DOI article:
Recenzje
DOI article:W.S.: Marian Haisig, Rzemiosła kowalsko-ślusarskie na Śląsku do połowy XVIII w. Instytut Śląski w Opolu, Wrocław-Opole 1961, Zakład im. Ossolińskich we Wrocławiu
DOI article:Mq: Marcin Bukowski, Katedra wrocławska, Architektura, rozwój - zniszczenie - odbudowa, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962, Ossolineum
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13792#0169
162
RECENZJE
skie i wiele cennych uwag dotyczących techniki tych
wyrobów, a w niektórych wypadkach również rozwa-
żania na temat wartości artystycznej zabytku w opar-
ciu o analizę stylistyczną.
W.S.
MARCIN BUKOWSKI, KATEDRA WROCŁAWSKA,
ARCHITEKTURA, ROZWÓJ — ZNISZCZENIE — OD-
BUDOWA, Wrocław—Warszawa—Kraków 1962, Osso-
lineum, s. 268, il. 264, 23 plansze. Streszczenia w ję-
zyku francuskim i niemieckim.
Należy z dużą radością powitać inicjatywę wy-
dawnictwa Ossolineum publikacji monografii zabyt-
ków sztuki Śląska. Praca poświęcona dziejom artys-
tycznym ratusza wrocławskiego znalazła następcę w
postaci obszernej monografii katedry wrocławskiej.
Dwie pozycje nie stanowią jeszcze wielkiego cyklu,
ale miejmy nadzieję, że najbliższe lata przyniosą nam
nowe pozycje wydawnicze tego rodzaju, tak poszuki-
wane na rynku księgarskim. Jest normalne, że prace
popularyzujące dzieje ziemi śląskiej wywołują duże
zainteresowanie. Niestety, nie dysponujemy do dnia
dzisiejszego pełnymi monografiami artystycznymi za-
bytków tej ziemi, napisanymi w języku polskim. Brak
także wielu wydawnictw typu przewodnikowego. Jest
to poważna luka w naszym ruchu wydawniczym, któ-
ra nie tak szybko zostanie wypełniona.
Praca Marcina Bukowskiego poświęcona ka-
tedrze wrocławskiej posiada także inny aspekt. Jest
to zdaje się jedyna monografia konserwatorska za-
bytku sztuki w Polsce. Jest rzeczą znamienną, że
ogromny polski wysiłek konserwatorski z lat od
1945 r. nie znalazł pełnego naukowego omówienia. Nie
doczekaliśmy się także żadnej monografii prac kon-
serwatorskich odbudowanego po zniszczeniach wo-
jennych zabytku. Wyjątek stanowi wyżej omawiana
praca. Lektura rozdziałów poświęconych dziejom
obiektu po r. 1945 stanowi niezwykle interesujący
materiał. W świetle tych sprawozdań z prac zabezpie-
czających i odbudowy katedry wrocławskiej, nie dzi-
wią wypowiedzi niemieckich badaczy E. Waltera
i H. Tintelnota1 powątpiewających w szanse od-
budowy rekonstrukcyjnej tego obiektu. Rzeczywistość
obecna jest najlepszą odpowiedzią na te wątpliwości.
Jest ona niewątpliwie optymistyczna, a nabiera odpo-
wiedniej skali dopiero po lekturze często tragicznych
sprawozdań ze zniszczeń Wrocławia w r. 1945 i z trud-
ności przy jego odbudowie. Wiele jest w tej publi-
kacji materiału o wartości historycznej, ponieważ sze-
reg faktów nie zanotowanych w sprawozdaniach kon-
serwatorskich mogłoby ujść pamięci. Stanowi to nie-
wątpliwie wielką wartość omawianej pracy.
Autor monografii katedry wrocławskiej stara się
umieścić problematykę konserwatorską prac budowla-
nych z lat 1945—1950 na tle ogólnoeuropejskiej myś-
li konserwatorskiej. Narzuca się porównanie z ana-
logicznymi pracami rekonstrukcyjnymi zniszczonych
zabytków w okresie ostatniej wojny. Studia materia-
łów sprawozdawczych z odbudowy np. katedr w Spi-
1 Walter E., Ruinę und Aufbau des Breslauer
Domes, „Archiw fur schlesische Kirchengeschichte",
Bd VII: 1949, s. 266, i Tin tein ot H., Die mittelal-
terliche Baukunst Schlesiens, Kitzingen 1951, s. 90.
rze, Kolonii i Rouen dają narn przez porównanie wy-
obrażenie o ogromie zniszczeń obiektu wrocławskiego
i o metodzie prac przy jego odbudowie. Katedra wro-
cławska staje niewątpliwie w jednym rzędzie z obiek-
tami zabytkowymi, które najbardziej ucierpiały w la-
tach 1939—1945, a których metoda rekonstrukcji była
ostrożna i dała w efekcie bardzo poprawną odbudowę.
Z drugiej strony pozostaje przykre porównanie
z innymi zabytkami. Obiekt wrocławski pozbawiony
był w okresie odbudowy stałego i systematycznego
nadzoru historyków sztuki, którzy dbaliby o pełniej-
szą analizę odkrywanych fragmentów architektonicz-
nych. Przy pracach tych poważnym niedociągnięciem,
co sam autor podnosi, jest niewykorzystanie szans
przeprowadzenia pełnego programu prac wykopalis-
kowo-badawczych. Jak się wydaje na podstawie za-
łączonych ilustracji i rysunków, jedyny wykop ar-
cheologiczny założony w prezbiterium kościoła, był
także eksploatowany nieodpowiednio 2. W wyniku tego
brak bezwzględnej stratygrafii wykopu, a chronologia
odkrytych reliktów ustalona została wyłącznie meto-
dą porównawczą historii sztuki, a nie archeologicznej
stratygrafii. Podany w tekście cytowanej pracy ma-
teriał rysunkowy jest nieodpowiednio wykonany. Brak
na nim punktów reperowych oraz nawiązań, czytel-
nych w obecnym planie kościoła (vide rys. 4, 5, 6, 7,
8, 11, 12, 27, 41). Podobne zarzuty można odnieść do
publikowanego materiału pomiarowego i ilustracyj-
nego z prac konserwatorskich. Mało wzbudzają zaufa-
nia materiały pomiarowe, które obrazują stan obiektu
przed zniszczeniem, w trakcie odbudowy i po kon-
serwacji. Wykonano je na podstawie jednego po-
miaru, a poszczególne fazy budowlane obiektu wydo-
byto wyłącznie retuszami aktualizującymi, a nie dro-
gą sumiennej inwentaryzacji. W pracy poświęconej
w zasadzie problemom odbudowy zabytku powinno
znaleźć miejsce więcej materiału inwentaryzatorskiego
(ograniczonego tutaj do 8 rysunków i 52 ogólnych
zdjęć), a także opisy powinny być bardziej precyzyj-
ne. Z lektury pracy tej nie dowiemy się konkretnie
0 stanie budowli po zniszczeniu i o wszystkich za-
biegach konserwatorskich, jakim został obiekt pod-
dany. Opisy prac budowlanych nie grzeszą wielką
skrupulatnością i precyzją. W ten sposób nie orien-
tujemy się między innymi, które kapitele prześwi-
tów między chórem a ambitem uległy wymianie. Po-
dobnych informacji brak odnośnie do zworników i ka-
piteli służek naw bocznych i ambitu. Pytaniem ad-
resowanym do autora odbudowy pozostanie nie wy-
jaśniona kwestia zmian form konsol nadwieszonych
służek oraz usunięcie gzymsu kordonowego w połowie
wysokości ściany wewnętrznej prezbiterium.
Eksponowanie w niniejszej recenzji problematyki
konserwatorskiej jest logicznym nawiązaniem do cha-
rakteru pracy M. Bukowskiego. Mimo że kompozycja
recenzowanej monografii katedry wrocławskiej zacho-
wuje układ dziejów w schemacie chronologicznym, to
jednak rozdziały poświęcone epokom nowoczesnym
zbytnio są eksponowane zarówno objętościowo, jak
1 rozszerzeniem problematyki omawianej w poprzed-
nich rozdziałach. Sytuacja ta nasuwa pewne preten-
2 Prace archeologiczne podlegały nadzorowi
W. Kocki, który opracował je w kontekście prac
archeologicznych całego Ostrowa Tumskiego.
RECENZJE
skie i wiele cennych uwag dotyczących techniki tych
wyrobów, a w niektórych wypadkach również rozwa-
żania na temat wartości artystycznej zabytku w opar-
ciu o analizę stylistyczną.
W.S.
MARCIN BUKOWSKI, KATEDRA WROCŁAWSKA,
ARCHITEKTURA, ROZWÓJ — ZNISZCZENIE — OD-
BUDOWA, Wrocław—Warszawa—Kraków 1962, Osso-
lineum, s. 268, il. 264, 23 plansze. Streszczenia w ję-
zyku francuskim i niemieckim.
Należy z dużą radością powitać inicjatywę wy-
dawnictwa Ossolineum publikacji monografii zabyt-
ków sztuki Śląska. Praca poświęcona dziejom artys-
tycznym ratusza wrocławskiego znalazła następcę w
postaci obszernej monografii katedry wrocławskiej.
Dwie pozycje nie stanowią jeszcze wielkiego cyklu,
ale miejmy nadzieję, że najbliższe lata przyniosą nam
nowe pozycje wydawnicze tego rodzaju, tak poszuki-
wane na rynku księgarskim. Jest normalne, że prace
popularyzujące dzieje ziemi śląskiej wywołują duże
zainteresowanie. Niestety, nie dysponujemy do dnia
dzisiejszego pełnymi monografiami artystycznymi za-
bytków tej ziemi, napisanymi w języku polskim. Brak
także wielu wydawnictw typu przewodnikowego. Jest
to poważna luka w naszym ruchu wydawniczym, któ-
ra nie tak szybko zostanie wypełniona.
Praca Marcina Bukowskiego poświęcona ka-
tedrze wrocławskiej posiada także inny aspekt. Jest
to zdaje się jedyna monografia konserwatorska za-
bytku sztuki w Polsce. Jest rzeczą znamienną, że
ogromny polski wysiłek konserwatorski z lat od
1945 r. nie znalazł pełnego naukowego omówienia. Nie
doczekaliśmy się także żadnej monografii prac kon-
serwatorskich odbudowanego po zniszczeniach wo-
jennych zabytku. Wyjątek stanowi wyżej omawiana
praca. Lektura rozdziałów poświęconych dziejom
obiektu po r. 1945 stanowi niezwykle interesujący
materiał. W świetle tych sprawozdań z prac zabezpie-
czających i odbudowy katedry wrocławskiej, nie dzi-
wią wypowiedzi niemieckich badaczy E. Waltera
i H. Tintelnota1 powątpiewających w szanse od-
budowy rekonstrukcyjnej tego obiektu. Rzeczywistość
obecna jest najlepszą odpowiedzią na te wątpliwości.
Jest ona niewątpliwie optymistyczna, a nabiera odpo-
wiedniej skali dopiero po lekturze często tragicznych
sprawozdań ze zniszczeń Wrocławia w r. 1945 i z trud-
ności przy jego odbudowie. Wiele jest w tej publi-
kacji materiału o wartości historycznej, ponieważ sze-
reg faktów nie zanotowanych w sprawozdaniach kon-
serwatorskich mogłoby ujść pamięci. Stanowi to nie-
wątpliwie wielką wartość omawianej pracy.
Autor monografii katedry wrocławskiej stara się
umieścić problematykę konserwatorską prac budowla-
nych z lat 1945—1950 na tle ogólnoeuropejskiej myś-
li konserwatorskiej. Narzuca się porównanie z ana-
logicznymi pracami rekonstrukcyjnymi zniszczonych
zabytków w okresie ostatniej wojny. Studia materia-
łów sprawozdawczych z odbudowy np. katedr w Spi-
1 Walter E., Ruinę und Aufbau des Breslauer
Domes, „Archiw fur schlesische Kirchengeschichte",
Bd VII: 1949, s. 266, i Tin tein ot H., Die mittelal-
terliche Baukunst Schlesiens, Kitzingen 1951, s. 90.
rze, Kolonii i Rouen dają narn przez porównanie wy-
obrażenie o ogromie zniszczeń obiektu wrocławskiego
i o metodzie prac przy jego odbudowie. Katedra wro-
cławska staje niewątpliwie w jednym rzędzie z obiek-
tami zabytkowymi, które najbardziej ucierpiały w la-
tach 1939—1945, a których metoda rekonstrukcji była
ostrożna i dała w efekcie bardzo poprawną odbudowę.
Z drugiej strony pozostaje przykre porównanie
z innymi zabytkami. Obiekt wrocławski pozbawiony
był w okresie odbudowy stałego i systematycznego
nadzoru historyków sztuki, którzy dbaliby o pełniej-
szą analizę odkrywanych fragmentów architektonicz-
nych. Przy pracach tych poważnym niedociągnięciem,
co sam autor podnosi, jest niewykorzystanie szans
przeprowadzenia pełnego programu prac wykopalis-
kowo-badawczych. Jak się wydaje na podstawie za-
łączonych ilustracji i rysunków, jedyny wykop ar-
cheologiczny założony w prezbiterium kościoła, był
także eksploatowany nieodpowiednio 2. W wyniku tego
brak bezwzględnej stratygrafii wykopu, a chronologia
odkrytych reliktów ustalona została wyłącznie meto-
dą porównawczą historii sztuki, a nie archeologicznej
stratygrafii. Podany w tekście cytowanej pracy ma-
teriał rysunkowy jest nieodpowiednio wykonany. Brak
na nim punktów reperowych oraz nawiązań, czytel-
nych w obecnym planie kościoła (vide rys. 4, 5, 6, 7,
8, 11, 12, 27, 41). Podobne zarzuty można odnieść do
publikowanego materiału pomiarowego i ilustracyj-
nego z prac konserwatorskich. Mało wzbudzają zaufa-
nia materiały pomiarowe, które obrazują stan obiektu
przed zniszczeniem, w trakcie odbudowy i po kon-
serwacji. Wykonano je na podstawie jednego po-
miaru, a poszczególne fazy budowlane obiektu wydo-
byto wyłącznie retuszami aktualizującymi, a nie dro-
gą sumiennej inwentaryzacji. W pracy poświęconej
w zasadzie problemom odbudowy zabytku powinno
znaleźć miejsce więcej materiału inwentaryzatorskiego
(ograniczonego tutaj do 8 rysunków i 52 ogólnych
zdjęć), a także opisy powinny być bardziej precyzyj-
ne. Z lektury pracy tej nie dowiemy się konkretnie
0 stanie budowli po zniszczeniu i o wszystkich za-
biegach konserwatorskich, jakim został obiekt pod-
dany. Opisy prac budowlanych nie grzeszą wielką
skrupulatnością i precyzją. W ten sposób nie orien-
tujemy się między innymi, które kapitele prześwi-
tów między chórem a ambitem uległy wymianie. Po-
dobnych informacji brak odnośnie do zworników i ka-
piteli służek naw bocznych i ambitu. Pytaniem ad-
resowanym do autora odbudowy pozostanie nie wy-
jaśniona kwestia zmian form konsol nadwieszonych
służek oraz usunięcie gzymsu kordonowego w połowie
wysokości ściany wewnętrznej prezbiterium.
Eksponowanie w niniejszej recenzji problematyki
konserwatorskiej jest logicznym nawiązaniem do cha-
rakteru pracy M. Bukowskiego. Mimo że kompozycja
recenzowanej monografii katedry wrocławskiej zacho-
wuje układ dziejów w schemacie chronologicznym, to
jednak rozdziały poświęcone epokom nowoczesnym
zbytnio są eksponowane zarówno objętościowo, jak
1 rozszerzeniem problematyki omawianej w poprzed-
nich rozdziałach. Sytuacja ta nasuwa pewne preten-
2 Prace archeologiczne podlegały nadzorowi
W. Kocki, który opracował je w kontekście prac
archeologicznych całego Ostrowa Tumskiego.