almarii wy- żującymi wyłącznie tylko wspomniane wymogi
stają ponad strop szafy na 13,5 cm, co konstrukcyj- praktyki archiwalnej, bez oglądania się na
nie wcale nie jest uzasadnione, tym bardziej że względy estetyczne. Te ostatecznie doszły do
deski zwieńczenia nie są na tym odcinku przymoco- głosu, i to w bardzo skromnym zakresie, do-
wane do wang. Wystające partie wang mogły być piero w szafie Paszkowicza z r. 1455.
przeznaczone dla osadzenia wąskich desek wieńczą- W związku z powyższym maleje nieco rola
cych lub jednej tylko deski czołowej usztywniającej Paszkowicza przy budowie almarii. W świetle
bryłę w płaszczyźnie pionowej i zakrywającej wierz-
chołek mebla.
58 Por. s. 130.